Pređi na sadržaj

Revanšizam

S Vikipedije, slobodne enciklopedije

Revanšizam predstavlja želju države, partije ili društvene grupe za osvetom, revidiranjem rezultata vojnih i političkih poraza koji su im naneseni. Međutim, za razliku od neutralnog izraza „osveta“, koncept „revanšizma“ nosi izrazito negativnu konotaciju i obično se ne primenjuje se ni na čitavu gubitničku stranu, već samo na pokretače nepravedne i ničim izazvane agresije[1].

Reč je prvi put počela da se koristi u Francuskoj 1870-ih i odnosila se na njenu želju da povrati zemlje Alzas-Lorenu, koje su ustupljene Nemačkoj 1871. nakon francusko-pruskog rata.

Revanšizam počinje potcenjivanjem i završava se potpunim poricanjem krivice za sopstvene agresivne postupke[2]. U međunarodnim odnosima mogu uslediti dalji pozivi na pripremu novog rata pod izgovorom osvete za pretrpljeni poraz kako bi se povratile pozicije izgubljene tokom rata. Ovi zahtevi mogu uključivati povratak izgubljenih teritorija, politički položaj i uticaj, predratni sistem međudržavnih odnosa i sl.

U nedostatku sputavajućih faktora, obična želja za osvetom od reči, parola i poziva često se pretvara u ideologiju i postaje jedan od temelja državne politike (kao što se, na primer, desilo u Nemačkoj posle Prvog svetskog rata – NSDAP.

Primeri

[uredi | uredi izvor]

Arapski revanšizam

[uredi | uredi izvor]

Arapski revanšizam se javlja u arapskim državama na Bliskom istoku, koje su tokom arapsko-izraelskog sukoba pokrenule rat protiv države Izrael, ali kao rezultat toga pretrpele vojne i političke poraze[3].

Mađarski revanšizam

[uredi | uredi izvor]

1920. godine, prema Trijanonskom ugovoru, Mađarska je, kao poraženi pokretač Prvog svetskog rata, kažnjena od zemalja pobednica oštrim mirovnim uslovima. Mađarska je bila najosetljivija na nove granice nametnute Trijanonskim ugovorom i gubitak 2/3 svojih predratnih teritorija, ograničenja naoružanja i obaveze plaćanja reparacija. Istovremeno, mađarski revanšizam je bio usmeren ne samo protiv zakonskih obaveza iz Trijanonskog mira, već i protiv stvarnog stanja stvorenog u Karpatsko-dunavskom basenu posle Prvog svetskog rata. Tako se Budimpešta zalagala za sprovođenje prava nacionalnih manjina na odvojenim teritorijama (Transilvanija, Slovačka, Podkarpatska Rutenija, Vojvodina), koja su bila zagarantovana Trijanonskim mirom. Pored toga, Hortijev režim je tražio pravo da vrati izbeglice u Rumuniju, Čehoslovačku i Jugoslaviju, koje su ranije živele u Transilvaniji, Slovačkoj, Podkarpatskoj Ruteniji i Vojvodini[4].

U jeku revanšizma 1938. godine, Hortijeva Mađarska je uspela da, na osnovu Bečke arbitraže odlukom nacističke Nemačke i fašističke Italije, vrati značajan deo ovih zemalja – južne oblasti Slovačke, jugozapadne oblasti Podkarpatske Rusije i Zakarpatska Ukrajina je otrgnuta od Čehoslovačke, a od Rumunije do Mađarske Severna Transilvanija[5].

Tokom Drugog svetskog rata, Mađarska se pridružila Silama osovine koja je preuzela Jugoslaviju. Tokom intervencije, Mađarska je zauzela sever Vojvodine sa gradom Novim Sadom.

Nemačka je 19. marta 1944. pokrenula operaciju Margareta. Vermaht je okupirao Mađarsku. A 15. oktobra iste godine, SS odred je preneo vlast na Ferenca Salasija[6].

Posle Drugog svetskog rata, sve ove odluke su poništene, i Mađarska sada ponovo postoji u granicama definisanim Trijanonskim ugovorom, povremeno polažući pretenzije na izgubljene teritorije[7]. Prema jednom od istraživanja iz 2020. godine, oko dve trećine mađarskih ispitanika insistira na pripajanju teritorija izgubljenih nakon potpisivanja Trijanonskog sporazuma[8].

Nemački revanšizam

[uredi | uredi izvor]

Ideja revanšizma je bila dominantna u Nemačkoj nakon njenog poraza, teritorijalnih gubitaka i demilitarizacije Rajnske oblasti u Prvom svetskom ratu, tokom Vajmarske republike[9]. Kao pokretačka ideja koja bi mogla da objasni zašto su Nemci izgubili 10% svoje teritorije prema Versajskom mirovnom sporazumu i morali su da trpe teškoće, izneta je parola: „Ono što je bilo nemačko, mora ponovo postati nemačko“, koja je stekla široku popularnost. Revanšistička osećanja postala su jedan od glavnih razloga široke podrške nemačkog naroda Adolfu Hitleru sa njegovim idejama teritorijalne i političke ekspanzije, što je na kraju dovelo do novog poraza i novog naleta revanšizma.

Posle Drugog svetskog rata u Sovjetskom Savezu, reč „revanšizam“ se najčešće odnosila na želju određenih krugova u Zapadnoj Nemačkoj da vrate nemačke teritorije koje su odlukom Potsdama prenete Poljskoj, SSSR-u i Čehoslovačkoj[10]. Konferencija posle poraza nacističke Nemačke[traži se izvor].

U Nemačkoj je delovalo nekoliko desetina revanšističkih organizacija, od kojih je najveća

- „Unija prognanih“[11] (od 1957), „Unija nemačkih vojnika“, „Savez povratnika“, „Savez bivših vojnih snaga SS“ , „Čelični šlem“ itd. Granicu Oder-Nejse Nemačka je priznala tek 1970. godine – i tada tek kao stvarno postojeće; i priznat je kao konačan i ne podleže reviziji tek 1990. godine.

Već u ujedinjenoj Nemačkoj, organizacije „Nemački narodni savez“, „Akcija Nemački Koenigsberg“, „Akcija pomoći Istočnoj Pruskoj“, „Nemačko-ruski zajednički cilj – Savez za podršku severno- Istočna Pruska“ (skraćeno „Pruska afera“), „Akcija Istočna Pruska“, „Komonvelt nemačkog istoka“[12] traže načine da vrate Kalinjingradsku oblast – nekadašnju Istočnu Prusku. U Nemačkoj je 2000. godine osnovano povereničko društvo „Prusian Trust Properti“, pokušavajući da pronađe načine da vrati izgubljenu imovinu Nemcima u Šleziji, odnosno na teritoriji koja je posle Drugog svetskog rata pripala Poljskoj[13]. Međutim, u savremenoj Nemačkoj desničarske stranke ne razgovaraju aktivno o pitanju povratka Istočne Pruske, jer strahuju od ozbiljnog pogoršanja odnosa sa Ruskom Federacijom.

Savezna država Bavarska nastavlja sa pretenzijama prema Češkoj u vezi sa iseljenjem Nemaca iz Sudeta. E. Beneš (tadašnji predsednik Čehoslovačke), nakon odluke Potsdamske konferencije o iseljavanju Nemaca iz Šleske i jugoistočne Evrope 1945. godine, odobrio je proterivanje 3 miliona Sudetskih Nemaca i konfiskaciju njihove imovine. Bavarska, koja je dala utočište prisilnim emigrantima, tražila je da ukidanje ovih uredbi postane uslov za prijem Češke u Evropsku uniju. Češki parlament je posebnom notom potvrdio da su dekreti izdati posle Drugog svetskog rata „neosporni, nedodirljivi i nepromenljivi“. Međutim, uprkos odredbama Lisabonskog ugovora, zajednica Sudeta Nemaca i dalje otvoreno proglašava da je Sudetska oblast od 1919. godine „okupirana“ od strane Čehoslovačke, da nikada nije pravno pripadala ovoj zemlji, te da su proterani Nemci podjednako žrtve humanitarne katastrofe. kao narodi koji su postali žrtve fašističke okupacije[14].

Italijanski revanšizam

[uredi | uredi izvor]

Posle Prvog svetskog rata Italija se našla na strani zemalja pobednica. Međutim, zemlja nikada nije dobila obećane teritorije koje su joj dodeljene Londonskim ugovorom. Ogorčenje italijanske javnosti zbog prekršenih obećanja opisano je kao osakaćena pobeda, a ekonomski pad doveo je do masovnog štrajka radnika.

Pristalice bivšeg diktatora Benita Musolinija u Italiji su već 1946. godine stvorile profašističku revanšističku organizaciju „Italijanski društveni pokret“ (od 1972. – „Italijanski društveni pokret – nacionalni zakon“), zalažući se za obnovu jake izvršne vlasti i agresivna vladina intervencija u društvenoj sferi. Partija je raspuštena 1995. godine, ali je ponovo rođena iste godine.

Šef desničarske Nacionalne alijanse Đani Aleman je u prošlosti više puta hapšen od strane policije i služio je zatvorsku kaznu zbog neofašističkih aktivnosti i otvorenog pozivanja na „istorijsko nasleđe“ fašističke Italije. To ga nije sprečilo da postane jedan od najaktivnijih partnera u italijanskoj vladinoj koaliciji koju predvodi Silvio Berluskoni. Tokom izbora, Nacionalna alijansa aktivno sarađuje sa još jednom revanšističkom italijanskom omladinskom partijom, Desnim snagama, koju predvodi bivši ministar zdravlja Italije Frančesko Storase[15].

Ruski revanšizam

[uredi | uredi izvor]

Rasprostranjena je teorija da je raspad SSSR-a i sovjetskog komunizma postao geopolitička i ekonomska katastrofa za Rusiju kao pravnog naslednika SSSR-a, kao i tragediju za rusko stanovništvo u svim bivšim sovjetskim republikama, koje nisu mogle da vratili u istorijsku domovinu i počeli da budu diskriminisani. Ruski predsednik Vladimir Putin je 2005. godine rekao da je raspad SSSR-a najveća geopolitička katastrofa 20. veka. Ova Putinova izjava kritikovana je u Sjedinjenim Državama i evropskim zemljama, kao i pojedinim ruskim istoričarima, ističući da je raspad SSSR-a bio pozitivan događaj u istoriji, budući da je posle kraja sovjetske ere totalitarna ideologija socijalizma propala. a sve bivše sovjetske republike su dobile slobodu. Revanšizam se ovde odnosi i na ideju vraćanja bivših sovjetskih republika u sastav ruske države i na ideju ujedinjenja Rusa u jedinstvenu nacionalnu državu sa radikalnom revizijom političkog, ekonomskog, društvenog i kulturnog sistema. U spoljnoj politici, to je dovelo do konfrontacije sa Zapadom i oružanih sukoba sa susednim državama. Takođe i neki ruski nacionalist smatraju Aljasku ruskom teritorijom koja mora biti vraćena[16].

Finski revanšizam

[uredi | uredi izvor]

Diskusija u finskom društvu (uglavnom nezvanična) o povratku teritorija koje je Finska izgubila kao rezultat Sovjetsko-finskog rata 1939-1940 i Sovjetsko-finskog rata 1941-1944, prema većini istoričara i političara, ne može se okarakterisan kao finski revanšizam, pošto je SSSR bio agresor 1939, a pozicija Finske u naredni sovjetsko-finski rat 1941-1944 bio je direktan odgovor na ovu agresiju[17].

Japanski revanšizam

[uredi | uredi izvor]

Godine 1948. japanski militarizam je osuđen, njegovi organizatori su osuđeni presudom Međunarodnog vojnog suda za Daleki istok. Japan je priznat kao agresor i, u skladu sa međunarodnim pravom, kažnjen, uključujući oduzimanje određenog broja teritorija i prava na oružane snage.

Međutim, tokom Korejskog i Vijetnamskog rata geopolitička situacija se promenila. Japan je dobio američko pokroviteljstvo u znak zahvalnosti za logističku podršku američke vojske, pošto su Sjedinjene Države i dalje imale veliko vojno prisustvo u Japanu pod komandom generala Daglasa Makartura.

Japan je 1954. godine stvorio Snage za samoodbranu, istovremeno uvodeći sopstvenu ideologiju revanšizma u javnu svest zemlje. Propaganda je počela da zahteva povratak „severnih teritorija“[18] – arhipelaga Habomai i južnih Kurilskih ostrva – Kunašira, Iturupa i Šikotana. Zbog ovih zahteva još nije potpisan mirovni sporazum između Japana i Rusije.

Godine 1968. u japanskom parlamentu su stvoreni posebni komiteti za pitanja Okinave i severnih teritorija i uveden je položaj ministra za pitanja severnih teritorija. Japanska vlada je 1969. godine osnovala vladino Udruženje severnih teritorija kako bi pronašla načine da ih vrati. Nacionalna kancelarija za mapiranje uključila je grupu ostrva Habomai (uključujući Šikotan, Kunašir i Iturup) u proračun ukupne površine Japana i počela da izdaje odgovarajuće mape. Godine 1983. u Japanu je stupio na snagu zakon koji daje pravo svakom Japancu da proglasi Kunašir, Šikotan, Iturup svojim stalnim prebivalištem i zvanično ga registruje, bez obzira da li su on ili njegova porodica ikada tamo živeli[19].

Pored potraživanja prema Rusiji, Japan zahteva povratak ostrva Liankur, koje kontroliše Južna Koreja.

Švedski revanšizam

[uredi | uredi izvor]

Posle Severnog rata u Švedskoj, apsolutnu monarhiju je zamenio novi oblik vladavine – parlamentarna monarhija na čelu sa Riksdagstagom. Od 1738. godine, revanšistička partija dolazi na vlast u parlamentu, tražeći da vrati izgubljene zemlje iz zemalja antišvedske koalicije i vrati Švedskoj status velike sile. To je na kraju dovelo do rusko-švedskog rata, a zatim i do Pomeranskog rata protiv Pruske.

Nakon državnog udara Gustava III, u Švedskoj je uspostavljen novi oblik vlasti. Međutim, želja da se vrati svojoj nekadašnjoj veličini i izgubljenim zemljama u Finskoj samo se pojačala, što je dovelo do rusko-švedskog rata 1788-1790.

Bugarski revanšizam

[uredi | uredi izvor]

Kao rezultat Bukureštanskog mira iz 1913. godine, Bugarska je, kao gubitnička strana u Prvom svetkom ratu, izgubila gotovo sve osvojene teritorije tokom Prvog balkanskog rata. To je izazvalo revanšistička osećanja unutar zemlje, zahtevajući povratak izgubljenih zemalja i ulazak Bugarske u Prvi svetski rat. U spoljnoj politici Bugarska je zauzela neprijateljski stav prema zemljama pobednicama (Grčka, Srbija, Crna Gora, Rumunija) i približavanje Nemačkom carstvu kroz ekonomsku pomoć ove poslednje.

Francuski revanšizam

[uredi | uredi izvor]

Francuski propagandni poster iz 1917. prikazuje Prusku kao hobotnicu koja pruža svoje pipke u borbi za kontrolu. Napisano je citatom iz 18. veka: „Do 1788. Mirabo je već govorio da je rat nacionalna industrija Pruske.“

Primer revanšizma koji je ovim osnovama mišljenja dao njihovo moderno ime došao je 1870-ih. Francuski revanšizam je bio dubok osećaj gorčine, mržnje i zahteva za osvetom Nemačkoj, posebno zbog gubitka Alzasa i Lorene posle poraza u Francusko-pruskom ratu. Slike koje su naglašavale poniženje poraza bile su veoma tražene, poput onih Alfonsa-Mari-Adolfa de Nevila.

Žorž Klemanso, iz radikalnih republikanaca, protivio se učešću u borbi za Afriku i drugim avanturama koje bi odvratile Republiku od ciljeva vezanih za „plavu liniju Vogeza“ u Alzas-Loreni. Nakon što su vlade Žila Ferija pokrenule niz kolonija ranih 1880-ih, Klemanso je dao podršku Žoržu Ernestu Bulanžeu, popularnoj ličnosti, zvanoj General Revanš, za koga se smatralo da bi mogao da svrgne Republiku 1889. Ova ultranacionalistička tradicija uticala je na Francuze politike do 1921. i bio je jedan od glavnih razloga zašto je Francuska uložila velike napore da dodvoriti se Ruskoj imperiji, što je rezultiralo Francusko-ruskim savezom 1894. i, nakon više sporazuma, Trojnom Antantom tri velike savezničke sile iz Prvog svetskog rata: Francuske, Velike Britanije i Rusije[3].

Francuski revanšizam je uticao na Versajski sporazum iz 1919. nakon završetka Prvog svetskog rata, koji je vratio Alzas-Lorenu Francuskoj i izvukao reparacije od poražene Nemačke. Konferencija nije otvorena samo na godišnjicu proglašenja Nemačkog carstva; ugovor je takođe morala da potpiše nova nemačka vlada u istoj prostoriji, Dvorani ogledala.

Grčki revanšizam

[uredi | uredi izvor]

Grčki revanšizam se odnosi na političko osećanje ili pokret koji se zalaže za restauraciju ili vraćanje teritorija koje su istorijski ili kulturno nekada bile povezane sa Grčkom, ali trenutno pod kontrolom drugih država. Proistekao iz nerešenih teritorijalnih sporova, grčki revanšizam se često manifestuje u nacionalističkoj retorici, diplomatskim tenzijama i povremenim vojnim sukobima. Istorijske pritužbe, kao što je razmena stanovništva između Grčke i Turske nakon Prvog svetskog rata, takođe podstiču revanšistička osećanja. Dok je grčki revanšizam uticao na spoljnopolitičke odluke i javni diskurs, on ostaje sporno i složeno pitanje u širem kontekstu regionalne geopolitike i međunarodnih odnosa[6].

Poljski revanšizam

[uredi | uredi izvor]

Tokom 1920-ih i 1930-ih, Poljska je pokušavala da povrati etničke poljske zemlje koje su zauzele Nemačko, Rusko i Austro-Ugarsko carstvo:

Poljska je sebe ubrajala u revizionističke sile, sa snovima o napredovanju ka jugu, čak i o poljskom prisustvu na Crnom moru. Žrtva revizionističkih tvrdnji drugih, ni ona nije videla versajske granice kao fiksne. 1938. godine, kada je Češka država raskomadana na Minhenskoj konferenciji, Poljska je postavila svoj ultimatum Pragu, zahtevajući ustupanje regije Tešen; češka vlada je bila nemoćna da se odupre[20].

Španski revanšizam

[uredi | uredi izvor]

Španija je ustupila Gibraltar Britaniji prema uslovima Ugovora iz Utrehta iz 1713. Špansko pravo na Gibraltar postalo je vladina politika pod režimom diktatora Franciska Franka i ostalo je na mestu pod uzastopnim vladama nakon španske tranzicije ka demokratiji[21].

Irački revanšizam

[uredi | uredi izvor]

Kuvajt je napadnut i anektiran od strane Iraka (pod Sadamom Huseinom) u avgustu 1990. godine.

Vlada Sadama Huseina nastojala je da pripoji nekoliko teritorija. U iransko-iračkom ratu (1980–1988), Sadam je tvrdio da Irak ima pravo da drži suverenitet na istočnoj obali reke Šat al-Arab koju drži Iran[22].

Iračka vlada, ponavljajući tvrdnje iračkih nacionalista godinama, pravdala je iračku invaziju na Kuvajt 1990. tvrdnjom da je Kuvajt oduvek bio sastavni deo Iraka i da je postao nezavisna nacija tek zbog mešanja britanske vlade[18].

Sumnja se da je Sadam Husein nameravao da izvrši invaziju i anektira deo istočne provincije Saudijske Arabije uz opravdanje da je saudijska oblast Al-Hasa bila deo osmanske provincije Basra koju su Britanci pomogli Saudijskoj Arabiji da osvoji 1913. godine.

Turski revanšizam

[uredi | uredi izvor]

U 21. veku je zabeležen domaći trend u turskoj politici, gde je oživljavanje otomanske tradicije i kulture praćeno usponom Partije pravde i razvoja (AKP, osnovana 2001) koja je došla na vlast 2002, zajedno sa tvrdnjama da teritorija koju je nekada držalo Osmansko carstvo. Upotreba ideologije od strane Partije pravde i razvoja uglavnom je podržala veći uticaj otomanske kulture u domaćoj socijalnoj politici, što je izazvalo probleme sa sekularnim i republičkim akreditivima moderne Turske[23]. AKP je koristila slogane kao što je Osmanlı torunu („potomak Osmanlija“) da se poziva na svoje pristalice, kao i na svog bivšeg lidera Redžepa Tajipa Erdogana (koji je izabran za predsednika 2014. godine) tokom svojih predizbornih kampanja. Ovi domaći ideali su takođe videli oživljavanje neoosmanizma u spoljnoj politici AKP.

AKP je poslužio kao osnova za njihove napore da transformišu postojeći parlamentarni sistem Turske u predsednički sistem, favorizujući snažno centralizovano rukovodstvo slično onom iz otomanske ere. Kritičari su tako optužili Erdogana da se ponaša kao „osmanski sultan“.[24]

Uspon otomanizma je takođe praćen pretenzijama na teritorije koje drži Jermenija, sa istaknutim primerima uključujući 2015. gomila turske omladine koja se okupljala u oblastima Istanbula naseljenim Jermenima, uzvikujući „Moramo ove oblasti pretvoriti u jermenska i kurdska groblja“[25]. U septembru 2015. u Igdiru je postavljen znak „Dobrodošli“ i na njemu je napisano na četiri jezika, turskom, kurdskom, engleskom i jermenskom. Jermenski deo znaka protestovao je od strane saveza „Borba protiv jermenskih neosnovanih optužbi“ (ASIMDER) koji je zahtevao njegovo uklanjanje. U oktobru 2015. godine, jermensko pismo na znaku „Dobrodošli“ je teško vandalizovano. Jermenski deo znaka je na kraju uklonjen u junu 2016. Gradonačelnik Igdira je takođe tvrdio da postoji jermenska država je bila „istorijska greška“, i da je Jermenija zapravo turska teritorija, ilegalno okupirana od strane Jermena, koja čeka da se ponovo integriše u Tursku[26].

Ukrajinski revanšizam

[uredi | uredi izvor]

Ukrajinski predsednik Volodimir Zelenski je 24. marta 2021. godine potpisao ukaz br. 117/2021 kojim se odobrava „strategija deokupacije i reintegracije privremeno okupirane teritorije Autonomne Republike Krim i grada Sevastopolja“, dopunjujući aktivnosti Krimska platforma[27]. Ukrajinski ministar spoljnih poslova Dmitro Kuleba je 10. maja 2022. rekao da je „u prvim mesecima” ruske invazije na Ukrajinu 2022. „pobeda za nas izgledala kao povlačenje ruskih snaga na položaje koje su zauzele pre 24. februara i plaćanje za nanetu štetu. Sada ako budemo dovoljno jaki na vojnom frontu i dobijemo bitku za Donbas, što će biti presudno za sledeću dinamiku rata, naravno da će pobeda za nas u ovom ratu biti oslobođenje ostalih naših teritorija“, uključujući Donbas i Krim.

Kineski revanšizam

[uredi | uredi izvor]

Narodna Republika Kina (NRK) je koristila istorijske zahteve u Južnom kineskom moru (SCS) kao opravdanje za aktivnosti izgradnje ostrva i revidirane teritorijalne zahteve. Mapa sa "devet crtica" proširuje područje koje NRK identifikuje kao unutar svoje suverene teritorije zanemarujući nekoliko međunarodnih zakona o moru. Pored civilnih i vojnih sukoba u SHS, drugi teritorijalni sporovi su pogodili Japan, Indiju[28], i Tajvan.

Izvori

[uredi | uredi izvor]
  1. ^ Jay, Robert (1984-01-01). „Alphonse de Neuville's "The Spy" and the Legacy of the Franco-Prussian War”. Metropolitan Museum Journal (na jeziku: engleski). 19/20: 151—162. ISSN 0077-8958. doi:10.2307/1512817. 
  2. ^ Varley, Karine (2008), The Taboos of Defeat: Unmentionable Memories of the Franco-Prussian War in France, 1870–1914, Palgrave Macmillan UK, str. 62—80, ISBN 978-1-349-35513-6, Pristupljeno 2024-12-08 
  3. ^ a b Simpson, M. (2010-01-13). „Under the Shadow of Defeat. The War of 1870-71 in French Memory. By Karine Varley”. French History. 24 (1): 122—123. ISSN 0269-1191. doi:10.1093/fh/crp097. 
  4. ^ Morse, Jonathan; Bell, Dean Phillip; Stillman, Norman A.; Shevitz, Amy Hill; Donahue, William Collins; Madigan, Kevin; Levy, Richard S., ur. (2005). „Antisemitism”. doi:10.5040/9798400613517. 
  5. ^ Ploumidis, Spyridon G. (2020-12-30), Bresciani, Marco, ur., Nationalism and authoritarianism in interwar Greece (1922–1940) (na jeziku: engleski) (1 izd.), Routledge, str. 215—236, ISBN 978-0-429-27527-2, Pristupljeno 2024-12-08 
  6. ^ a b Dedja, Sokol (2012). „Human Rights in the EU Return Policy: The Case of the EU-Albania Relations”. European Journal of Migration and Law. 14 (1): 95—114. ISSN 1388-364X. doi:10.1163/157181612x628291. 
  7. ^ Overy, Richard J.; Wheatcroft, Andrew (1999). The road to war (Rev. and updated ed izd.). London: Penguin Books. ISBN 978-0-14-028530-7. 
  8. ^ Ewers-Peters, Nele Marianne (2021-11-09), Theorising member states in interorganisational relations, Routledge, str. 33—62, ISBN 978-1-003-17006-8, Pristupljeno 2024-12-08 
  9. ^ Klee, Carol A.; Lacorte, Manel (2021-07-03). „La sociolingüística en la enseñanza del español como lengua segunda y lengua de herencia”. Journal of Spanish Language Teaching. 8 (2): 182—194. ISSN 2324-7797. doi:10.1080/23247797.2021.2025676. 
  10. ^ „Enrique Krauze. <italic>Mexico: Biography of Power; A History of Modern Mexico, 1810–1996</italic>. Translated by Hank Heifetz. New York: HarperCollins. 1997. Pp. xix, 872. $35.00”. The American Historical Review. 1998-10-01. ISSN 1937-5239. doi:10.1086/ahr/103.4.1364. 
  11. ^ Blumenstyk, Goldie (2014-11-13), Costs, Spending, and Debt, Oxford University Press, ISBN 978-0-19-937409-0, Pristupljeno 2024-12-08 
  12. ^ Bush, David R. (2011-10-23), Going Home:(March 21–April 29, 1865), University Press of Florida, str. 207—224, Pristupljeno 2024-12-08 
  13. ^ „Daring in higher education, a crazy idea?”. UN Chronicle. 50 (4): 24—27. 2014-02-26. ISSN 1564-3913. doi:10.18356/eaa0a157-en. 
  14. ^ „Enrique Krauze. <italic>Mexico: Biography of Power; A History of Modern Mexico, 1810–1996</italic>. Translated by Hank Heifetz. New York: HarperCollins. 1997. Pp. xix, 872. $35.00”. The American Historical Review. 1998-10-10. ISSN 1937-5239. doi:10.1086/ahr/103.4.1364. 
  15. ^ Law and Empire under Peter the Great, Bloomsbury Academic, 2019, ISBN 978-1-4742-2422-2, Pristupljeno 2024-12-08 
  16. ^ Petrov, A.Yu. (2018). „International Round Table «150 Years of Sale of Alaska and the Russian-American Relations» (Moscow, March 2017)”. American Yearbook (2017): 429—431. ISSN 1010-5557. doi:10.32608/1010-5557-2018-2017-429-431. 
  17. ^ Kikuchi, Hirokazu (2018), Introduction, Springer International Publishing, str. 1—17, ISBN 978-3-319-90112-1, Pristupljeno 2024-12-08 
  18. ^ a b Yazicioglu, Umeyye (2001-04-01). „Between Memory and Desire”. American Journal of Islam and Society. 18 (2): 164—167. ISSN 2690-3741. doi:10.35632/ajis.v18i2.2027. 
  19. ^ Burrowes, Robert D. (1995-07-01). „Iraq’s Road to War, edited by Amatzia Baram & Barry Rubin. 304 pages, tables, index. New York: St. Martin’s Press, 1993. $54.00 (Cloth) ISBN 0–312-10171–6”. Middle East Studies Association Bulletin. 29 (1): 62—63. ISSN 0026-3184. doi:10.1017/s0026318400030728. 
  20. ^ Overy, R. J.; Wheatcroft, Andrew (1999). The road to war (Rev. and updated ed., 2nd ed izd.). London, England ; New York, N.Y: Penguin. ISBN 978-0-14-028530-7. 
  21. ^ Jefferys, Kevin (2017-05-30), Must Labour lose? Lessons from post-war history, Manchester University Press, ISBN 978-1-78499-527-0, Pristupljeno 2024-12-08 
  22. ^ Goldstein, Dr Erik; Goldstein, Erik (2005-09-19). Wars and Peace Treaties. Routledge. ISBN 978-0-203-97682-1. 
  23. ^ „Cumhuriyet Haber Verir - Güncel Son Dakika Haberleri”. www.cumhuriyet.com.tr (na jeziku: turski). Pristupljeno 2024-12-08. 
  24. ^ „Sözcü Gazetesi - Haberler, son dakika haberleri, güncel haber, köşe yazıları”. www.sozcu.com.tr (na jeziku: turski). Pristupljeno 2024-12-08. 
  25. ^ Açıkgöz, Ümit Fırat (2023-12-31). „Capitalistic Urbanization in Late Ottoman Istanbul: Armenian Agencies”. Istanbul Research Institute. ISSN 2687-5691. doi:10.53979/yillik.2023.2. 
  26. ^ June 21, Gorgias Press, 2020-12-31, str. 129—136, Pristupljeno 2024-12-08 
  27. ^ „tallinn-26-may-2012-in-afghanistan-nato-must-continue-to-follow-the-principle-in-together-out-together-says-estonias-foreign-minister”. Human Rights Documents online. Pristupljeno 2024-12-08. 
  28. ^ „Saint Margaret – Taming the Dragon”. The Woman and the Dragon in Premodern Art: 227—272. 2023-09-18. doi:10.1017/9789048555505.007. 
Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Реваншизам&oldid=28958220”