Alohtone vrste
Alohtone vrste su vrste koje su strane (nezavičajne, egzotične, unesene) u određenom geografskom području. Uglavnom do njihovog širenja dolazi antropogenim uticajem (uvezu se putem trgovine), i one se – ukoliko odbegnu – kasnije u novoj sredini nekontrolisano ili privremeno rašire.
Poreklo reči i opis pojma
[uredi | uredi izvor]
Alohton (ἀλλόχθων) dolazi iz kombinacije grčkih reči ἄλλος [alos] stran i χθών [hton] zemlja, u bukvalnom značenju "dolazi iz drugog područja".[1] Suprotna reč je autohton (αὐτόχθων) koja dolazi kombinacijom grčkih reči αὐτός [autos] samostalan, isti, i ponovo χθών [hton] zemlja, područje, što znači "potiče odavde, sa iste ove zemlje".[2]
Pojam alohtonosti je najvažniji u ekologiji, a naročito u biogeografiji, nauci koja pokušava da definiše rasprostranjenost vrsta. Alohtone vrste su takođe sve gajene i hortikulturne biljke, bez obzira žive li u ljudskom okruženju ili su se pojavile i u prirodi.
Suprotnost alohtonim (stranim, uvezenim) vrstama su autohtone (domaće) vrste.
Nisu sve alohtone, to jest uvezene vrste ujedno i invazivne, ali neke su opasnost po domaći biodiverzitet, pa čak i za privredu (poljoprivredne štetočine).
Problem alohtonosti je kao i u slučaju invazivnih biljaka da se strane vrste, unete često sa drugih kontinenata u novoj sredini dobro snalaze, nemaju prirodnog neprijatelja, te se nekontrolisano šire. Kada se vrste pojave van svog autohtonog areala, to se najčešće dešava čovekovim direktnim delovanjem, pa se tada zovu introdukovane vrste u regijama gde nisu domaće. Introdukcija stranih vrsta u novu sredinu može biti namerna (npr. putem ilegalne trgovine zaštićenim vrstama), nenamerna (npr. kroz uvoz semenskog materijala u poljoprivredi), slučajna (npr. školjke nalepljene na brodove) i prirodna (tokom ekspazije i migriranja).
Terminološki problemi, sinonimi
[uredi | uredi izvor]
Alohtonizam se različito definiše od struke do struke. Tako su gajene, ukrasne biljne vrste (zovu se i ornamentalne), kao i recimo ukrasna živina ili papagaji – egzote. U širem smislu, i gajene egzote su alohtone vrste, iako nisu u stanju da opstanu bez čovekove pomoći (npr. van kaveza ili staklenika) pošto dolaze iz toplijih, često tropskih krajeva. Mnoge alohtone vrste čovek gaji ili sadi planski, i ne predstavljaju nikakvu opasnost po lokalni biodiverzitet, na primer drvo paulovnija ili jelen lopatar. Druge planski uvezene vrste mogu da odmaknu kontroli, što se desilo sa bagremom, koji u pojedinim šumama postaje samonikla monokultura. Njegov srodnik bagrenac unesen je neplanski, i takođe je pošast, naročito za šume uz reke.
Ukoliko neka životinjska vrsta odbegne iz uzgoja, ili se gajena biljna vrsta spontano raširi iz bašte, alohtone vrste postaju problem. Ako se šire velikom brzinom, onda postaju invazivne vrste. Ako nisu invazivne ali ipak dođe do spontanog raširenja – u zavisnosti od intenziteta širenja i stepena prilagodljivosti – govorimo o odomaćenim ili naturalizovanim vrstama. To su uglavnom one strane vrste koje su u novo podneblje stigle veoma davno (pre nekoliko vekova). Najpoznatije odomaćene introdukovane vrste su čičoka, bizamski i sivi pacov (Rattus norvegicus), fazan (stigao je iz Azije putem Rimljana), gugutka i riba babuška.
Kod biljaka, vrste koje su stigle u relativno skorijem periodu i postale deo domaće flore zovu se neofite (engl. Neophyte). Većina ljudi ne zna da su svakodnevni korovi kao što su repušnjača i žuti noćurak poreklom iz Amerike – prva vrsta je u Evropu stigla 1653. godine, a druga je prisutna čak od 1619. Za razliku od njih, postoje biljne vrste za koje postoje dokazi da su u određenom podneblju prisutne od praistorije, te se zovu arheofite (engl. Archaeophyte).
Najpoznatiji primeri
[uredi | uredi izvor]
Najpoznatiji primeri alohtonih vrsta su ambrozija, koja predstavlja veliki problem za alergične osobe (prvi put zabeležena u prirodi 1860.), kao i azijska bubamara (Harmonia axyridis). Ljudi se sve više žale i na prisustvo velikog broja smrdibuba i to vrste Halyomorpha halys koja kao i bubamara dolazi iz Kine.
Dunavom haraju američki rakovi Orconectes limosus i Pacifastacus leniusculus uništavajući lokalnu populaciju riba.
U Zapadnoj Evropi, u slobodnoj prirodi žive i razmnožavaju se mali aleksandar papagaji.[3] U istim zemljama potpuno odomaćeno živi i severnoamerički rakun.[4]
Novije se zbog klimatskih promena u Evropi pojavljuju i egzotični komarci, kao što je tigrasti komarac, prenosnik opasnih bolesti kao što je virus Zapadnog Nila.
Vidi još
[uredi | uredi izvor]Reference
[uredi | uredi izvor]- ^ „Allochthonous”. Merriam-Webster Dictionary. Pristupljeno 29. 10. 2019.
- ^ „Autochthonous”. Merriam-Webster Dictionary. Pristupljeno 29. 10. 2019.
- ^ Tajni život kelnskih papagaja, Pristupljeno 12. 03. 2020.
- ^ Invazija milijun rakuna na Njemačku!, Pristupljeno 12. 03. 2020.
