Bosna

Za druge upotrebe, pogledajte stranicu Bosna (višeznačna odrednica).

Bosna
Geografska granica regija Bosne i Hercegovine u Bosni i Hercegovini, prema 2. izdanju enciklopedije Jugoslavije.
Najveći gradovi	Sarajevo Banja Luka Tuzla Zenica
Država	Bosna i Hercegovina
Region	Federacija Bosne i Hercegovine Republika Srpska
Administrativna jedinica	Brčko Distrikt Unsko-sanski kanton Posavski kanton Tuzlanski kanton Zeničko-dobojski kanton Srednjobosanski kanton Kanton Sarajevo Bosansko-podrinjski kanton Kanton 10

Bosna je istorijsko-geografska oblast na Balkanskom poluostrvu oko istoimene reke i severni deo Bosne i Hercegovine. U ranom srednjem veku su je naselili Sloveni, pa se kasnije javlja i pod imenom Vrhbosna i bila je pod vlašću porodica bosanskih plemića koji su bili vazali ugarskih kraljeva sve do 1377. kada postaje kraljevina i svoj vrhunac dostiže pod bosanskim vladarom Tvrtkom I Kotromanićem koji se proglašava kraljem Srblja, Bosne, Dalmacije te zapadnieh strana. Prvobitno (12 ct.) je obuhvatala oblast oko gornjeg toka istoimene reke i sliv Lašve do Krivaje, dok se danas pod terminom Bosna podrazumeva mnogo šira oblast koja obuhvata severni deo Bosne i Hercegovine sa vododelnicom Crnog i Jadranskog mora kao njenom grubo povučenom južnom granicom.

Prošlost Bosne

Glavni članak: Istorija Bosne i Hercegovine

Bosna od XII do XIV veka

Tokom XI i XII veka, za prevlast u Bosni otimale su se Vizantija i Ugarska. Ugarski kraljevi našli su pogodan izgovor da šalju vojsku na Bosnu, jer se u toj državi ukorenila jeres. Ugarski kraljevi, uz odobrenja pape, organizovali su krstaške pohode na Bosnu. Ti pohodi su se završavali pustošenjem i spaljivanjem jeretika.

Ban Kulin (1180—1204) započeo je svoju vladavinu pod okriljem Vizantije. Pošto je ugarski uticaj u Bosni jačao, ban Kulin je priznao vrhovnu vlast ugarskog kralja. Ban Kulin je održavao dobre odnose sa Srbijom i Dubrovnikom. Dubrovčanima je izdao povelju o slobodi trgovine. Dubrovačkim trgovcima nije naplaćivao carinu na prodatu robu. Zaštitu Kulina bana, uživali su i jeretici.

Bosna ostaje pod osmanlijskom okupacijom tokom više od četiri veka i u tom periodu je lokalno stanovništvo izloženo jakom procesu islamizacije i ugnjetavanju. Posle Berlinskog kongresa jula 1878. godine, Bosna i Hercegovina biva dodeljena Austrougarskoj na trideset godina uprave. Po isteku tog roka Austrougarska 1908. godine izvršava aneksiju Bosne i Hercegovine, što zaoštrava odnose kako lokalnog srpskog življa, tako i kraljevine Srbije sa okupatorom. Pripadnici organizacije Mlade Bosne organizuju 1914. godine atentat na austrougarskog prestolonaslednika Franca Ferdinanda. Tom prilikom Gavrilo Princip je ubio njega i njegovu suprugu, što je Austrougarska iskoristila kao povod za objavu rata Kraljevini Srbiji i početak Prvog svetskog rata.

Po okončanju rata, Bosna ulazi u sastav Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca. Tokom Drugog svetskog rata biva okupirana od strane NDH i na njenom prostoru ustaše sprovode stravičan teror i svirepe zločine nad srpskim narodom. Posle rata, SR Bosna i Hercegovina je činila jednu od šest republika SFRJ.

Kao reakcija srpskog naroda na referendum o nezavisnosti Bosne i Hercegovine od SFRJ, kojeg su tražili Muslimani i Hrvati, Srpska Republika Bosna i Hercegovina je 9. januara 1992. proglašena za federalnu jedinicu SR Jugoslavije. Ubrzo se rasplamsao i rat. Ratna dejstva u koja su se uključivali direktno ili indirektno Hrvatska i NATO sa jedne, odnosno Savezna Republika Jugoslavija sa druge strane, okončana su tek 1995. godine Dejtonskim mirovnim sporazumom. Njime je stvorena i ustanovljena današnja Bosna i Hercegovina, kao jedini pravni naslednik Socijalističke Republike Bosne i Hercegovine, koja se politički sastoji od dva ravnopravna i multietnička entiteta:

• Republika Srpska sa 49% teritorije, uključujući i jedan manji deo Brčko distrikta
• Federacija Bosne i Hercegovine sa 51% teritorije, zajedno sa većim delom Brčko distrikta

Geografski posmatrano, sastoji se od:

• Bosne (oko 42.000 km²) odnosno oko 82% teritorije
• Hercegovine (oko 9.100 km²) odnosno oko 18% teritorije

Geografija Bosne

Glavni članak: Geografija Bosne i Hercegovine

Bosna i Hercegovina je smeštena na jugoistoku Evrope, u zapadnom delu Balkana. Ukupna površina zemlje je 51.129 km². Graniči 932 km s Hrvatskom na severu, severozapadu i jugu, 312 km sa Srbijom na istoku i severoistoku, i 215 km sa Crnom Gorom na istoku i jugoistoku. Na jugu Bosne i Hercegovine, opština Neum izlazi na Jadransko more u dužini od 20 km. Granice Bosne i Hercegovine u glavnom čine reke Drina, Sava, i Una. Bosna i Hercegovina se sastoji od dve geografske i istorijske celine: većeg bosanskog dela na severu (oko 42.000 km²) i manjeg hercegovačkog na jugu. Bosna je mahom planinska zemlja, a isto se odnosi i na Hercegovinu, sa tom razlikom da je reč o različitim karakterima tla. Na severu se planinsko područje spušta u lagano-brežuljkasto područje Posavine, odnosne dalje pretvara u Panonsku niziju. Dinarski delovi Bosne prostiru se od zapada ka istoku. Hercegovinu čine planinska (visoka) i jadranska (niska) Hercegovina, koja užim pojasom između Neuma i poluostrva Klek izbija i na Jadransko more. Značajna su i polja, odnosno zaravni, koje se pružaju duž najvećih bosanskih reka (Una, Vrbas (reka), Bosna, Drina), od juga ka severu, odnosno u slučaju Neretve od severa ka jugu. 13,60% površine Bosne i Hercegovine je plodna zemlja a 2,96% zemlje se upotrebljava za poljoprivredu, dok 83,44% zemlje je za ostalo. Neki prirodni resursi Bosne i Hercegovine su ugalj, železo, boksit, mangan, drvo, bakar, hrom, cink, i hidropotencijal. Najviši vrh Bosne i Hercegovine je planina Maglić (2.386 m), dok najniži deo zemlje je pored mora. Retki zemljotresi su jedina ozbiljna prirodna opasnost u Bosni i Hercegovini. Među najvažnijih problema sa prirodom su zagađenost vazduha iz fabrika i krčenje šuma. Klima Bosne i Hercegovine je umereno kontinentalna sa toplim letima i hladnim zimama. Područja sa velikom nadmorskom visinom imaju kratka hladna leta i duge žestoke zime. Primorje zemlje ima blage kišovite zime. Glavni grad zemlje je Sarajevo (pola miliona stanovnika), a od većih gradova se mogu izdvojiti: Banja Luka, Tuzla, Mostar, Zenica, Bijeljina, Istočno Sarajevo, Bihać, Prijedor, Brčko, Trebinje i Doboj.

Vidi još

• Reka Bosna
• Bosna i Hercegovina
• Hercegovina

Literatura

• Veselinović, Andrija; Ljušić, Radoš (2002). Rodoslovi srpskih dinastija. Novi Sad: Platoneum. 
• Veselinović, Andrija; Ljušić, Radoš (2008). Srpske dinastije (2. izd.). Beograd: Službeni glasnik. 
• Orbini, Mauro (1601). Il Regno de gli Slavi hoggi corrottamente detti Schiavoni. Pesaro: Apresso Girolamo Concordia. 
• Orbin, Mavro (1968). Kraljevstvo Slovena. Beograd: Srpska književna zadruga. 
• Blagojević, Miloš; Medaković, Dejan (2000). Istorija srpske državnosti. 1. Novi Sad: Ogranak SANU. 
• Ćorović, Vladimir (1920). Crna knjiga: Patnje Srba Bosne i Hercegovine za vreme Svetskog Rata 1914-1918 (1. izd.). Beograd-Sarajevo. 
• Ćorović, Vladimir (1925). Bosna i Hercegovina. Beograd: Srpska književna zadruga. 
• Ćorović, Vladimir (1933). Istorija Jugoslavije. Beograd: Narodno delo. 
• Ćorović, Vladimir (1939). Političke prilike u Bosni i Hercegovini. Beograd: Politika. 
• Ćorović, Vladimir (1940). Historija Bosne. Beograd: Srpska kraljevska akademija. 
• Krestić, Vasilije (2017). Velikohrvatske pretenzije na Vojvodinu, Bosnu i Hercegovinu. Beograd: SANU. 
• Ćirković, Sima (1964a). Istorija srednjovekovne bosanske države. Beograd: Srpska književna zadruga. 
• Ćirković, Sima (1964b). „Sugubi venac: Prilog istoriji kraljevstva u Bosni”. Zbornik Filozofskog fakulteta u Beogradu. 8 (1): 343—370. 
• Ćirković, Sima (1964v). Herceg Stefan Vukčić-Kosača i njegovo doba. Beograd: Naučno delo. 
• Ćirković, Sima (1995). Srbi u srednjem veku. Beograd: Idea. 
• Ćirković, Sima (2004). Srbi među evropskim narodima. Beograd: Equilibrium. 
• Ćirković, Sima; Mihaljčić, Rade, ur. (1999). Leksikon srpskog srednjeg veka. Beograd: Knowledge. 
• Mrgić, Jelena (2002). Donji Kraji: Krajina srednjovekovne Bosne. Beograd: Filozofski fakultet. 
• Mrgić, Jelena (2008). Severna Bosna: 13-16. vek. Beograd: Istorijski institut. 
• Fajfrić, Željko. Kotromanići. 
• Šišić, Ferdo, ur. (1928). Letopis Popa Dukljanina. Beograd-Zagreb: Srpska kraljevska akademija.