Jan III Sobjeski

Jan III Sobjeski
Jan III Sobjeski
	Jan III Sobjeski, portret iz 1693. godine.
Lični podaci
Datum rođenja	17. avgust 1629.
Mesto rođenja	Olesko,
Datum smrti	17. jun 1696. (66 god.)
Mesto smrti	Vilanuv,
Porodica
Supružnik	Marie Casimire Louise de La Grange d'Arquien
Potomstvo	Jakov Ludvig Sobijeski, Marija Tereta Sobjeska, Tereza Kunigunda Sobjeska, Aleksandar Benedikt Sobjeski, Konstanti Vladislav Sobjeski, Tereza Teofila Sobjeska, Adelajda Ludvika Sobjeska, Jan Sobieski
Roditelji	Jakub Sobjeski; Teofilija Sofija Danilovič
Dinastija	Sobjeski
Kralj Poljske
Prethodnik	Mihail Koribut Višnjevecki
Naslednik	Avgust II Jaki

Jan III Sobjeski (polj. Jan III Sobieski; Olesko, 17. avgust 1629 — Vilanuv, 17. jun 1696) je bio poljski kralj i veliki vojvoda od Litvanije.^[1] Period od 22 godine njegove vladavine doneo je poljsko-litvanskoj uniji stabilnost, koja joj je bila preko potrebna posle ustanka zaporoških kozaka pod vodstvom kozačkog hetmana Bogdana Hmeljnickog, koji je vođen u periodu 1648—1654. i švedskog potopa kako Poljaci nazivaju švedsku invaziju i okupaciju u periodu 1655–1660.^[2] Bio je izvanredan vojskovođa čuven po svojoj pobedi nad Turcima u Opsadi Beča 1683. godine.^[3] Zbog svoje pobede nad Otomanskim carstvom Turci su ga nazvali Lehistanski lav.^[4]

Biografija

Jan Sobjeski rođen je 1629. u gradiću Oleško pored Lavova u tadašnjoj Poljskoj (danas u Ukrajini) u uglednoj poljskoj veleposjedničkoj porodici Sobjeski iz klana Janina. Njegov otac Jakub Sobjeski, bio je nador Ruskog vojvodstva i Kaštelan Krakova, a majka Teofilija Sofija Danilovič bila je unuka hetmana Stanislava Žolkevskog. Po završetku gimnazije u Krakovskom liceju Nowodworek, mladi Jan Sobjeski završio je filozofski fakultet na Jagelonskom univerzitetu u Krakovu. Po završetku studija, zajedno sa svojim bratom Marekom Sobjeskim (1628—1652), Jan je otišao na dvogodišnje krstarenje zapadnom Evropom. Tokom tih putovanja susreo se i upoznao s glavnim političkim figurama toga vremena: Lujem II Burbonskim, Čarlsom II i Vilijamom II Oranskim. Putovanje mu je pomoglo da nauči francuski, nemački i italijanski, pored latinskog kojeg je znao od pre, a sada dobro uvežbao. Znanje jezika pokazalo se presudnim u njegovoj kasnijoj vojničkoj karijeri.

Braća su se vratila u Poljsku 1648. i prijavila u vojsku kao dobrovoljci za vjeme ustanka Bogdana Hmeljnickog. Jan je osnovao vlastitu konjičku jedinicu (horugv) i zapovjedao njome kao ritmajster. Nakon bitke kod Zboriva, braća su se razišla, pa je Marek pao u tatarsko zarobljeništvo i sledeće godine umro. Jan je pak napredovao do čina pukovnika i zdušno se borio u bici kod Berestečka. Kao vrlo perspektivnog vojskovođu kralj Jan II Kazimir poslao je Sobjeskog u Istanbul u Osmansko carstvo kao ličnog izaslanika. U Turskoj Sobjeski je učio tatarski i tursku vojnu istoriju i taktiku.

Na početku velike švedske invazije na Poljsku poznate kao Švedski potop, Jan Sobjeski bio je pripadnik Velike poljske regimente (puka) pod zapovjedništvom Kšištofa Opalinjskog, nadora Poznanja koji se predao i zakleo na vernost švedskom kralju Karlu X Gustafu kod Ujšća.

Međutim Sobjeski se za manje od godinu dana vratio sa svojom jedinicom na poljsku stranu, a nakon aprila 1656, opet se borio za poljskog kralja.

Zapovjednik

Za vrijeme trodnevne bitke za bitke za Varšavu iz 1656, Sobjeski je zapovjedao sa snažnom konjičkom regimentom od 2 000 tatarskih konjanika, nakon toga dobio je titulu kraljevog zastavnika. Kao veliki pobornik francuske frakcije, Sobjeski je ostao vjeran kralju za vrijeme Lubomirskog ustanka što mu je dodatno pomoglo u njegovoj vojnoj karijeri.

Godine 1665, oženio se Marijom Kazimirom Luizom de La Granž d’Arken, istovremeno je unapređen u čin Velikog maršala krune, a sljedeće godine u čin Feld hetmana krune. 1667. godine postigao je svoju drugu veliku pobjedu nad Kozacima Petra Dorošenka i njihovim saveznicima Tatarima u bici kod Podhajca za vreme Poljsko-kozačko-tatarskih ratova (1666—1671). Do tada već slavni i cenjeni zapovednik unapređen je 5. februara 1668. u Velikog hetmana krune, najviši vojnički čin u Poljsko-litvanskoj uniji, time je Jan Sobjeski postao zapovednik celokupne Poljske vojska.

Za vreme Poljsko-osmanskog rata 1672—1676., Sobjeski je 11. novembar 1673. dodao još jednu veliku pobedu na svoj popis, ovaj put pobedio je Turke u bici kod Hotina 1673 i zauzeo tamošnju tvrđavu. Vest o pobedi išla je istovremeno sa vešću o smrti kralja Poljske Mihaila Koributa, koji je poginuo dan pre bitke. To je Sobjeskog izbacilo u prvi plan, postao je vodeća ličnost u zemlji, tako da je 19. maj sledeće godine, izabran je za kralja Poljsko-litvanske unije. Njegova kandidatura bila je gotovo univerzalno podržana, samo desetak članova izbornog tijela bilo je protiv. Među njegovim brojnim pristalicama jedna od najvećih bila je njegova žena. Jan Sobjeski je krunisan za kralja, kao Jan III 2. februar 1676

Sobjeski kao kralj

U vrijeme kad je Sobjeski postao kralj poljsko-litvanske unije, to su bile jedne od najvećih i najgušće naseljenih zemalja u Evropi, teško razorene nakon gotovo pola vekova stalnih ratova.

Državna riznica bila je gotovo prazna, a moćni vlastelini (šljahta) nisu se obazirali na odluke lokalnih vlasti, sudova pa čak ni samog kralja. Sobjeski se prvo prihvatio stabiliziranja stanja na južnim granicama, prisiljavajući Osmanlije da prihvate mirovni sporazum, čime je ukinuo trajno stanje rata na južnoj granici. U jesen 1674. na njegov zahtjev zaratilo se s Osmanlijama nakon toga vraćene su utvrđenja Kamjanjec-Podiljski, Bar i Raškov, sa njima je ponovno uspostavljena jaka odbrambena linija na južnim poljskim granicama prema Ukrajini.

Tatari su 1676. godine otpočeli veliku kontraofanzivu i prešli rijeku Dnjepar, ali nisu uspjeli ponovno zauzeti strateški grad Žoravno, tako da je ubrzo nakon toga potpisan mir. Iako je Kamjanjec-Podiljski pao u osmanske ruke, Poljska je ipak dobro prošla jer je izgradila novu značajnu Utvrdu svetog trojstva i vratila je pod svoju vlast grad Bila Cerkva.

Razdoblje mira bilo je prijeko potrebno zemlji i učvršćenju vlasti Jana III Sobjeskog, jer njegovu vlast stalno su kočili i osporavali, što sama poljska vlastela (šljahta) a što uplitanje stranih sila Brandenburga i Austrije (Austrija ga je čak pokušala svrgnuti te ga zamijeniti s Karlom V, vojvodom od Lorene). Sobjeski se odupreo u svemu i uspeo u cjelosti da reformiše poljsku vojsku.

Vojska je reorganizovana tako da je osnovna jedinica postala regimenta, pešadija je odbacila koplja i zamenila ih bojnim sjekirama, a konjica je pak ustrojena u husarske i dragunske jedinice. Sobjeski je značajno povećao broj topova, i uveo novu artiljerijsku taktiku.

Kao diplomata Sobjeski je osmislio savez s Francuskom i Osmanskim carstvom protiv Austrije i Brandenburga. Međutim, njegovi planovi nikad nisu ostvareni, tako da su 1683. potpuno napušteni. Svjesan da Poljskoj nedostajaju saveznici, a da se nalazi na rubu rata sa većinom svojih suseda, Sobjeski je ušao u savezništvo sa Leopoldom I, carem Svetog rimskog džarstva. Ovaj savez bio je direktno usmjeren protiv Turaka, a indirektno protiv Francuske, ipak taj savez je imao prednost u odbrani poljskih južnih granica.

U proljeće 1683. kraljevski špijuni otkrili su velike turske ratne pripreme, Sobjeski se bojao da bi ciljevi tih priprema mogli biti poljski gradovi Lavov i Krakov. Kako bi parirao toj pretnji, Sobjeski je počeo sa velikim radovima na utvrđivanju gradova i naredio opštu mobilizaciju.

Sobjeski je svoje vojne sposobnosti pokazao u ratu protiv Osmanskog carstva, njegova srčanost u tim sukobima doprinijela je učvršćivanju njegove kraljevske pozicije. Jedna od njegovih želja bila je da ujedini hrišćansku Evropu u krstaškom ratu, kojim bi se izbacilo Turke iz Evrope. Pridružio se savezu sa Svetim rimskim carstvom i aktivno uključio u Veliki turski rat Svete lige koji je pokrenuo papa Inoćentije XI u cilju odbrane hrišćanstva.

Bitka kod Beča

Najveća pobjeda Jana Sobjeskog zbila se 1683. za velike Bitka kod Beča, kad je poveo združene snage Poljske, Austrije i Njemačke, protiv velike osmanske vojske pod vodstvom Kara Mustafa.

Još prilikom nastupanja na Beč, Sobjeski je planirao izvesti napad 13. septembar, ali kako su Turci bili vrlo blizu probijanja bečkih zidina naredio je napad već 12. septembar u četiri sata ujutro iz pokreta. Sobjeski je napao sa svojom armijom od 81.000 ljudi, puno jače turske snage od oko 130.000 ljudi. U pet sati poslijepodne, nakon što je posmatrao pješačke bitke s zapovjednog mjesta na vrhu brijega, Sobjeski je naredio i lično poveo konjanički napad poljskih, austrijskih i njemačkih husara, - veliki odlučni napad dolje niz padinu. Turske borbene linije su probijene, a vojska se dala u panični bijeg. Već u pet i tridest Sobjeski je ušao u napušten šator turskog zapovjednika Kara Mustafa i time je bitka kod Beča završila.

Nakon ove sjajne pobjede Papa i mnogi strani uglednici nazvali su Sobjeskog Spasiocem Beča i zapadne civilizacije. U pismu svojoj ženi Sobjeski je napisao Mnogi obični ljudi mi ljube ruke, noge, odjeću, ili me samo žele dotaći i govore: 'Dajte da poljubim tako hrabre ruke!^[5]

Zadnji dani Sobjeskog

Kralj Jan III Sobjeski, posljednji veliki kralj Poljske umro je u gradu Vilanovu u Poljskoj 17. jun 1696. Njegova žena Marija Kazimir, umrla je 1716. u francuskom gradu Bloa, nakon toga tijelo joj je vraćeno u Poljsku. Sahranjena je zajedno s mužem u katedrali Vavel, u Krakovu, Poljska.

Kralja Jana III Sobjeskog naslijedio je August II koji je bio na prijestolju najviše zahvaljujući ruskoj podršci, nakon njegove smrti 1733. godine, uslijedile su borbe za Poljsku krunu.

Porodično stablo

2. Jakub Sobjeski

1. Jan III Sobjeski

3. Teofilija Sofija Danilovič

Reference

^ „John III Sobieski | King of Poland, Hero of Vienna | Britannica”. www.britannica.com (na jeziku: engleski). Pristupljeno 2024-02-02.
^ Gieysztor, Aleksander (1979). History of Poland. PWN, Polish Scientific Publishers. str. 223. ISBN 978-83-01-00392-0.
^ J.A. Hammerton (2007). Peoples of All Nations: Their Life Today And Story Of Their Past. Concept Publishing Company. str. 4142. ISBN 978-81-7268-144-9.
^ Reading, Mario (2009). The Complete Prophecies of Nostradamus. Sterling Publishing Company, Inc. str. 382. ISBN 978-1-906787-39-4.
^ Mizwa 1942, str. 103.

Literatura

Reading, Mario (2009). The Complete Prophecies of Nostradamus. Sterling Publishing Company, Inc. str. 382. ISBN 978-1-906787-39-4.
J.A. Hammerton (2007). Peoples of All Nations: Their Life Today And Story Of Their Past. Concept Publishing Company. str. 4142. ISBN 978-81-7268-144-9.
Gieysztor, Aleksander (1979). History of Poland. PWN, Polish Scientific Publishers. str. 223. ISBN 978-83-01-00392-0.
Mizwa, Stephen Paul (1942). Great Men and Women of Poland. New York: Macmillan. str. 103.
Chełmecki, König J. Sobieski und die Befreiung Wiens (Vienna, 1883)
Coyer, Histoire de Jean Sobieski (Amsterdam, 1761 and 1783)
Du Hamel de Breuil, (1894). Sobieski et sa politique de 1674 à 1683. Paris.
Dupont, Mémoires pour servir à l'histoire de Sobieski (Warsaw, 1885)
Rieder, (1883). Johann III., König von Polen. Vienna.
Salvandy, (1855). Histoire de Pologne avant et sous le roi Jean Sobieski. two volumes, new edition, Paris.
Radoslaw Sikora, Bartosz Musialowicz, Winged Hussars, BUM Magazine, 2016.
Tatham, (1881). John Sobieski. Oxford.
Miltiades Varvounis, (2012). Jan Sobieski: The King Who Saved Europe.
Waliszewski, (1684). Acta. three volumes, Cracow.

Spoljašnje veze

Polish website about John III Sobieski
Jan III Sobieski of the Janina coat of arms at the Wilanow Palace Museum
Jan III Sobieski – a book lover at the Wilanow Palace Museum
Jan III Sobieski's entry into Krakow for coronation at the Wilanow Palace Museum
Herbermann, Charles, ur. (1913). „John Sobieski”. Catholic Encyclopedia. New York: Robert Appleton Company.

[1] „John III Sobieski | King of Poland, Hero of Vienna | Britannica”. www.britannica.com (na jeziku: engleski). Pristupljeno 2024-02-02.

[2] Gieysztor, Aleksander (1979). History of Poland. PWN, Polish Scientific Publishers. str. 223. ISBN 978-83-01-00392-0.

[3] J.A. Hammerton (2007). Peoples of All Nations: Their Life Today And Story Of Their Past. Concept Publishing Company. str. 4142. ISBN 978-81-7268-144-9.

[4] Reading, Mario (2009). The Complete Prophecies of Nostradamus. Sterling Publishing Company, Inc. str. 382. ISBN 978-1-906787-39-4.

[FOOTNOTEMizwa1942103-5] Mizwa 1942, str. 103.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

Normativna kontrola
Međunarodne	FAST ISNI VIAF WorldCat
Državne	Norveška Španija Francuska BnF podaci Katalonija Nemačka Italija Izrael Sjedinjene Države Švedska Letonija Češka Holandija Poljska Vatikan
Akademske	CiNii
Umetničke	RKD Artists ULAN
Ljudi	Deutsche Biographie Rodovid
Ostale	Enciklopedija Britanika RISM SNAC IdRef