Pređi na sadržaj

Bošnjaci (arhaizam)

S Vikipedije, slobodne enciklopedije
Najširi prostorni opseg pojma Bosna, u vreme postojanja Bosanskog pašaluka, prema stanju oko 1600. godine
Za druge upotrebe, pogledajte Bošnjaci (višeznačna odrednica).

Pojam Bošnjaci je starinski (arhaični) termin, koji se tokom ranog novovekovnog razdoblja koristio u svom izvornom značenju, kao opšti naziv (demonim) za stanovnike Bosne,[1][2] nezavisno od njihove etničke, jezičke, verske ili bilo koje druge pripadnosti. U tom smislu, pojam Bošnjaci se mogao odnositi ne samo na Srbe ili Hrvate sa šireg prostora tadašnje Bosne, već i na prave Turke u Bosni, kao i na pripadnike drugih naroda koji su živeli u Bosni ili su bili rodom, odnosno poreklom sa područja Bosne. Pojam se koristio prvenstveno za označavanje stanovnika same Bosne kao geografske oblasti, ali u najširem kontekstu se mogao odnositi i na stanovnike celokupnog Bosanskog pašaluka. Tek krajem 19. veka, pojam je pored izvornog demonimskog počeo da dobija i dodatno etnonimsko značenje, u sklopu tadašnjeg austrougarskog etnopolitičkog projekta koji je bio usmeren ka stvaranju posebne bošnjačke nacije.[3]

Arhaični demonim[uredi | uredi izvor]

Izvorno značenje pojma Bošnjaci u funkciji demonima posvedočeno je brojnim primerima iz starije i novije istorije. Kao opšta oznaka za stanovnike Bosne, pojam se pojavljuje u oba izdanja Srpskog rječnika, prvom iz 1818.[4] i drugom iz 1852.[5] godine. Tom prilikom, Vuk Stefanović-Karadžić je kao sastavljač rečnika ukazao na istovetno demonimsko značenje pojmova Bošnjak, Bošnjanin i Bosanac.[6][5] Istovetno, odnosno opšte demonimsko značenje pojma Bošnjak i ostalih istoznačnih pojmova (Bošnjanin, Bosanac) zabeležio je i Đura Daničić,[7] a njihovo izvorno značenje je na istovetan način zabeleženo i u potonjem Rečniku SANU.[8] Ista izvorna značenja pomenutih pojmova beleži i Etimologijski rječnik JAZU.[2] Pored pojma Bošnjaci, kao opšti nazivi za stanovnike Bosne (u regionalnom smislu) izvorno su upotrebljavani i neki drugi termini, kao što su: starji pojam Bošnjani ili nešto mlađi pojam Bosanci. Svi ovi pojmovi su prvobitno imali demonimsko značenje.[6][5][7][8][2]

Tek u novije vreme, pojam Bošnjaci je pored svog izvornog demonimskog značenja počeo da dobija i dodatno, etnonimsko značenje, kao naziv za etničke Bošnjake. Do toga je došlo krajem 19. veka, nakon neuspeha prvobitnog pokušaja austrougarskih vlasti da nakon okupacije Bosne i Hercegovine (1878) stvore integralnu bosansku naciju, što nije urodilo plodom zbog odlučnog protivljenja od strane Srba i Hrvata. Pošto im nije uspelo da opšti pojam "Bosanci" pretvore u etničku odrednicu, austrougarske vlasti su svoju pažnju preusmerile ka pojmu "Bošnjaci", kome je iz etnopolitičkih razloga pripisano i "etničko" značenje. Glavni ideolog i sprovodilac takve politike bio je austrougarski ministar Benjamin Kalaj, koji je uspeo da pridobije deo muslimanskih prvaka, prvenstveno u centralnoj Bosni, dok je većina muslimanskih prvaka iz Hercegovine odbila da se odrekne svog tradicionalnog hercegovačkog regionalnog identiteta. Uprkos tome, austrougarske vlasti su putem etnifikacije pojma Bošnjaci nastavile sa politikom bošnjačenja, koja je bila usmerena prema muslimanskom stanovništvu Bosne.[3]

Iako je pomenuta politika propala zajedno sa slomom Austrougarske (1918), slične zamisli su obnovljene krajem 20. veka. U vreme raspada Jugoslavije, pojedini prvaci bosanskih Muslimana, među kojima su bili Adil Zulfikarpašić, Muhamed Filipović i Alija Izetbegović, pokrenili su akciju u cilju preimenovanja tadašnjih etničkih Muslimana u "Bošnjake". Početkom 1993. godine, među muslimanskim čelnicima još uvek nije bila postignuta puna saglasnost o tom pitanju, tako da je prilikom tadašnje izmene Ustava "Republike Bosne i Hercegovine" zadržana dotadašnja narodna odrednica "Muslimani".[9] Međutim, nakon eskalacije muslimansko-hrvatskog rata tokom leta iste godine, došlo je do radikalizacije među muslimanskim čelnicima. Ključni korak u pravcu zvaničnog prihvatanja novog bošnjačkog imena učinjen je u septembru 1993. godine na Prvom bošnjačkom saboru u Sarajevu, kada je doneta politička odluka o preimenovanju dotadašnjih jugoslovenskih Muslimana u Bošnjake. Ta odluka je potom i formalno ozvaničena u martu 1994. godine, kada je donet Ustavni zakon o izmjenama i dopunama Ustava Republike Bosne i Hercegovine, čiji je 7. član glasio: "U Ustavu Republike Bosne i Hercegovine - Prečišćeni tekst, riječ ‘Muslimani’, u različitim padežima, zamjenjuje se riječju ‘Bošnjaci’, u odgovarajućem padežu".[10] Time je starnski pojam Bošnjaci pored svog izvornog demonimskog značenja konačno dobio i svoje dodatno etnonimsko značenje, kao naziv za etničke Bošnjake.

Zanimljivosti[uredi | uredi izvor]

Usled slabog obrazovanja stanovništva u ranijim vremenima, u doba pred kraj turske vladavine Balkanom, mnogi ljudi sa srpskih prostora su imali skučene i pogrešne poglede na šire Srpstvo i krivo su shvatali narodne identitete Srba raznih vera i Srba koji su živeli i van Srema ili Srbije. Tako su u Sremu Vuka Karadžića i njegova nastojanja da samo ijekavica bude srpski književni jezik, mnogi krivo tumačili da im on nameće hrvatski jezik.[11] Ignjata Brlića su u Temišvaru Srbi držali za Hrvata, iako je bio Srbin katolik. Zbog toga ga je brat Andrija korio, a on se u pismu od 2. februara 1861. branio da ga tako srpski prijatelji drže za Hrvata.[12] Biskupa Ivana Antunovića, Bunjevca, je vređao stav kneza Miloša Obrenovića da su svi katolici preko Save i Dunava Švabe.[13] U memoarima Matije Nenadovića se svi u Bosni smatraju Bošnjacima, a žitelji Srbije su mu Srbi. Hercegovci mu nisu Bošnjaci (226. str.).[14] Sava Sretenović, sekretar ministarstva prosvete i crkvenih poslova, je nakon povratka iz Đakova sa sastanka sa Štrosmajerom pisao 1. decembra 1862., ministru finansija Kosti Cukiću o tom razgovoru sa biskupom. Između ostaloga je zapisao: ...Rimokatolici u Bosni,...prestali bi otuđivati se, kao što sada čine, kako od pravoslavnih Bošnjaka, tako i od Srba.[15] Takva percepcija i kriva tumačenja istorije i sadašnjosti su i danas svojstvena ljudima užeg obrazovanja, pa sekretar redakcije Pravoslavlja, novina srpske patrijaršije, Snežana Krupniković, 2016. godine piše: Prvojerarh Srpski je tada došao da zahvali crnogorskom narodu na velikoj pomoći koju su učinili bratskom, srpskom narodu koji je grcao pod teretom strašnih majskih poplava.[16]

Vidi još[uredi | uredi izvor]

Reference[uredi | uredi izvor]

  1. ^ Stevanović 1962, str. 85-86.
  2. ^ a b v Skok 1971, str. 191.
  3. ^ a b Kraljačić 1987.
  4. ^ Stefanović-Karadžić 1818, str. 43.
  5. ^ a b v Stefanović-Karadžić 1852, str. 38.
  6. ^ a b Stefanović-Karadžić 1818, str. 42, 43.
  7. ^ a b Daničić 1882, str. 557, 562-563.
  8. ^ a b Stevanović 1962, str. 73, 85-86.
  9. ^ Ustav Republike Bosne i Hercegovine: Prečišćeni tekst (1993)
  10. ^ Službene list Republike Bosne i Hercegovine, god. 3, br. 8 (1994), str. 114.
  11. ^ Srđ. Dubrovnik. 1902. str. 574, 575. 
  12. ^ Artuković, Mato (2021). Korespondencija Andrije Torkvata i Ignjta Brlića, knjiga druga, pisma 1857.-1863. Slavonski Brod: Hrvatski institut za povijest - Podružnica za povijest Slavonije, Srijema i Baranje. str. 14, 219. ISBN 978-953-8102-35-6. 
  13. ^ Antunović, Ivan (1882). Razprava o podunavskih i potisanskih Bunjevcih i Šokcih u pogledu narodnom, vjerskom, umnom, građanskom i gospodarskom (PDF). Beč. str. 159. 
  14. ^ Nenadović, Matija (1947). Memoari. Beograd: Prosveta. str. 85, 131, 147, 190, 214, 222, 226. 
  15. ^ Durković - Jakšić 1990, str. 167, 168.
  16. ^ Krupniković, Snežana (2016). Pravoslavlje, članak: Vaseljenski svetitelj, broj: 1182., od 15.6.2016. Beograd: SPC. str. 8. 

Literatura[uredi | uredi izvor]

Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]

Bošnjaci na Vikimedijinoj ostavi.
Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Бошњаци_(архаизам)&oldid=27674503”