Ćorava kutija

Muzejski eksponati u Ljubljani, koji prikazuju gumene kuglice za glasanje, plakat za izbore sa tekstom: Ko glasa u crno neprijatelj je našeg naroda i bista Josipa Broza Tita

Ćorava kutija je naziv za glasačku „kutiju bez liste” koja je korišćena na izborima za Ustavotvornu skupštinu DFJ 11. novembra 1945. i izborima za Narodnu skupštinu FNRJ 26. marta 1950. godine. Kako su na novembarskim izborima 1945. pravo glasa po prvi put dobili svi građani stariji od 18 godina, uključujući žene i vojna lica, glasanje je usled velikog broja nepismenih vršeno gumenim kuglicama, koje je glasač ubacivao u kutiju. Ovaj način glasanja pre toga je korišćen u Kraljevini Srbiji i Kraljevini Jugoslaviji, tokom 1920-ih godina. Tek od parlamentarnih izbora 1953. prvi put počinju da se koriste glasački listići. Pošto se opozicija odlučila na bojkot izbora 1945. na njima je učestvovala samo lista Narodnog fronta, a kako su prilikom glasanja korišćene dve kutije — kutija sa listom Narodnog fronta i druga kutija bez liste, za glasače koji nisu želeli da glasaju za Narodni front, ona je prozvana „ćorava kutija”.

Danas se izraz „ćorava kutija” koristi za nevažeće listiće na izborima.

Izborne okolnosti

Neposredno pre završetka Drugog svetskog rata, na inicijativu Saveznika, održani su pregovori između rukovodstva Narodnooslobodilačkog partizanskog pokreta (NOP) i predstavnika Kraljevske vlade u izbeglištvu, koji su zaključeni sporazumima Tito—Šubašić, kojima je dogovoreno stvaranje koalicione vlade, koja bi vodila zemlju do održavanja parlamentarnih izbora. Privremena vlada DFJ formirana je 7. marta 1945. i u nju su ušli predstavnici Nacionalnog komiteta oslobođenja Jugoslavije (NKOJ) i predstavnici Vlade Kraljevine Jugoslavije u egzilu. Oslobođenjem Jugoslavije od okupatora, komunisti su defakto preuzeli vlast u zemlji, nakon čega su otpočeli sa pripremom izbora za Ustavotvornu skupštinu koji su zakazani za 11. novembar.

Komunistička partija (KPJ) formirala je 1. avgusta 1945. Narodni front Jugoslavije široku koaliciju, koja je pored masovnih organizacija poput Ujedinjenog saveza antifašističke omladine Jugoslavije (USAOJ) i Antifašističkog fronta žena (AFŽ), okupljala i pojedine građanske partije, među kojima su bile Jugoslovenska republikanska stranka Jaše Prodanovića i Narodna seljačka stranka Dragoljuba Jovanovića. Nosilac liste Narodnog fronta bio je maršal Josip Broz Tito.

Milan Grol predsednik Demokratske stranke pokušao je da formira listu Udružene opozicije, u kojoj bi okupio opozicione stranke, a pre svega Hrvatsku seljačku stranku (HSS) i delove Jugoslovenske radikalne zajednice (JRZ), koja nije obnovila rad nakon rata. Kako je ostao usmaljen u ovom pokušaju, a istovremeno bio napadan od strane komunističke vlasti, odustao je od ove ideje. Političari opozicionih stranaka, koji su zbog odsustva ličnih i političkih sloboda bezuspešno kritikovali komunističku vlast, odlučili su se na bojkot izbora.

Smatrajući predstojeće izbore veoma bitnim za legitimitet vlasti koju su osovojili u ratu komunisti su vodili veoma živu predizbornu kampanju organizujući masovne skupove i konferencije u čitavoj zemlji. Po zidovima su lepljeni plakati i ispisivane poruke sa pozivima za glasanje za Narodni front. Iako opozicija nije učestvovala ni u kampanji ni u izborima, bila je napadana kao „stari neprijatelj naroda koji točak istorije vuče natrag”. Kod birača je stvorena atmosfera referenduma na kome se glasa za stari ili novi svet, za republiku ili monarhiju i dr. Optužujući opoziciju, kao i sve one koji su protiv politike Narodnog fronta da su reakcionari, nastao je izraz „ćorava kutija”.

Način glasanja

Privremena narodna skupština donela je 10. avgusta 1945. Zakon o biračkim spiskovima prema kome — biračko pravo imaju svi muški i ženski državaljani Jugoslavije stariji od 18 godina života. Uvođenjem opšteg prava glasa broj birača je u odnosu na poslednje izbore u Kraljevini Jugoslaviji bio skoro dvostruko uvećan i iznosio je 8.383.455 glasača. Takođe, Zakon je predviđao i oduzimanje briačkog prava svim licima koja su bila označena kao saradnici okupatora, pa je iz biračkog spiska bilo izbrisano 194.158 ljudi.

Zbog velikog broja nepismenih, odlučeno je da se izbori sprovedu tajnim glasanjem gumenim kuglicama koje su ubacivane u kutije sa označenom izbornom listom. Ovaj način glasanja koristio se u Kraljevini Srbiji od 1888, kao i u Kraljevini Jugoslaviji do 1931. godine, kada je 10. septembra 1931. donet Zakon o izboru narodnih poslanika za narodnu skupštinu kojim je glasanje vršeno javnim izjašnjavanjem glasača pred članovima biračkog odbora.

Glasanje uz pomoć gumene kuglice, obavljalo se na sledeći način. Na stolu, na biračkom mestu nalazio se određeni broj glasačkih kutija koje su bile dosta duboke tako da se kroz okrugli otvor na vrhu mogla ruka zavući u kutiju do iznad lakta, a da se ne dodirne dno kutije. Svaki izborna lista, koje je učestvovala na izborima, imala je svoju vidno obeleženu kutiju, a na izborima 1945. bile su dve kutije — sa listom Narodnog fronta i kutija bez liste (ćorava kutija). Po dolasku na biračko mesto, glasač je najpre indentifikovan od strane izborne komisije, nakon čega je dobijao gumenu kuglicu veličine oko 1 cm u prečniku, na kojoj se nalazio državni grb.

Prilikom samog čina glasanja, birač je pred članovima izborne komisije zavlačio ruku u svaku kutiju, pri tome držeći sve vreme stisnutu pesnicu u kojoj se nalazila kuglica. Na kraju posle zadnje kutije glasač je pokazivao otvorenu šaku izbornoj komisiji kao dokaz da je kuglicu spustio u jednu od kutija, odnosno da je glasao. Glasačke kuglice su bile od gume da se ne bi čuo zvuk prilikom spuštanja u jednu od kutija. Kutije su imale takvo dno da glasači nisu mogli da varaju, odnosno zagrabe kuglice i prebace ih u drugu kutiju.