Arsenal u Niškoj tvrđavi
| Arsenal u Niškoj tvrđavi | |
|---|---|
 Današnji izgled arsenala | |
| Opšte informacije | |
| Mesto | Niš |
| Opština | Crveni Krst |
| Država |  Srbija |
| Vrsta spomenika | tvrđava |
| Vreme nastanka | 1857. |
| Tip kulturnog dobra | Spomenik kulture od velikog značaja |
| Nadležna ustanova za zaštitu | Zavod za zaštitu spomenika kulture |
Arsenal u Niškoj tvrđavi, izgrađen 1857. godine, nekada vojni objekat Osmanske carevine, namenjen za smeštaj vojne opreme i oružja, danas kulturno istorijski spomenik i jedna od tri galerijska prostora Galerije savremene likovne umetnosti u Nišu.[1]
Položaj[uredi | uredi izvor]
Arsenal, danas umetnički paviljon, nalazi se u jugozapadnom delu Niške tvrđave uz glavnu pešačku stazu, koje se pruža u pravcu sever—jug. Udaljen je 50 metara severno od Stambol kapije, glavnog ulaza u ovu drevnu fortifikaciju, i 50 metara istočno od Beogradske kapije.
Okružen je: brojnim kulturnim sadržajima i arheološkim iskopinama koji u kontinuitetu od oko dva milenijuma govore postojanju drevne tvrđave na ovom prostoru i ugostiteljskim objektima kao turističkih sadržajima savremenog doba, na prostoru antičkih termi, ispred arsenala. Na pedesetak metara severoistočno od njega je umetničke galerija Salon 77, a istočno letnja pozornica na kojoj se tradicionalno održavaju brojne kulturne manifestacije.
U neposrednom susedstvu je centralno jezgro grada, na levoj obali reke Nišave, sa kojim je arsenal komunikacijski povezean mostom preko Nišave.
Istorija[uredi | uredi izvor]
Tokom treće i četvrte decenije 18. veka na mestu starog utvrđenja (vizantijska tvrđava) Osmanlije su na osnovu Sultanove povelje od 19. februara 1719. godine sagradile sasvim novu bastionu artiljerijsku Nišku tvrđavu po Vobanovom sistemu, u cilju odbrane nove granice Osmanlijske carevine prema Habsburškoj monarhiji.
Tvrđavu su podigli na ostacima antičkog i srednjovekovnog utvrđenja u periodu od 1719. do 1723. godine, majstori kamenorezaci, za obradu kamena dovedeni su iz Carigrada, a bedem je zidalo i do 400 dnevno. Završetak radova na Niškoj tvrđavi obeležen je svečanostima i postavljanjem ploče sa zapisom na Stambol kapiji, juna 1723. godine.
Radovi na izgradnji i rekonstrukciji tvrđave nastavljeni su u 18. veku i prvoj polovini 19. veka, kada su dograđeni brojni objekti među kojima i arsenal, neka vrsta depoa ili vojnog skladišta. Sagrađen je u vreme sultana Abdul Medžida 1857. godine od starne mutaserifa Niša Islam-paše. Ovo impozantno zdanje površine 300 m² podignuto je na mestu dvospratne tophane-kasarne koja je sagrađena pre početka gradnje Niške tvrđave 1718. godine.[2]
Arsenal danas[uredi | uredi izvor]
Kako pedesetih godina 20. veka Niš nije imao pogodan prostore za veće izložbe, jer omanja sala u ulici Maršala Tita (danas tržni centar „Forum” u Obrenovićevoj ulici) nije bila odgovarajuća, Grad je pristupio adaptaciji starog Arsenala u Tvrđavi. Njegovom rekonstrukcijom Niš je dobio prvi moderno opremljen galerijski prostor, koji je svečano otvoren likovnom izložbom u jesen 1957. godine.[3] Tokom 1970. i 1971. godine izvršeni su konzervatorsko-restauratorski radovi nakon kojih je površina „Paviljona” preuređena u 240,70 m² funkcionalnog galerijskog prostora.[4]
Arhitektura[uredi | uredi izvor]
Objekat je sagrađen po projektu Osmanlijskih graditelja, na temeljima stare kuće za topove (topahane) koja je prethodno porušena, jer nije bila građena od čvrstog materijala. Zidan je u skladu sa svim tadašnjim normativima za čuvanje jako eksplozivnog i na vlagu osetljivog materijala (topova, topovskih kugli, baruta i drugog ratnog materijala).
Ova građevima prizemnog tipa je pravougaone osnove, ukupne površine 305 m², sa velikim centralnim svodnim, ulazom i osam drvenih stubova koji se uzdižu u unutrašnjosti kao ojačanje krova
Sazidan je od pritesanog i neobrađenog kamena sa četvorovodnim krovom prepokrivenim turskom đeramidom.
U objekat se ulazi sa zapadne strane kroz centralni ulaz se tremom i masivnimn dvokrilnim drvenim vratima. Levo i desno od ukaznih vrata je simetrično postavljeno 6 (po 3 sa obe strane) međusobno povezanih tremova. Sa zadnje (istočne strane), postoje dvoja lučna vrata koja su korišćena u slučaju opasnosti.
Zidovi arsenala, debljine jedan metar, građeni su od pritesanog kamena, a svodovi tremova od četvrtaste opeke. U zidovima, osim sa prednje strane, usečeno je tri strane osam uzanih otvora, puškarnica, koje su služile kao odbrambena mesta u slučaju neposrednog napada na arsenal.[5]
Unutar arsenala postojala su stajališta za čuvare, u visini puškarnica. Glavna prostorija arsenala korišćena je kao depo vojne spreme i municije, dok su tremovi korišćeni za topove i radionice u kojima su vršene popravke i izrada ratne opreme.
Namena[uredi | uredi izvor]
- Prvobitna namena
Arsenal je prvobitno bio vojni depo, namenjen za skladištenje baruta, topovskih kugli, i druge vrste oružja i vojne opreme, dok su tremovi korišćeni za topove i radionice u kojima su vršene popravke i izrada ratne opreme.
- Današnja namena
Danas je arsenal adaptiran u savremeni izložbeni prostor za potrebe Galerije savremene likovne umetnosti u Nišu. Od septembra 2013. godine, kada je odlukom Vlade Srbije, Galerija savremenih likovnih umetnosti Niš, dobila status ustanove kulture od nacionalnog značaja i postala prva ustanova te vrste u Nišu, Paviljon u Niškoj tvrđavi, kao impozantan izložbeni prostor smešten u drevnom arsenalu, dobio je poseban značaj za kulturu ne samo Niša već i cele Srbije i šire van njenih granica.[6]
Sa desne strane od ulaza u arsenal - galeriju u nekadašnjim nišama za topove i radionicu smešteni je digitalni muzej a levo prodavnica, ručno rađenih predmeta, suvenira i umetničkih slika.
Zaštita[uredi | uredi izvor]
Za kulturna dobra od velikog značaja za Srbiju, zgrada arsenal je proglašena na osnovu Rešenje Zavoda za zaštitu i naučno proučavanje spomenika kulture NRS br. 671/48 od 6. maja 1948. godine.
Arsenal je zaveden u centralni registar Republike Srbije 23. deecembra 1982. godine pod brojem SK 289, kod Zavod za zaštitu spomenika kulture Niš.
U sklopu zaštite kulturnog dobra 1971/72. na objektu nekadašnjeg arsenala izvršeni su obimni radovi na revitalizaciji i adaptaciji enterijera, i postavljanju gipsane zidne konstrukcija i četiri para stubova koji nose plafonsku konstrukciju sa rasvetom.
Vidi još[uredi | uredi izvor]
Izvori[uredi | uredi izvor]
- ^ B. Andrejević, Spomenici Niša, Prosveta, Niš, 1984.
- ^ B. Andrejević, Spomenici Niša: zaštićena kulturna dobra od izuzetnog i od velikog značaja, 78
- ^ Grupa autora, Likovno stvaralaštvo, U:Istorija Niša tom treći, Prosveta i Gradina, Niš. 1984. pp. 429-430.
- ^ Galerija savremene likovne umetnosti u Nišu: 1970–2000, ur. Radmila Kostić, Niš 2000, 11. T
- ^ Nikola Arsić, Dušan Andrejević i Dušan Tatić Niška tvrđava; zgrada arsenala Spomenici kulture u Srbiji, SANU Beograd.
- ^ Tijana Nikolić, Niš dobio prvu ustanovu kulture od nacionalnog značaja, Izvor: City radio, 30. 09. 2013. Niš Arhivirano na sajtu Wayback Machine (4. mart 2016)
Literatura[uredi | uredi izvor]
- Andrejević B. (1996). Spomenici Niša: zaštićena kulturna dobra od izuzetnog i velikog značaja. Niš: Prosveta
- Simonović D. et al. (1995). Enciklopedija Niša: istorija. Niš, Gradina: Prosveta;
- Milić D. et al. (1983). Istorija Niša 1: Od najstarijih vremena do oslobođenja od Turaka 1978 godine. Niš, Gradina: Prosveta
- Grupa autora (2011). Leksikon grada Niša. Beograd
- Mirčetić D.Ž. (2002). Istorijski arhiv Niš 1948-1998. Niš: Vuk Karadžić;
- Đurović Lj., & Vučković N. (2013). Vodič Istorijskog arhiva Niš. Niš: Punta.
Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]
- Istorija Niške tvrđave — Veb stranica Niška tvrđava
- Položaj arsenala na gugl mapi