Pređi na sadržaj

Ljudski zoološki vrt

S Vikipedije, slobodne enciklopedije
Domoroci Ognjene zemlje (Argentinska Patagonija) koje je gospodar doveo u Pariz 1889.
Skupina Igorota u ljudskom zoovrtu tokom Svjetskog sajma u Sent Luisu 1904. godine.[1][2]
Bijeli pokrovitelj hrani djevojčicu iz Afrike tokom Svjetskog sajma u Briselu 1958, na kojem je predstavljeno „Selo Kongo”, sa posjetiocima koji je posmatraju iza drvenih ograda.[3]

Ljudski zoološki vrtovi, poznati i kao etnološke izložbe, bili su javni prikazi ljudi, obično u tzv. „prirodnom” ili „primitivnom” stanju. Bili su najistaknutiji tokom 19. i 20. vijeka.[4] Ovi prikazi su naglašavali navodnu inferiornost i implicirani superiornost „zapadnog društva”, kroz trope koji su marginalizovane grupe predstavljali kao „divljake”.[5][6] Ideja o „divljaku” proizilazi iz Kolumbovih putovanja koja su smatrala da je evropska kultura ostala čista, dok su druge kulture nazivane nečistim ili „divljim”, a ovaj stereotip se u velikoj mjeri oslanja na ideju da su različiti načini života „izbačeni od Boga”, kao što druge kulture ne priznaju hrišćanstvo u odnosu na Stvaranje.[6] Tokom svog postojanja, takve izložbe izazivale su kontroverze svog svoje ponižavajuće, pogrdne i dehumanizajuće prirode.[7] Počeli su kao dio cirkusa i „šou nakaza” koji su prikazivali egzotične ljude na način sličan karikaturi koja preuveličava njihove razlike.[4] Zatim su se razvili u nezavisne izložbe naglašavajući inferiornost eksponata u odnosu na zapadnu kulturu i pružajući dalje opravdanje za njihovo potčinjavanje.[8] Takvi prikazi predstavljeni su na više kolonijalnih izložbi i na privremenim izložbama u životinjskim zoološkim vrtovima.[9]

Prema jednom imperijalističkom pogledu na cio nezapadni svijet, ljudski zoološki vrt je prikazan kao ogroman životinjski park u kome bi bijelci mogli da funkcionišu kao čuvari zoološkog vrta — upravnici autohtonih ljudskih i neljudskih stanovnika.[10]

Zoološki vrtovi sa životinjama izazivaju mnoge kontroverze koje se protežu do današnjih dana, pošto su ljudske izložbe izgubile na značaju u 20. vijeku.[7]

Cirkusi i šou nakaza[uredi | uredi izvor]

Karikatura Sare Bartman, poznate kao Hotentotska Venera. Rođena u hotentotskoj porodici, početkom 19. vijeka bila je izložena u evropskim gradovima.
Oglas za šou Karla Hagenbeka (1886).

Na zapadnoj hemisferi, jedan od najranijih poznatih zooloških vrtova bio je zoo vrt astečkog cara Moktezume, koji se sastojao ne samo od ogromne zbirke životinja, već i od ljudi, na primjer, bili su izloženi patuljci, albinosi i grbavci.[11]

Tokom renesanse, Medičijevi su razvili veliku menažeriju u Vatikanu. U 16. vijeku, kardinal Ipolit de Mediči je posjedovao zbirku ljudi različitih rasa, kao i egzotičnih životinja. Postoje podaci da je posjedovao trupu tzv. divljaka, koji govore preko dvadeset jezika; bilo je Mavara, Tatara, Indijanaca, Turaka i Afrikanaca.[12] Englez Vilijam Dampir je 1691. izložio tetoviran domoroca sa ostrva Mijangas, a kojeg je kupio tokom boravka u Mindanau. Namjeravao je i da izložio njegovu majku, ali je preminula tokom putovanja morem. Muškarac je dobio ime Džioli, lažno označen kao „princ Džiolo” da bi privukao više publike i bio je izložen tri mjeseca uzastopno dok nije preminuo od malih boginja u Londonu.[4]

Jedna od prvih savremenih javnih izložbi ljudi bila je F. T. Barnumova izložba Džojsa Heta 25. februara 1835.[13] i kasnije sijamskih blizanaca Čanga i Enga Bunkera. Ove izložbe su bile uobičajeni na šou nakaza.[14] Još poznati primjerio bio je Sare Bartman iz naroda Nama, često nazivana Hotentotska Venera, koja je bila izložena u Londonu i Francuskoj do svoje smrti 1815. godine.

Tokom pedesetih godina 19. vijeka, Maksimo i Bartola, dvije mikrocefalne djevojčice iz Salvadora, bile su izložene u Sjedinjenim Državama i Evropi pod nazivima „Astečka djelca” i „Astečki liliputanci”.[15] Međutim, ljudski zoološki vrtovi postali su uobičajeni tek sedamdesetih godina isto vijeka, usljed perioda novog imperijalizma.

Početak ljudskih izložbi[uredi | uredi izvor]

Tokom sedamdesetih godina 19. veka izložbe tzv. „egzotičnih populacija” postale su popularne širom zapadnog svijeta. Ljudski zoološki vrtovi mogli su se vidjeti u najvećim evropskim gradovima, kao što su Pariz, Hamburg, London, Milano, kao i američki gradovi kao što su Njujork i Čikago.[7] Karl Hagenbek, trgovac životinjama, bio je jedan od prvih zagovrnika ovog trenda, kada je 1874, na prijedlog Hajnriha Lojtemana, odlučio da predstavi narod Sami na „Laponskoj izložbom”. Ono što je Hagenbekovu izložbu razlikovalo od drugih, bila je činjenica da je ovim ljudima, sa životinjama i biljkama, pokazao da „ponovo stvore” svoje „prirodno okruženje”.[9] On je ljudima prodavao osjećaj da je putovao u ove krajeve, svjedočeći njegove eksponata. Ovi eksponati su imali ogroman uspjeh, a samo su postajali veći i detaljniji.[16] Od ove tačke pa nadalje ljudske izložbe bi naginjale ka stereotipima i projektovanju zapadne nadmoći.[9] Veće unošenje u imperijalistički narativ, bila je tvrda da je kultura ovih ljudi zaslužila pokoravanje.[17] Tako je promovisan naučni rasizam, gdje su oni klasifikovani kao manje-više „civilizovani”, u rasponu od velikih majmuna do zapadnih Evropljana.[18]

Hagenbek će pokrenuti Nubijsku izložbu 1876. i Inuitsku izložbu 1880. godine.[19] One su takođe bile veoma uspješne.

Pored Hagenbeka, Žardin d’Aklimatacion je takođe bio žarište etnoloških eksponata. Žofroa de Sen Iler, dikretor Žardina d’Aklimataciona, odlučio je 1877. da organizuje dvije etnološke izložbe na kojima su takođe bili predstavljeni Nubijci i Inuiti. Te godine posjećenost Žardina se udvostručila na milion. Između 1877. i 1912. približno tridesetak etnoloških izložbi bilo je predstavljeno u Jardin zoologique d'acclimatation.[20]

Ove izložbe su bile toliko uspješne da su bile uključene i na Svjetsku izložbu u Parizu 1878. i |1889, na kojoj se predstavljeno „Selo crnaca”. Svjetska izložba 1889, koju je posjetilo 28 miliona ljudi, prikazala je 400 domorodaca kao glavnu atrakciju. U Amsterdamu je 1883. na Međunarodnoj kolonijalnoj i izvoznoj izložbi prikazani ljudi porijeklom iz Surinama.

Oglas za etnološku izložbu naroda Sami u Hamburg-Sent Paulu 1893/1894. godine.

Španci su na izložbi 1886. prikazali domoroce sa Filipina kao ljudi koje su „civilizovali”. Ovaj događaj je dodatno rasplamsao Filipinsku revoluciju 1896. godine.[21] Španska kraljica Marija Kristina od Austrije je kasnije institucionalizovala poslovalje ljudskih zooloških vrtova. Do 1887, Igoroti i životinje su poslati u Madrid i izloženi su u ljudskom zoološkom vrtu u novoizgrađenoj Kristalnoj palati Retiro.[22]

I na Svjetskoj kolumbovskoj izložbi 1893. i na Panameričkoj izložbi 1901.[23] trbušna plesačica Mali Egipat, fotografisana je kao katalogizovani „tip” od strane Čarlsa Dadlija Arnolda i Harloua Higinbota.[24]

Na Afričkoj izložbi 1895. u Kristalnoj palati u Londonu, bilo je izloženo oko osamdeset ljudi iz Somalije u „egzotičnom” okruženju.[25]

Njemački etnografi[uredi | uredi izvor]

Studije etnologije u Njemačkoj zauzele su novi pristup osamdesetih godina 19. vijeka kada su ljudski prikazi uvršteni u zoološke vrtove. Ove eksponate je naučna zajednica hvalila kao „obrazovne” za opštu populaciju. Vrlo brzo, eksponati su iskorišćeni kao način da se pokaže da su Evropljani „evoluirali” u „superiorni”, „kosmopolitski” život.[26]

U kasnom 19. vijeku, njemački etnografski muzeji su viđeni kao empirijska studija ljudske kulture. Sadržali su artefakte iz kultura širom svijeta, organizovane po kontinentima, omogućavajući posjetiocima da vide sličnosti i razlike između grupa i „obrazovanja sopstvene ideje”.[26]

Objektivacija u ljudskim zoološkim vrtovima[uredi | uredi izvor]

U istoriji ljudskih zooloških vrtova postoje obrasci otvorenog seksualnog predstavljanja prikazanih naroda, najčešće žena. Ove objektifikacije često dovode do tretmana koji održava nedostatak privatnosti i poštovanja, uključujući sjeciranje i izlaganje tijela nakon smrti bez pristanka.

Primjer seksualizacije etnički raznolikih žena u Evropi je Sara Bartman. Bartmanova je bila izložena za vrijeme života širom Engleske i Irske, a nakon smrti u Muzeju čovjeka u Parizu. Dok je bila živa, učestvovala je u putujućoj emisiji u kojoj je predstavljena kao „divlja žena” sa velikim fokusom na njeno tijelo. Odjeća koju je nosila bila je uska i slična nijansi njene kože, a gledaoci su bili ohrabreni da se „sami uvjere” da li je tijelo Bartmanove, naročito njena zadnjica, stvarno kroz „bockanje i guranje”.[27] Njen životni prikaz je finansijski nadoknađen, ali nema zapisa o njenom pristanku da bude posmatrana i izložena nakon smrti.

Dominika Czarnecka teoretizira vezu između radikalizacije i seksualizacije tijela crnih žena u svom članku u časopisu „Tijela crnih žena i ’bijeli’ pogled”. Ona se fokusira na etnografske prikaze koji su bili istaknuti na poljskoj teritoriji krajem 19. vijeka. Tvrdi da je suštinski dio razloga zašto su ove emisije bile toliko popularne bio prikaz tijela crnih žena. Iako su žene u emisijama trebale da prikazuju Amazonke, iako njihova odjeća nije bila slična amazonskoj, a postoji nekoliko dokumenata o komentarima gledalaca o odjeći koja je otkrivala tijelo, kao i samom tijelu.[28]

Iako su žene najčešće bile objektivizirane, postoji nekoliko slučajeva da su „egzotični” muškarci prikazani zbog svog povoljnog izgleda. Anđelo Soliman je doveden u Italiju kao rob iz Centralne Afrike u 18. vijeku, ali je na kraju stekao reputaciju u bečkom društvu zbog svojih borbenih vještina i ogromnog znanja o jeziku i istoriji. Nakon njegove smrti 1796, ova pozitivna asocijacija nije spriječila da se njegovo tijelo „napuni i izloži u Bečkom prirodno-istorijskom muzeju” skoro deceniju.[29]

Reference[uredi | uredi izvor]

  1. ^ Love 1903, ch. Filipino School at World's Fair.
  2. ^ Zwick, Jim (jul 1996). „Review of , Bontoc Eulogy and , A World on Display” (na jeziku: engleski). H-Amstdy, H-Review. Pristupljeno 29. 4. 2023. 
  3. ^ „Human Zoos: A Shocking History of Shame and Exploitation | Nature of Things”. Canadian Broadcasting Corporation. Arhivirano iz originala 1. 7. 2022. g. Pristupljeno 29. 4. 2023. 
  4. ^ a b v Mangubat, Lio (2. 11. 2017). „The True Story of the Mindanaoan Slave Whose Skin Was Displayed at Oxford”. Esquiremag.ph. Pristupljeno 30. 4. 2023. 
  5. ^ Abbattista & Iannuzzi 2016.
  6. ^ a b McLean 2012.
  7. ^ a b v Abbattista 2014.
  8. ^ Lewis, Jurmain & Kilgore 2008, str. 172.
  9. ^ a b v Dreesbach, Anne (3. 5. 2012). „Colonial Exhibitions, 'Völkerschauen' and the Display of the 'Other'”. EGO(http://www.ieg-ego.eu) (na jeziku: nemački). Pristupljeno 30. 4. 2023. 
  10. ^ Says, Snshakirbham (13. 9. 2020). „Humans In Zoos: A Long History of 'Exotic' People Exhibitions - New York Almanack”. Pristupljeno 30. 4. 2023. 
  11. ^ Mullan & Marvin 1999, str. 32.
  12. ^ Mullan & Marvin 1999, str. 98.
  13. ^ „Joice Heth”. Museum of Hoaxes (na jeziku: engleski). Pristupljeno 30. 4. 2023. 
  14. ^ Jonassohn 2000.
  15. ^ Aguirre 2005, ch. 4.
  16. ^ Zeitler, Annika (3. 10. 2017). „Human zoos: When people were the exhibits – DW – 03/10/2017”. dw.com (na jeziku: engleski). Pristupljeno 30. 4. 2023. 
  17. ^ Conklin & Fletcher 1999.
  18. ^ Lewis, Jurmain & Kilgore 2010.
  19. ^ Geshekter 1985, str. 20.
  20. ^ „The Human Zoo: Science’s Dirty Secret” (PDF). Channel Four Television Corporation. 2009. str. 2. Pristupljeno 30. 4. 2023. 
  21. ^ Arcilla 1991.
  22. ^ Limos, Mario Alvaro (6. 10. 2020). „The Story Behind Spain's Infamous Zoo That Featured Philippine Animals... And Then Filipinos”. Esquire Publications. Pristupljeno 30. 4. 2023. 
  23. ^ Arnold 1901.
  24. ^ Maxell 2004, str. 333.
  25. ^ „The African Exhibition”. www.victorianlondon.org. Victorian London - Entertainment and Recreation - Exhibitions. Pristupljeno 30. 4. 2023. 
  26. ^ a b Penny 2002.
  27. ^ Lederman & Bartsch 2001.
  28. ^ Czarnecka 2020.
  29. ^ Kontler 2020.

Literatura[uredi | uredi izvor]

Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Људски_зоолошки_врт&oldid=26050119”