Pređi na sadržaj

Babički partizanski odred

Dodaj veze
S Vikipedije, slobodne enciklopedije
Babički narodnooslobodilački partizanski odred
Postojanje20. septembar 1941 — februar 1943.
Mesto formiranja:
Babička gora
Jačina653 boraca i saradnika odreda
DeoSocijalistička Federativna Republika Jugoslavija Narodnooslobodilačke vojske Jugoslavije
Komandanti
KomandantObrad Lučić Milutin, Živojin Nikolić Brka, Milorad Dimanić

Babički narodnooslobodilački partizanski odred bio je drugi po redu odred formiran u leskovačkom kraju 1941. godine za borbu protiv fašističkog okupatora i njegovih saradnika tokom Drugog svetskog rata. Dejstvovao je do februara 1943. godine, kada ulazi u sastav Drugog južnomoravskog NOP odreda. Jezgro odreda u momentu osnivanja činili su borci Kukavičkog (Leskovačkog) NOP odreda, borci iz vlasotinačkog, pustorečkog i jablaničkog kraja, oko 35 partizana od kojih su prvo formirane tri desetine.

Aktivni sastav Babičkog odreda neprestano se menjao i do njegovog ulaska u sastav Drugog južnomoravskog NOP odred februara 1943. godine oko njega je bilo okoupljeno 382 borca, pomoćne desetine su imale 194 borca, a na tom terenu je bilo je 69 članova narodnooslobodilačkih odbora i osam aktivnih saradnika, što je ukupno činilo 653 učesnika.[1]

Drugi svetski rat preživelo je 48,24% sastava ili 315 boraca i saradnika odreda, a život izgubilo 51,76% sastava ili 338 boraca i saradnika odreda.[1]

Značaj[uredi | uredi izvor]

Značaj stvaranja odreda ogleda se kroz nekoliko oblasti:

  • snažno jačanje uticaja Komunističke partije Jugoslavije, koja je već početkom jula 1941. godine pozvala narod na ustanak protiv fašističkog okupatora i njegovih saradnika,
  • ispoljavanje jakih patriotskih težnji jugoslovenskog naroda,
  • negovanje oslobodilačke tradicije naroda Južne Srbije,
  • revolta nakon kapitulacije Jugoslovenske vojske i bežanje kralja, vlade i vojnog rukovodstva iz zemlje.[2]

Istorija[uredi | uredi izvor]

Prilike u Jugoslaviji koje su prethodile osnivanju odreda[uredi | uredi izvor]

Zona odgovornosti Babičkog NOP odreda na karti Partizanskih odreda iz 1941.

Posle kapitulacije Kraljevina Jugoslavija je podeljena između Nemačke, Italije, Mađarske i Bugarske, dok su pojedini delovi (Kosovo i Metohija osim severa ove oblasti, Vučitrna i Podujeva, zapadne Makedonija i istoka Crne Gore) pripojeni Velikoj Albaniji (koja se nalazila pod kontrolom Italije). Pored okupatorskih, stvorene su i brojne kolaboracionističke jedinice u Srbiji kao što su Četnici Koste Milovanovića Pećanca, žandarmerija (od 3. marta 1942. godine Srpska državna straža) i Srpska dobrovoljačka komanda (od 1. januara 1943. godine reorganizovana u Srpski dobrovoljački korpus) u Srbiji.[3]

Brutalni okupacioni sistem (a još više brutalnost i genocidnost prema Srbima, Romima i Jevrejima) uslovio je da se, nepunih mesec dana po kapitulaciji Jugoslavije, počnu javljati otpori uspostavljenom stanju.[4]

Osnivanje odreda i njegova reorganizacija[uredi | uredi izvor]

Leskovački kraj je već na početku Drugog svetskog rata, kroz reakciju na okupacioni sistem, potvrdio svoje patriotsko nasleđe iz ranijih oslobodilačkih ratova, i vrlo brzo se oglasio na poziv Komunističke partije Jugoslavije da pruži otpor okupatoru i njegovim saradnicima formiranjem Kukavičkog (Leskovačkog) NOP odreda 10. avgusta 1941. godine i deset dana kasnije Babičkog NOP odreda 20. septembra 1941. godine, nakon što je toga dana na inicijativu OK KPJ za leskovački okrug jedna desetina Leskovačkog NOP upućena na Babičku goru sa ciljem da preraste u Babički narodnooslobodilački partizanski odred.

Kada su 12. oktobra 1941. godine oko 300 nemačkih vojnika, četnika i starijih muškaraca napali Babičku Goru, pripadnici Babičkog narodnooslobodilačkog partizanski odred su se povukali u Babičko selo.

Nakon ponovnog okupljanja na Babičkoj Gori, 15. oktobra 1941. godine do kraja postojanja odreda izvršene su tri reorganizacije partizanskih snaga na ovom terenu.[5]

Prva reorganizacija

Od grupe boraca koji su krajem septembra došli sa planine Kukavice i novih boraca, koji su u međuvremenu došli iz Vlasotinca i Puste reke, reorganizovan je Babički partizanski odred. Odred je tada imao oko 35 partizana od kojih su formirane tri desetine:

  • vlasotinačka desetina od boraca iz vlasotinačkog kraja, kojom je komandovao Milorad Dimanić,
  • desetina iz pustorečkog kraja i
  • desetina iz vranjskog kraja.
Druga reorganizacija

Odlukom Okružnog komiteta KPJ za Leskovac, 15. decembra je reorganizovan Babički partizanski odred. Od tri postojeće desetine formirane su tri čete:

  • Prva (moravska) četa sa sedištem u manastiru Sveta Bogorodica, koja je imala rejon dejstva u dolini Južne Morave i prema Leskovcu.
  • Druga (vlasotinačka) četa sa sedištem najpre u selu Jasenovo, a zatim u Komarici i Lipovici i imala je rejon dejstva u trouglu: Grdelica, Vlasotince, ušće reke Vlasine u Južnu Moravu.
  • Treća (zaplanjska) četa sa sedištem u selu Veliki Krčimir. Njen rejon dejstva bio je prema Babušnici i Nišu.
Ulazak odreda u sastav Drugog južnomoravskog NOP odreda

Februara 1943. godine, u cilju ukrupnjavanja jedinica, i njihovog dejstva na širem prostoru Srbije doneta je odluka da Babički narodnooslobodilački partizanski odred uđe u sastav Drugog južnomoravskog narodnooslobodilački partizanski odreda formiranog je 4. februara 1943. godine, sa svega 100 boraca.

Aktivnosti odreda u 1941.[uredi | uredi izvor]

Aktivnosti odreda u 1941. godini zasnivale su se na oružanim napadima na neprijatelja i njegovu imovinu i političke aktivnosti u zoni odgovornosti:

Oružani napadi na neprijatelja i njegovu imovinu

Nakon reorganizacije Odreda sledile su sledeće akcije:

  • 16. oktobra 1941. — između železničkih stanica Leskovac i Pečenjevci uklonjen je deo železničkih šina, što je dovelo do prevrtanja jedne lokomotive.
  • 17. oktobra 1941. — paljenje opštinske arhive u Kosančiću i zplenjeno 5 vagona žita i 6 kamiona. Deo zaplenjenog žita podeljen je meštanima Kosančića, a drugi deo je kamiona prebačen u sela Puste rekee za potrebe NOP-a.
  • 20. oktobra 1941. — razoružanje 15 četnika u selu Drčevac (kod Leskovca).
  • 5. novembra 1941. — u borbama sa bugarskim snagama kod sela Tulova, u blizini Vlasotinaca poginuo je politički komesar Babičkog partizanskog odreda Vladimir Đorđević, narodi heroj.
  • 16. decembra 1941. — Druge (vlasotinačke) čete u kojoj je zapaljena opštinska arhive u selima Konopnica i Šišava. Nakon ove akcije u ovim selima održani su narodni zborovi.
  • 21. decembra 1941. — razoružana su 16 finansa u selu Boljare i oduzela im oružje i uniformu.
Političke aktivnosti

Od političkih aktivnosti najznačajnije su bile:

  • Od 18. do 20. decembra 1941. — održano je nakoliko narodnih zborova u selima Orašje, Gradište, Dadince i Jastrebac, na kojima je govorio politički komesar čete Siniša Janić.
  • Do kraja 1941 godine održani su i zborovi u selima Lipovici, Rajnom Polju, Orašju, Slatini, Beljanici i Manojlovcu, sa velikom posetom građana.

U okviru zborova bile su održavane i priredbe.[6]

Aktivnosti odreda u 1942.[uredi | uredi izvor]

Od svog osnivanja odred je bio stalno izložen napadima i progonima okupatora i kolaboracionista u vidu ofanziva, potera i blokada sela, kako bi im se onemogućilo nesmetano i kontinuirano dostavljanje hrane. Opšti napad na odrede na jugu i istoku Srbije počeo je 15. februara 1942. godine. Na slobodnu teritoriju Zaplanja, Lužnice, Vlasine i Babičke gore (na Babički NOP odred) napad je izvršila Srpska dobrovoljačka komanda, Srpska državna straža, bugarske trupe, a priključili su im se četnici Koste Pećanca i legalizovani odredi Mihailovićevih četnika.[7] Ova neprijateljske ofanziva bila je veoma teška, posebno za sastav Babičkog NOP odreda i za mesne partizanske jedinice.

Ofanziva je započela 21. februara 1942. godine, a ubrzo je cela slobodna teritorija Zaplanja bila pokrivena i ispresecana neprijateljskim jedinicama. U tako teškoj situaciji, štabovi odreda doneli su odluku da se mesni Partizani vrate u svoje domove i pritaje. Međutim mnogi su pali u ruke neprijatelja, pre nego su se vratili u skrovišta. Deo Babičkog NOP odreda probio se do Crne Trave, uz velike gubitke u borbama kod Vrtopa i Rakoša. Ubijeno je 32 boraca, a oko 50 je zarobljeno.[8] Većina zarobljenih (509) odvedena je u koncentracioni logor Crveni krst u Nišu, a zatim internirani u Norvešku. Kod Rakoša je 13. marta 1942. godine poginuo i Obrad Lučić Milutin, komandant Babičkog NOP odreda.

Početkom marta 1942. iste snage napale su i Leskovački, Jablanički i Toplički NOP odred, a kasnije, u toku marta 1942, Srpska dobrovoljačka komanda proširila je napad i krenula na Svrljiški i Knjaževačko-boljevački NOP odred. O tim napadima i njegovim posledicama govori se u ovom izveštaju Nemačkog komandant na jugoistoku upućenom Vrhovnoj komandi 10. marta 1942. (koji je možda bio jednim delom prenaglašen)

...da je tokom čišćenja Babičkog gora zarobljeno od 2. do 10. marta 1942. godine 223 i 136 partizana. Kod Ćelija je uništena i zarobljena čitava jedna desetina Babičkog NOP odreda.

I članak objavljen u listu „Novo vreme” 18. aprila 1942. u kome je objavljen i snimak 11 zarobljenih partizana.

I pored ozbiljne situacije u kojoj su se našli, NOP odredi južne i istočne Srbije, uključujući i Babički narodnooslobodilački partizanski odred, ove jedinice su se održali uprkos pomenutim napadima i nanetim gubicima.

Jedna od značajnih borbi koju je vodio Babički partizanski odred u 1942. godini protiv Bugara, četnika Koste Pećanca i ljotićevaca odigrala se kod Biljanice, 4. februara 1942. godine, kada je srušen most na Južnoj Moravi. U ovom sukobu bilo je dosta poginulih boraca odreda i pomoćnih desetina, dok je jedan broj bio zarobljen, i posle saslušavanja i maltretiranja u Leskovcu streljan narednog dana u Manojlovcu.[1]

Uporedo sa bugarskom ofanzivom koja je u Južnoj Srbiji počela sredinom 1942. počela je jedna druga ofanziva još većih razmera.[9] Ona je poverena Milanu Aćimoviću, ministru unutrašnjih poslova u kvislinškoj vladi Milana Nedića, pa je zbog toga nazvana Aćimovićeva potera ili Aćimovićeva ofanziva. U njoj nisu neposredno učestvovale okupacione trupe (nemačke i bugarske) već je u potpunosti poverena kolaboracionističkim jedinicama.[10] To je bila jedna od najorganizovanijih i najvećih ofanziva na partizanske snage u Šumadiji, istočnoj i južnoj Srbiji u kojoj je učestvovalo oko 10.000 vojnika kolaboracionističkih snaga (četnika Koste Pećanca, SDS i SDK). Tim snagama priključili su se i legalizovani Mihailovićevi četnici koji su se borili u sastavu Nedićevih jedinica. U trećoj etapi ove ofanzive koja je počela 10. avgusta 1942, a na udaru su se našli Rasinski, Toplički i Jablanički, a zatim Leskovački i Babički NOP odred. Oko 20. septembra 1942. završena je Aćimovićeva ofanziva. Njeni rezultati bili su dvojaki: stradalo je dosta boraca Babičkog odreda, ali se odred ipak održao.[11]

Čim je završena Aćimovićeva ofanziva, u južnoj i istočnoj Srbiji Babički odred sa ostalim jedinicama ponovo je pojačao aktivnosti, i stalno ugrožavao prugu Niš — Skoplje. Da bi otklonili opasnost po železničku prugu, Nemci su se odlučili za ofanzivu, nazvanu „Rudolf” u kojoj su, pored nemačkih, učestvovale bugarske i kolaboracionističke jedinice. Ova ofanziva izvedena je u prvoj polovini novembra 1942. i bila usmerena na Leskovačke NOP odred, čija se glavna baza nalazila na planini Kukavici iznad Leskovca. Ofanziva ipak nije dovela do propasti Leskovačkog NOP odreda koji je veštim manevrisanjem izbegavao uništenje i veće gubitke.[12]

Posle svake od pomenutih ofanziva, kod boraca Babičkog odreda i stanovništva dolazilo je do opadanja morala, kao i do pojave malodušnosti i neverice u konačnu pobedu, što je rezultovalo osipanjem jedinica odreda. Međutim, te krizne situacije bile su postepeno, stalnim političkim aktivnostima na terenu prevazilažene.

Stradanja pripadnika odreda[uredi | uredi izvor]

Iz aktivnog sastava Odreda od 1941. do 1943. godine (kada je odred ušao u sastav Drugog južnomoravskog NOP odreda) nastradalo je 51,83% boraca, i to:

  • 60,30% — iz pomoćnih desetina,
  • 26,08% — članova NOO,
  • 62,5% — saradnika 62,5%.

Odnosno od ukupnog pripadnika odreda nastradalo je 51,76%, a preživelo 48,24%.[1]

Sumarni pregled pripadnika odreda od 1941—1943.[1]

Aktivni sastav Pomoćne desetine Članovi NOO Saradnici/politički radnici Ukupno
Poginuli u borbi
54
9
63
Zarobljeno i streljano u Nemačkoj i Norveškoj
56
37
5
98
Zarobljeno ili hapšeno i streljano u Jugoslaviji
52
32
10
5
99
Umrlo od posledica rata, gladovanja i batina
36
39
3
78
Preživelo rat
184
77
51
3
315
UKUPNO NASTRADALO/PREŽIVELO U NOR-u
382/184
194/77
69/51
8/3
653/315

Streljani po odluci štaba odreda[uredi | uredi izvor]

Godine 1942.
  • Todorović Rade Ljubiša, rođen 1922. godine u Ljuberađi, streljan u Ravnoj Dubravi.
  • Todorović Đurić Nikola Pavka, rođen 1920. godine u Donjem Prisjanu, metalski radnik, streljan u Kacabaću.
Godine 1943.
  • Ranđelović Velimir, rođen 1921. godine, u Orašcu, streljan u Kacabaću.[1]

Izvršili samoubistvo da ne budu zarobljeni ili posle zarobljavanja[uredi | uredi izvor]

Godine 1942.
  • Maksimović Dušan Mirko, rođen 1918. godine u Novoj Topoli, rezervni potporučnik, ubio se u Vujanovu na području Bugara,
  • Pešić Sava Radivoje, rođen 1916. godine u Piskupovu, poštanski službenik, ubio se u Gradašnici na području četnika.
Godine 1943
  • Bogdanović Branislav, rođen 1924. godine u Leskovcu, učenik Gimnazije, ubio se na području bugarskog okupatora,
  • Đorđević Sava Slavko, rođen 1920. godine u Bratmilovcu, pekarski radnik, ubio se u Bobištu na području nemačkog okupatora.[1]

Narodni heroji[uredi | uredi izvor]

Neki od boraca Babičkog partizanskog odreda koji su proglašeni za narodne heroje:

Izvori[uredi | uredi izvor]

  1. ^ a b v g d đ e Živan Stojković Stradanje Babičkog NOP odreda u borbi za oslobođenje zemljnje (povodom 75 godina od formiranja), Leskovački zbornik LVII 2017, Leskovac, p. 219 UDK 94:355.48(497.1)
  2. ^ Babički NOP odred 1941-1943. godine, Leskovac 1990, Istorijski arhiv Leskovac, Biblioteka.
  3. ^ Božić Ivan, Ćirković Sima, Ekmečić Milorad, Dedijer Vladimir: Istorija Jugoslavije, Prosveta, Beograd, 1973
  4. ^ Branko Petranović, Istorija Jugoslavije 1918-1988, II, Nolit, Beograd, 1988
  5. ^ Dragoljub Stamenković, Babički NOP odred (borci, članovi NOO i pripadnici mesnih partizanskih desetina), Leskovac 1985.
  6. ^ Izveštaj o akcijama Babičkog partizanskog odreda za mesec decembar 1941 god.
  7. ^ Izveštaj Okružnog komiteta KPJ za Leskovac od 6 februara 1942 god. Pokrajinskom komitetu KPJ za Srbiju o akcijama Babičkog NOP odreda
  8. ^ VII, Oslobodilački rat naroda Jugoslavije 1941-1945, ibid., Str. 216; 36. NOR, 1 / 3-3.
  9. ^ Izveštaj člana Okružnog komiteta KPJ za Leskovac od jula 1942. Okružnom komitetu o stanju Babičkog NOP odreda i o situaciji na terenu Crne Trave
  10. ^ Dragoljub Ž. Mirčetić, Ozrenski narodnooslobodilački partizanski odred 1941-1943, Opštinski odbor Saveza udruženja boraca Narodnooslobodilačkog rata Jugoslavije Niš, Niš, 1979, p. 230
  11. ^ B. Petranović, Srbija u Drugom svetskom ratu…, Vojnoizdavački i Novinski centar, Beograd, 1992
  12. ^ Vojni arhiv, Beograd, Fond NOVJ, 1641-25-1)

Literatura[uredi | uredi izvor]

  • Vukašin Conić, Daleki beli putevi, Leskovac, 1969.
  • Jovan Manasijević, Hranislav Rakić, Hronologija radničkog pokreta i socijalističke revolucije u južnomoravskom regionu 1903-1845. Leskovac 1979.
  • Hranislav Rakić, Revolucionarni omladinski pokret u leskovačkomkraju 1941-1945, Leskovac 1981.
  • Stojan Nikolić, Hranislav Rakić, Josif Stefanović, Hronologija radničkog pokreta i narodnooslobodilačkog pokreta, 1903-1945, Leskovac, 1961.

Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]

Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Бабички_партизански_одред&oldid=27733726”