Artaban IV od Partije
| Artaban IV od Partije | |
|---|---|
,_Hamadan_mint.jpg) | |
| Lični podaci | |
| Datum rođenja | najranije sredina 2. veka |
| Mesto rođenja | Partsko carstvo |
| Datum smrti | 28. april 224. |
| Mesto smrti | Hormizdegan, Partsko carstvo |
| Religija | zoroastrizam |
| Porodica | |
| Potomstvo | Arsak, Artavazd, Murod |
| Roditelji | Vologas V iverijska princeza (?) |
| Dinastija | Arsakidi |
| kralj Partije | |
| Period | 216—224 |
| Prethodnik | Vologas VI |
| Naslednik | Ardašir I (Sasanidsko carstvo) |
Artaban IV (grč. Αρτάβανος, par. 𐭍𐭐𐭕𐭓 Ardawān; najranije sredina 2. veka — Hormizdegan, 28. april 224) je bio šahanšah Partije (216—224), rival svom starijem bratu Vologasu VI od koga je preoteo najveći deo Partskog carstva. Na spoljnom planu, vladavinu obeležili sukobi sa Rimskim carstvom koji su kulminirali bitkom kod Nisibisa 217. godine, a na unutrašnjem rat protiv gospodara Persisa, Sasanida Ardašira. Ovaj potonji se završio slomom Partskog i usponom Sasanidskog carstva.
Poreklo i dolazak na vlast
[uredi | uredi izvor]Artaban je bio mlađi sin partskog šahanšaha Vologasa V.[1] Majka mu je možda bila iverijska princeza, kćerka kralja Farazmana III, jer se zna da je Vologas V bio oženjen istom. Oko 216. godine pobunio se protiv vlasti starijeg brata Vologasa VI i vrlo brzo uspeo da zavlada najvećim delom Partskog carstva, dok je Vologas pod svojom vlašću zadržao samo deo srednje Mesopotamije.[1]
Rat sa Rimskim carstvom
[uredi | uredi izvor]Pošto je zavladao Carstvom, Artaban je morao da se suoči sa ozbiljnijim spoljno-političkim izazovima. Ambciozan da obnovi carstvo Aleksandra Velikog, rimski car Karakala tražio povod za rat sa Partijom i našao ga je u tome što je Artaban navodno odbio da mu da svoju kćerku za ženu.[a][2][3] Artaban je dobro procenio Karakalu, pa se nije trudio da izbegne rat. Već 216. godine Rimska vojska na čelu sa princepsom upala je u Mesopotamiju. Rimljani su opustošili Adijabenu,[2][4] uništili mnoge gradove, utvrđenja i osvojili Arbelu u kojoj su opljačkali arsakidske kraljevske grobove. Parćani su bežali u planinsko područje iza Tigra, pa nije došlo do otvorene bitke. Međutim, kada je Artaban počeo da se približava na čelu ogromne vojske,[2] Karakala se povukao na zapad.[2][4]
U proleće 217. godine, dok se Artaban približavao Kari, Karakala je bio ubijen.[4][5] Šahanšah je bio željan osvete za silnu štetu nanetu Parćanima prošle godine, pa su pregovori koje je pokušao novi rimski car Makrin bili bezuspešni.[5][6] Makrin je prvo ponudio Artabanu mir sa teritorijalnim statusom kvo, vrativši mu zarobljenike. Međutim, šahanšah je tražio i odštetu za uništene kraljevske grobove, ponovnu gradnju uništenih utvrđenja i gradova,[6] pa čak i predaju provincije Mesopotamije koju je stvorio Septimije Sever.[6][7]
Kako su ovo bili neprihvatljivi uslovi za rimsku stranu, došlo je do direktnog okršaja. Dve vojske su se sudarile u bici kod Nisibisa u leto 217. godine, u kojoj su se Rimljani u glavnom uspešno branili pred naletima brojnijih Parćana. Posle tri dana bitka je završena nerešenim ishodom i sa teškim gubicima na obe strane.[6] Žureći da se učvrsti na prestolu, Makrin je bio voljniji da popusti i da traži mir. Isplatio je Artabanu veliku sumu ratne odštete od 200 miliona sestercija i napustio planove o osvajanju ostatka Međurečja.[6][7] Zbog velikih gubitaka i činjenice da je njegova vojska, koja je bila dobrim delom sastavljena od vazala počela da se raspada,[6] i sam Artaban je odustao od ostalih uslova.[6][7] Usledilo je Makrinovo povlačenje.[8]
Rat sa Sasanidima
[uredi | uredi izvor]Pokazalo se da su po Partsko carstvo još opasniji bili unutrašnji problemi. Centralna vlast u Carstvu uveliko je opadala, a zavisne kraljevine od kojih se ono sastojalo težile su za otcepljenjem.[9] Ovu tendenciju dodatno su ubrzali pređašnji sukobi s Rimom koji su dodatno ograničili vojne snage kojim bi se šahanšah suprotstavio separatističkim težnjama.[10] Među zavisnim kraljevima naročito se isticao Ardašir, osnivač dinastije Sasanida.[11] Ardašir je učvrstio vlast u Persisu, zahtevajući zakletve vernosti od lokalnih nižih gospodara, potom je stavio pod svoju kontrolu i Kerman, Isfahan, Suzijanu i Harakenu, čime je zavladao dobrim delom Iranske visoravni i ušćem Tigra i Eufrata u Persijski zaliv.[12]
Zabrinut ovom ekspanzijom, Artaban je naredio kralju Huzestana da se suprotstavi ambicioznom i energičnom Persijancu. Iz ovog sukoba je Ardašir izašao kao pobednik. Godine 224. Artaban je lično poveo vojsku na Persis i bio poražen, uz teške gubitke na obe strane. U drugoj bici šahanšah je pretrpeo veće gubitke i opet doživeo poraz.[13] Do konačne bitke došlo je kod Hormizdegana[b] 28. aprila 224. godine u kojoj je partska vojska potpuno poražena, a Artaban poginuo.[10][13] Nakon toga je Ardašir zauzeo ostatak Partskog carstva i proglasio se za šahanšaha Persije osnivajući Sasanidsko carstvo.[9][10][13][14]
Artaban je imao dva sina, Arsaka i Artavazda. Stariji Arsak pobegao je iz Persije posle očeve pogibije i vratio se oko 230. godine da sa Artavazdom podigne ustanak protiv Sasanida. Međutim, zavera je otkrivena i obojica su pogubljeni. Artabanova kćerka Murod udala se za Ardašira i rodila mu sina, budućeg šahanšaha, Šapura.
Napomene
[uredi | uredi izvor]- ^ Herodijan daje zanimljiv, ali nepouzdan opis toka ovih događaja. Po njegovim navodima, Karakala je uputio pismo Artabanu sa detaljnim predlogom ujedinjenja rimskog i persijskog sveta putem braka. Ponuda je prvo odbijena, ali je kasnije prihvaćena na insistiranje princepsa. Navodno se šahanšah sastao sa Karakalom na svojoj teritoriji, pozdravio ga kao zeta i organizovao velelepnu svečanost. Međutim, pošto je doveo vojsku, Karakala je izvršio pokolj nad prisutnim Parćanima, dok se šahanšah jedva spasao sa nekoliko pratilaca.
- ^ Nije tačno poznato gde se nalazilo ovo mesto. Pretpostavlja se da je bilo kod današnjeg Romhurmuza u Huzestanu ili blizu današnjeg Bender Abasa.
Reference
[uredi | uredi izvor]- ^ a b Mesihović 2015, str. 1946.
- ^ a b v g Mesihović 2015, str. 1947.
- ^ Mirković 2018, str. 510.
- ^ a b v Mirković 2018, str. 511.
- ^ a b Mesihović 2015, str. 1952.
- ^ a b v g d đ e Mesihović 2015, str. 1954.
- ^ a b v Mirković 2018, str. 512.
- ^ Mesihović 2015, str. 1954-1955.
- ^ a b Ideng 2022, str. 282.
- ^ a b v Frankopan 2022, str. 58.
- ^ Mesihović 2015, str. 1959.
- ^ Mesihović 2015, str. 1959-1960.
- ^ a b v Mesihović 2015, str. 1960.
- ^ Mirković 2018, str. 517.
Literatura
[uredi | uredi izvor]- Mesihović, Salmedin (2015). ORBIS ROMANVS: Udžbenik za historiju klasične rimske civilizacije. Sarajevo.
- Mirković, Miroslava (2018). Istorija Rimske države od Romula, 753. godine pre Hrista, do smrti Konstantina, 337. godine nove ere. Beograd: Službeni glasnik.
- Ideng, Jun V. (2022). Istorija Rima II: Carsko doba. Loznica: Karpos.
- Piter Frankopan, Putevi svile: Nova istorija sveta, 2022. Beograd: Laguna
