Bolnica manastira Bogorodice Ratečke
Bolnica manastira Svete Bogorodice Ratečke bila je jedna od srednjovekovnih manastirskih bolnica srpske pravoslavne crkve koja je služila kao sklonište za iznemogle i obolele od hroničnih bolesti.
Istorija[uredi | uredi izvor]
Manastira Svete Bogorodice Ratečke smeštena na morskom rtu između današnjih primorskih naselja Bara i Sutomora tokom više od dva veka nalazila se u srednjem veku opatija posvećena Bogorodici, poznatoj kao Ratac ili Bogorodica Ratačka. Manstir je pripadao rimokatoličkom crkvenom redu benediktinaca.[1]
Benediktinski red se veoma brzo tokom ranog srednjeg veka širio i u Dalmaciju, među Južne Slovene, a svoje tragove imao je i u srpskim primorskom zemljama srednjeg veka. Neka predanja vezuju manastire po Dalmaciji za doba vladavine vizantijskog cara Justinijana I (527-565) koji je bio savremenik osnivača benediktinskog reda (Svetog) Benedikta iz Nursije. Dalmacija i Hrvatska su tokom celog srednjeg veka bili prostor gde su benediktinci širili svoju delatnost, naravno, zajedno i sa drugim crkvenim redovima. Isto tako, benediktinci su veoma zaslužni i za širenje glagoljaštva.[2]
Što se tiče preciznijih podataka o dolasku benediktinaca na područja naseljena Srbima, oni se mogu u izvorima (kako pisanim, tako i arheološkim, odnosno materijalnim) pratiti sigurnije od kraja 9. veka. U tom periodu je, sudeći prema datovanju ostataka na lokalitetima, sagrađen nemali broj crkava na primorju, što je sigurno dalo zamaha i benediktincima da se nasele na obalama Jadrana. Dukljanski vladari, posebno kralj Mihailo i njegov sin Konstantin Bodin, izgleda da su imali blagonaklon stav prema benediktincima, te da se njihova delatnost širila Dukljom u vreme vladavine Vojislavljevića, a i sami vladari su bivali sahranjivani u crkvi Svetog Sergija i Vakha.[2]
Počev od crkve Svetog Arhanđela Mihaila u Stonu (na Prevlaci) pa nadalje, u srpskim zemljama na primorju postojao je niz benediktinskih manastira. O njima su izvorni podaci različiti, o pojedinima se zna nešto više, dok neki izvori daju veoma skroman korpus informacija. Benediktinaca je bilo i u ključnim primorskim gradovi-ma Dubrovniku i Kotoru, ali i duž primorja, u Perastu i drugim gradovima, naseljima gde je bilo rimokatoličkog življa na obalama Jadrana.
U srednjovekovnim srpskim zemljama najznačajnija benediktinska opatija bila je Bogorodica Ratačka, odnosno Sveta Marija od Ratca. Na mestu ovog kasnijeg benediktinskoga samostana najpre se nalazila jednobrodna crkva podignuta verovatno u prvim decenijama 9. veka. Ova crkva je u početku bila posvećena Svetom Arhanđelu Mihailu i moguće je da je graditelj crkve Svetog Luke u Kotoru imao navedenu crkvu kao uzor. Zanimljivo, da iako se u stručnim krugovima naziva redovno Bogorodica Ratačka ili Sveta Marija na Ratcu, izgleda da je ipak dugi niz godina ostala posvećena Svetom Arhanđelu Mihailu.[2]
Iako je manastira Svete Bogorodice Ratačke bio benediktinski manastir, u njemu je prema Povelja kralja Milutina (1282-1321) od 15. marta 1306. godine, izdatoj u Kotoru srpski kralj potvrđuje posede koje je njegova majka kraljica Jelena darovala ovom benediktinskom samostanu na primorju. Kraljica Jelena Anđeo (Anžujska), bila je poreklom rimokatolkinja i svesrdno je pomagala benediktinske, ali i franjevačke manastire u primorju, boreći se i za osnivanje nove biskupije, te u okviru tih nastojanja vodila je prepiske i sa papstvom. U kontekstu tog delovanja bogato je podržavala i Ratac. U ovoj Milutinovoj povelji, odnosno potvrdi darovnice kraljice Jelene, po prvi put se vidi da je umesto Svetom Mihailu, opatija bila posvećena Svetoj Mariji, odnosno Bogorodici. Interesantno je da su pored rimokatoličkih prelata, kao svedoci ove povelje, navedeni i pravoslavni episkopi Zete i Huma, kao i ded Miroslav iz crkve bosanske uz nekoliko svetovnih velikodostojnika.[2]
Srpski vladari koji su pokazali darežljivost i staranje o bolesnima, siromasima i osobama sa invaliditetom, koje se sa ove distance može tumačiti ekonomskim bogatstvom zemlje, ali i dubokim verskim ubeđenjima (strahom od strašnog suda i dubokainterseovanosti za budućnost svoje duše).
Iako je u srednjem veku manastir Ratac bio u sastavu srpske države u njemu je radila manastirska bolnica ili sklonište za iznemogle i obolele od hroničnih bolesti.
Prema mišljenju nekih srpskih istoričara medicine, pretpostavlja se da je osnovana pre hilandarske bolnice, jer je medicina u srpskoj srednjovekovnoj državi bila prožeta jakim uticajem crkve, „koja beše stavila u dužnost srpskim vladaocima i sveštenstvu da se stara o bolesniicima ali i bednima i siromašnima.[3]
Kao i drugim manastirima u srednjem veku, i manstiru Ratac, monasi su uz manastirski kompleks osnovali bolnicu, ali i mesto gde su svraćali putnici i drugi važni posetioci. Opatija je imala i hospicij, odnosno gostoprimnicu i konak, a još iz Milutinove povelje se saznaje da je samostan trebao biti i pribežište za stare, uboge i bolesne.[4]
Pored hospicija, postojao je i hospital u Bogorodici Ratačkoj, gde su se lečili ne samo bolesni monasi več i siromašni hodočasnici.[1]
Prestanak rada[uredi | uredi izvor]
Početkom novog veka opatija je zapustela, njeni su posedi pripali drugim pravoslavnim crkvama i manastirima, a aktivnosti u manstiru su nakon više stotina godina zamrli. Manastir je konačno napušten posle jedne turske pljačke 1532. godine, a razoren 1571. u vreme bitke kod Lepanta i velikih ratova sa Osmanskom carevinom.[2]
Izvori[uredi | uredi izvor]
- ^ a b Mijušković, Kovijanić 1964: Slavko Mijušković, Risto Kovijanić. „Građa za istoriju srpske medicine“. Dokumenti kotorskog arhiva, knj. I (XIV i XV vek), Beograd. str. 32–33.
- ^ a b v g d „Bogorodica Ratačka – najvažniji benediktinski manastir srpskog srednjeg veka - Kulturni centar Novog Sada - Kulturni centar Novog Sada”. www.kcns.org.rs (na jeziku: srpski). 2022-08-20. Pristupljeno 2024-02-13.
- ^ R. Katić: Srpska srednjovekovna medicina, Dečija knjiga Gornji Milanovac, 1990.
- ^ Katić 1967: Relja V. Katić. Srpska medicina od 9. do 19. veka. Beograd: Naučno delo
Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]
 | Molimo Vas, obratite pažnju na važno upozorenje u vezi sa temama iz oblasti medicine (zdravlja). |
