Hram Svetog arhangela Gavrila u Borču
| Hram Svetog arhangela Gavrila | |
|---|---|
 Hram Svetog arhangela Gavrila | |
| Opšte informacije | |
| Mesto | Borač |
| Opština | Knić |
| Država |  Srbija |
| Vreme nastanka | 14. vek |
| Tip kulturnog dobra | Spomenik kulture od velikog značaja |
| Nadležna ustanova za zaštitu | Zavod za zaštitu spomenika kulture Kragujevac |
| www | |
Hram Svetog arhangela Gavrila, nalazi se u selu Borač neposredno ispod Boračkog krša, u opštini Knić, pripada Eparhiji žičkoj Srpske pravoslavne crkve.[1] Od 15. januara 2024. godine Borač je po prvi put u istoriji postao sedište Pravoslavnog Arhijerejskog namesništva gružanskog, a jerej Aleksandar Jaćović, paroh borački Arhijerejski namesnik. Zajedno sa Srednjovkovnim gradom Borčom i starim grobljem u Borču predstavlja nepokretno kulturno dobro kao spomenik kulture od velikog značaja.[2] Borački krš, u čijem se podnožju nalazi crkva, proglašen je spomenikom prirode.[3]
Istorijat
[uredi | uredi izvor]Crkva posvećena Sv. arhangelu Gavrilu nalazi se u podnožju stene na kojoj je podignut srednjovekovni grad Borač. Osnovni podatak kojim se vrši datovanje ovog objekta predstavlja natpis u fresko – tehnici na nadvratniku portala istočnog zida priprate. Njegov sadržaj ukazuje na vreme oslikavanja crkve – 20. juli 1553. godine, ali ne i na godinu gradnje, koja je mogla biti dosta ranija.
Arhitektura
[uredi | uredi izvor]Skromna boračka crkva je jednobrodna građevina sažetog upisanog krsta. Zidana je od kamenih pritesanih kvadera, različitih dimenzija, ali skladno ukomponovanih u celinu. Alternacijom komada karakterističnih boja i preliva, postignut je jedinstven efekat. Apsida na istočnoj strani je spolja petostrana a iznutra polukružna, sa đakonikonom i proskomidijom koji su, tek naglašeni, polukružnim nišama, ne mnogo većim od istovetnih na severnom i južnom zidu oltarskog prostora. Naos sa karakterističnim pravcem pružanja od istoka ka zapadu, zasveden je poluobličastim svodom, koji zajedno sa lucima oslonjenim na stepenasto profilisane konzole nosi nisku, u temenu izdubljenu, slepu centralnu kupolu. U drugoj polovini 16. veka izgrađena je priprata zasvedena poluobličastim svodom, na istovetan način i od istog materijala kao naos. Komunikacija priprate sa spoljašnjošću ostvarena je sa dva portala, glavnim ulaznim na zapadnom, i bočnim (danas pretežno u upotrebi) na južnom zidu. Na oba portala se nalaze drvena dekorisana vrata, nastala u različitim vremenima, sa različitim vegetabilnim, drvenim i metalnim aplikacijama. Svojom lepotom i kvalitetom izrade posebno se izdvajaju južna ulazna vrata, nastala najverovatnije u drugoj polovini 18. veka.
U drugoj polovini 19. veka izvedeni su prvi radovi na poslovima obnove hrama, odnosno popravkama, koje nisu narušile autentičnost izraza. Tom prilikom dograđena je i spoljna priprata, koja u potpunosti prati arhitektonski izraz i formu stare crkve. Usklađenost sa starijim partijama hrama ispoštovana je čak i u upotrebi materijala, kamenih blokova pritesanog kamena. Eksonarteks je izgrađen u formi trema, poluobličastog svoda oslonjenog na četiri masivna stuba, zidanih od kamenih tesanika, na kojima počivaju polukružni lukovi koji ih istovremeno i povezuju. Arhitektonska plastika boračke crkve, svedenog je izraza i skromne materijalizacije, a monotona kamena fasadna platna oživljena su frizovima slepih arkada na severnoj i južnoj strani. Uzane, profilisane monofore, raspoređene su, po jedna, na severnom i južnom zidu priprate i naosa, i jedna na oltarskoj apsidi. Ulazni portali, iako stepenasto komponovani, lišeni su bilo kakve stilizovanosti. Posebna prepoznatljivost crkve, donekle dolazi i od stepenasto komponovanih krovnih ravni, danas pokrivenih ćeramidom, koja je zamenila nekadašnju pokrivku od olova ili kamenih tesanika.
Živopis u crkvi se sačuvao u najnižoj zoni oltara, naosa i istočnog zida priprate, kao i delimično u drugoj zoni južnog i zapadnog zida glavnog dela hrama.
Celina od dvadesetak celivajućih ikona oltarske pregrade nastala je oko 1870. god. i svojim stilskim osobenostima upućuje na rad Dimitrija Posnikovića. Ikonostas u hramu arhistratiga Mihaila ni u kom pogledu ne odstupa od Posnikovićevih skromnih slikarskih sposobnosti, slabijeg crteža i perspektive ali daleko sigurnijeg kolorita i sa rasporedom ikona bližem tradicionalnim rešenjima.
Galerija
[uredi | uredi izvor]-
crkva -
zvonik -
vrata crkve -
deo ikonostasa -
ikonostas -
Tabla sa informacijama o hramu, na ulazu u crkveno dvorište -
-
-
-
-
-
-
Vidi još
[uredi | uredi izvor]Literatura
[uredi | uredi izvor]- Bošković, Đ. i sar.(1956): Borač u: Arheološki spomenici i nalazišta u Srbiji, II Centralna Srbija, str. 95-96, SANU, Beograd
- Borivoje Radić, Predrag Pajkić, Znamenitosti Šumadije, str. 94, Zavod za zaštitu spomenik kulture Kragujevac, Kragujevac 2007.
- Sanja Kesić, Živopis crkve Sv. Arhanđela u Borču, Saopštenja XXV RZZSK 1993
- Ranko Fridrik, O radovima na konzervaciji arhitekture crkve u selu Borču, Saopštenja X RZZSK 1974.
- G.Skrivanić, Fra Mauro, II Mappamondo, Istorijski časopis 12-13,1963, str 157-166
- Feliks Kanic, Srbija zemlja i stanovništvo, od rimskog doba do kraja XIX veka, prva knjiga, LOGOS ART, Beograd 2007
Reference
[uredi | uredi izvor]- ^ Aleksandar. „Arhijerejsko namesništvo gružansko”. Eparhija žička (na jeziku: srpski). Pristupljeno 2021-05-04.
- ^ „Crkva Svetog arhangela Gavrila”. Zavod za zaštitu spomenika kulture Kragujevac. Pristupljeno 9. 1. 2019.
- ^ Mladenović, Jovana. „BORAČKI KRŠ proglašen spomenikom prirode (FOTO)”. InfoKG - Gradski portal - Kragujevac - Najnovije vesti (na jeziku: srpski). Pristupljeno 2021-05-04.
_Serbien.jpg)
