Javorski korpus JVuO

Javorski korpus (Gorski štab 51) bio je korpus Jugoslovenske vojske u otadžbini, formiran aprila 1942. godine. Korpus je dejstvovao na područiju Deževskog, Studeničkog i Moravičkog sreza. Prvi komandant Javorskog korpusa bio je kapetan Branivoje Petrović.

Istorijat

Javorski korpus je bio formiran aprila 1942. godine na Goliji, ali ovi podaci nisu u potpunosti pouzdani. Prvi dokument koji govori o aktivnostima ovog korpusa datiran je na 21. april 1942. godine, ali je moguće da je Javorski korpus bio formira nešto ranije. U njegov sastav su ušle tri brigade koje su delovale na teritorijama Deževskog, Studeničkog i Moravičkog sreza. Prvi zapovednik Javorskog korpusa bio je kapetan Branivoje Petrović. Kasnije su u sastav Korpusa ulazile novooformljene brigade, pa je Javorski korpus početkom 1944. godine imao šest brigada: Prvi i Drugu deževsku, Prvu i Drugu studeničku, Moravičku i tzv. Leteću brigadu. Prema pojedinim informacijama, u sastav Javorskog korpusa je jedno vreme ulazila i Štavička brigada.

Svaka od jedinica Korpusa je pored naziva imala i broj svog gorskog štaba. Broj svog gorskog štaba su imale i brigade koje su ulazile u sastav Korpusa. Ovi brojevi su bili korišćeni u međusobnoj komunikaciji, a u slučaju da se radilo o vrlo poverljivim informacijama, komandanti su se služili pseudonimima. Tako je Branivoje Petrović koristio pseudonim Miloš, a Radomir Cvetić, komandant Studeničke brigade, koristio je pseudonime Ajbih i Bibi.

Javorski korpus je bio smatran jednim od snažnijih korpusa, ali njegov stalni sastav nije bio brojan. Štab Korpusa je pod svojom komandom imao oko 60 ljudi, a štabovi brigada oko 30 do 40. U slučaju većih vojnih operacija dodatno ljudstvo je mobilisano po spiskovima vojnih obveznika, a svako neodazivanje mobilizaciji je bilo strogo kažnjavano. Borci Korpusa su uglavnom bili stanovnici Studeničkog, Deževskog i Moravskog sreza, ali i izbeglice iz Raške oblasti i Kosova i Metohije. Među borcima je najviše bilo seljaka, a potom i podoficira, oficira i žandarma. U sastav Javorskog korpusa je tokom prve polovine 1944. godine ulazilo i četrdeset Poljaka. Oni su kao nemački zarobljenici radili u basenu Borskog rudnika, odakle su pobegli i priključili se odredima JVuO na prostoru Homolja. Britanci su u dogovoru sa emigrantskom poljskom vladom poslali 1943. godine kapetana Nesa, čiji je zadatak bio da ove Poljake okupi i da u saradnji sa lokalnim jedinicama JVuO od njih formira oružanu jedinicu. Tokom jeseni 1943. godine ova grupa predvođena kapetanom Nesom je stigla u jugozapadni deo Srbije, a nakon Nesove pogibije uključena je u borački sastav Javorskog korpusa. Avgusta 1944. godine većina ovih Poljaka evakuisana je zajedno sa američkim pilotima oborenim iznad Srbije, koje su spasili pripadnici JVuO.

Glavni problem sa kojim su se borci Korpusa suočavali je bio nedostatak oružja i municije, kao i neujednačenost tipova oružija i kalibara. Većina ratnog materijala koji je nedostajao nabavljan je na crnoj berzi i zaplenom nakon borbi. Pored ovoga, deo ratnog materijala su u toku 1942. godine dostavljali i saveznici padobranima. Hrana je nabavljana kupovinom od lokalnog stanovništva, a ponekad i rekvizicijom. U okviru svake brigade je postojala intendantska služba koja se brinula o tome. Uniforma pripadnika Korpusa je bila šarenolika, sačinjena od gradske ili seoske odeće, kao i delova jugoslovenske, nemačke, britanske i bugarske uniforme. Što se tiče sanitetske službe, iako je ona sigurno morala postojati, o njenoj organizaciji i funkcionisanju se malo zna. Neki ranjeni borci Korpusa lečeni su u nemačkim vojnim bolnicama nakon sukoba sa partizanima vođenih krajem marta 1944. godine.

Tokom 1943. godine Korpus je organizovao i vojnu obuku za one mladiće koje je Aprilski rat sprečio da redovno služe vojni rok. Zbog nedostataka odgovarajućeg komandnog kadra na Rudnu je 1944. godine bila formirana i podoficirska škola. Korpus je, sledeći uputstva Vrhovne komande, aktivno radio i na štampanju letaka, brošura i plakata, a održavani su i propagandni govori i predavanja. Godine 1942. pri štabu Korpusa je bio pokrenut i list Ravnogorski omladnac. Kako bi disciplina u Korpusu bila podignuta na zadovoljavajući nivo izdavane su brojne naredbe u kojima je za povrede discipline bilo prećeno najstrožim kaznama. Međutim, sukobi u Korpusu su se nastavljali, a sukob između Branivoja Petrovića i Radomira Cvetića se toliko razbuktao da je i sam Dragoljub Mihailović morao da interveniše. Tako je Branivoje Petrović krajem septembra 1942. godine bio premešten na mesto delegata Vrhovne komande pri Varvarinskom, Resavskom i Ivanjičkom korpusu. Na Petrovićevo mesto na čelu Javorskog korpusa došao je Cvetić. Slab borbeni moral najočiglednije se ispoljavao prilikom mobilizacije i borbi na teritorijama koje su bile daleko od domova boraca. Veliki strah među borcima izazivala su i dejstva neprijateljske artiljerije.

Krajem 1944. godine Javorski korpus je, poput ostalih korpusa Jugoslovenske vojske u otadžbini, morao da odstupa pred jedinicama partizana i Crvene armije. Veliki broj boraca je napustio Korpus i pre nego što je počelo povlačenje prema zapadu, pa je po jednom dokumentu sa kraja 1944. godine u Prvoj studeničkoj brigadi ostalo svega 19 boraca. Odlukom Vrhovne komande Javorski korpus je decembra 1944. godine bio je u sastavu Drugog jurišnog korpusa Komande Srbije. Međutim, kako se usled gladi, bolesti, teških vremenskih uslova i sukoba sa partizanima i ustašama broj boraca smanjivao, izvršena je nova reorganizacija. Javorski korpus je 11. marta 1945. godine bio sveden na rang brigade i pripojen Cerskom korpusu, kojim je komandovao potpukovnik Dragoslav S. Račić. Ovom odlukom je Javorski korpus prestao da postoji. Nije poznato šta se dogodilo sa njegovim pripadnicima koji su nastavili da se povlače prema zapadu, odnosno koliko njih je preživelo rat. Sa druge strane, nekoliko manjih grupa koje su činili nekadašnji boci Korpusa nastavio je sa dejstvima u dolini Ibra i na području Kopaonika, Rogozne i Golije, nadajući se da će im zapadni saveznici pomoći u borbi protiv nove komunističke vlasti.

Sastav

Javorski korpus je imao komandu i sedam brigada.

Komanda

Korpusom je komandovao kapetan Branivoje Petrović, do kraja 1942, a zatim kapetan Radomir Cvetić. Zamenik komandanta je bio Krsto Pavićević, a načelnik štaba poručnik Stojko Filipović. Pravni savetnik je bio Vojislav Davidović, a komandant sreza sudija i rezervni poručnik Cvetko Gvozdenović.

Brigade

• 1. moravička (kom. poručnik Slobodan Popović i poručnik Cvetko Gvozdenović)
• 2. moravička (kom. poručnik Milan Ivanović Grubelja)
• 1. studenička
• 2. studenička
• 1. deževska
• 2. deževska (kom. poručnik Milan Čarapić)
• Štavička

Literatura

• Virijević, Vladan (2006). „Javorski korpus Jugoslovenske vojske u otadžbini: ustrojstvo i karakteristike”. Naša prošlost. 7: 169—174.