Pređi na sadržaj

Vels

Koordinate: 52° 18′ S; 3° 48′ Z / 52.3° S; 3.8° Z / 52.3; -3.8
S Vikipedije, slobodne enciklopedije
Vels
Wales  (engleski)
Cymru  (velški)
Himna: Zemlja očeva mojih
(vel. Hen Wlad Fy Nhadau)
Položaj Velsa
Glavni grad 
(i najveći)
Kardif
51° 29′ N 3° 11′ W / 51.483° S; 3.183° Z / 51.483; -3.183
Službeni jezik
Vladavina
Oblik državeustavna monarhija
 — MonarhČarls III
 — PremijerVon Geting
Istorija
Osnivanje
 — Ujedinjenje Grifida ap Luelina1057.
 — Rudlanov statut3. mart 1284.
 — Ujedinjenje sa Engleskom1543.
 — Zakon o velškom jeziku27. jul 1967.
 — Devolucija31. jul 1998.
Geografija
Površina
 — ukupno21.218 km2
Stanovništvo
 — 2022.Rast 3.131.640[1]
 — gustina151 st./km2
Privreda
BDP / PKM≈ 2022.
 — ukupno74,5 bln. £
 — po stanovniku23.804 £[2]
Valutasterling funta (£)
 — kod valuteGBP
Ostale informacije
Vremenska zonaUTC +0 (WET)
UTC +1 (WEST)2
Internet domen.uk
Pozivni broj+44

Vels (engl. Wales, vel. Cymru) je jedna od četiri konstitutivne zemlje Ujedinjenog Kraljevstva.[3] Nalazi se na jugozapadu Ujedinjenog Kraljevstva i graniči se sa Engleskom na istoku. To je keltska zemlja u kojoj se govori i velškim jezikom iako su keltski elementi u Engleskoj i Škotskoj gotovo iščezli.

Termin Kneževina Vels (engl. Principality of Wales, vel. Tywysogaeth Cymru) se ponekad koristi, iako Princ od Velsa nema nikakvu ulogu u vlasti Velsa. Vels nikad nije bio suverena država iako je kralj Grifid ap Luelin bio na vlasti na današnjoj teritoriji Velsa i 1056. godine Engleska je priznala suverenitet Velsa. 1282. godine kralj Engleske, Edvard I, pobjedio Luelina II tako da je Vels do danas pod engleskom suverenitetom, ali je zadržana tradicionalna titula nezavisne kraljevine. Velški zakoni su tek zamijenjeni engleskim 1535—1542. godine. Godine 1999. osnovan je Velški parlament (engl. National Assembly for Wales, vel. Cynulliad Cenedlaethol Cymru) sa ograničenim pravima u odlučivanju na lokalnom nivou. Glavni grad Velsa od 1955. je Kardif.

Etimologija

[uredi | uredi izvor]

Porijeklo imena Vels potiče od anglosaksonske riječi wealhas što znači „stranac”, a korijen te riječi može se naći i u još nekoliko evropskih regija gdje su germanski narodi došli u dodir s negermanskim kulturama. Tako postoje Valonija u Belgiji ili Vlaška (Valahija) u Rumuniji.

Geografija

[uredi | uredi izvor]

Vels se nalazi na poluostrvu u jugozapadnom delu Ujedinjenog Kraljevstva. Površina Velsa je 20.779 km², oko 274 km dužine i oko 97 km širine. Vels se graniči sa Engleskom na istoku, Bristolskim zalivom na jugu, kanalom Svetog Đorđa i Irskim morem na sjeveru. Vels ima približno 1.200 km obale. Oko obale se nalazi nekoliko manjih ostrva, najveće je Anglsi na sjeverozapadu.

Geologija i reljef

[uredi | uredi izvor]

Većina Velsa je brdovita, posebno u središnjem i sjevernom dijelu. Planinski vrhovi su se formirali za vrijeme zadnjeg ledenog doba, kada je Britansko ostrvo bilo prekriveno ledom. Najveći vrh je Snovdonija koji je na 1.085 m nadmorske visine.

Najviša zabeležena temperatura je izmerena 2. avgusta 1990. +35,2 °C, a najniža 21. januara 1940. -23,3 °C.

Istorija

[uredi | uredi izvor]

Praistorija

[uredi | uredi izvor]

Najstariji tragovi naseljenosti datiraju iz paleolita. U razdoblju 2000500. p. n. e. Britanska ostrva su bila naseljena Iberima. Oko 600. p. n. e. na ostrva su se naselili Kelti koji su došli u dva selidbena talasa. U drugom talasu dolaze Bretonski Kelti koji naseljavaju Englesku, Vels i škotsku ravnicu.[4] S vremenom, Kelti svladavaju ibersko stanovništvo i nameću se kao vladajuća aristokratija.

Rimska okupacija

[uredi | uredi izvor]

Rimljani osvajaju veći dio Velsa krajem 1. veka.

Srednji vek

[uredi | uredi izvor]

Vels nikad nije bio suverena država iako je kralj Grifid ap Luelin bio na vlasti na današnjoj teritoriji Velsa i 1056. godine Engleska je priznala suverenitet Velsa.

Vels je izgubio političku nezavisnost 1282. kada je kralj Engleske Edvard I pobijedio Luelina II tako da je Vels do danas pod engleskom suverenitetom, ali je zadržana tradicionalna titula nezavisne kraljevine. Velški zakoni su zamijenjeni engleskim tek 1535—1542. godine. Godine 1999. osnovan je Velški parlament (engl. National Assembly for Wales, vel. Cynulliad Cenedlaethol Cymru) sa ograničenim pravima u odlučivanju na lokalnom nivou.

Politika

[uredi | uredi izvor]

Ekonomija

[uredi | uredi izvor]

Dijelovi Velsa su industrijski razvijeni još od 18. veka. Rudarstvo je u 19. vijeku privlačilo dosta emigranata, u regiju sjeverno od Kardifa. Vađenje ugalja, gvožđa, žive, bakra i zlata je bilo zastupljeno. Zbog vrste zemlje, poljoprivreda nije razvijena, dok je uzgajanje stoke bilo razvijenije. Vels, zbog svojih nacionalnih parkova i prirode privlači veliki broj turista, koji igraju veliku ulogu u manjim sredinama.

Stanovništvo

[uredi | uredi izvor]

Prema podacima iz 2001, Vels je tada imao 2.903.085 stanovnika. Da je nezavisna država bio bi na 134 mestu. 25% stanovništva nije rođena u Velsu, uglavnom su iz Engleske, dok je samo 2% stanovništva rođeno van Ujedinjenog Kraljevstva.

Engleski jezik govore skoro svi stanovnici, koji je defakto glavni jezik. Pored engleskog, oko 20% stanovništva govori i velški jezik, koji je takođe službeni jezik.

Najrasprostranjenija religija u Velsu je hrišćanstvo (72%). Velška prezbiterijanska crkva je najveća. Nastala je od Velške metodističke crkve u 18. vijeku koju je prisvojila crkva Engleske 1811. godine. Oko 2% stanovništva nisu hrišćani, dok je 18% bez religije.

Ragbi je nacionalni sport u Velsu. Ragbi reprezentacija Velsa je 26 puta bila prvak Evrope.[5] U severnom delu Velsa najpopularniji sport je fudbal. Velšanin Garet Bejl je jedan od najboljih fudbalera u istoriji Velsa. Popularni sportovi u Velsu su još i boks, atletika, kriket i snuker.

Reference

[uredi | uredi izvor]
  1. ^ „Estimates of the population for the UK, England, Wales, Scotland, and Northern Ireland”. Office for National Statistics. 26. 3. 2024. Pristupljeno 9. 4. 2024. 
  2. ^ „Regional gross domestic product: all ITL regions”. Office for National Statistics. 24. 4. 2024. Pristupljeno 15. 5. 2024. 
  3. ^ Mišić, Milan, ur. (2005). Enciklopedija Britanika. V-Đ. Beograd: Narodna knjiga : Politika. str. 34. ISBN 86-331-2112-3. 
  4. ^ „A Short History of Wales” (PDF). 
  5. ^ History Index: WRU History | The WRU | Welsh Rugby Union | Official Website

Literatura

[uredi | uredi izvor]

Spoljašnje veze

[uredi | uredi izvor]

52° 18′ S; 3° 48′ Z / 52.3° S; 3.8° Z / 52.3; -3.8