Vila Emerika Paskola

Vila Emerika Paskola
Opšte informacije
Mesto	Banja Luka
Entitet	Republika Srpska
Država	Bosna i Hercegovina
Koordinate	44.774667° S; 17.187798° I / 44.774667; 17.187798
Vila Emerika Paskola Vila Emerika Paskola na karti Bosne i Hercegovine
Vrsta spomenika	Nacionalni spomenik
Tip kulturnog dobra	Istorijska građevina

Vila Emerika Paskola (ital. Villa Emericha Pascola) je reprezentativni primer stambenog objekta građenog u stilu moderne. Sagrađena je u Banja Luci u periodu između dva svetska rata. Vila je 2010. godine proglašena za nacionalni spomenik Bosne i Hercegovine. Jedno vreme služila je kao diplomatsko-konzularno predstavništvo ambasade Ujedinjenog Kraljevstva.

Lokacija dobra

Vila Emerika Paskola nalazi se na uglu Grčke ulice broj 38 i Aleje Jovana Dučića u Banja Luci. Nalazi se u blizini Banskog dvora. Lokacija na kojoj je sagrađena porodična kuća počela je da se razvija za vreme austrougarskog upravljanja Bosnom i Hercegovinom. U tom periodu centralno područje Banja Luke počelo je naglo da se razvija i dobija reprezentativne objekte. Pored objekata javne namene u tom području građene su stambene kuće sa prostranim vrtovima. Nakon Prvog svetskog rata, na uglu Grčke i Aleje Jovana Dučića, porodica Paskolo sagradila je dva velika stambena objekta. Porodica Paskolo bila je ugledna banjalučka porodica poreklom iz Italije. Kuću Žorža Paskola projektovao je aritekta Suljag Salihalić, a nasuprot nje izgrađena je vila Emerika Paskola u duhu moderne. Emeriko je rođen u Gracu, a veći deo života proveo je u Banja Luci. Bio je vlasnik mnogobrojnih preduzeća između ostalog i hotela Palas i firme za proizvodnju brašna. Nakon Drugog svetskog rata u postupku nacionalizacije, porodica Paskol ostala je bez većeg dela imovine, a naslednici nastavljaju da žive u Emerikovoj kući. U vili je stanovao i dotadašnji vlasnik banjalučke ciglane Emerik-Mirko Paskolo, Emerikov sin. Rušenje mnogobrojnih objekata i katoličkog groblja, Grčka ulica gubi autentičnost i dobija nove karakteristike.

U maju 1992. godine u severnom delu vile smešteno je konzularno predstavništvo Ujedinjenog Kraljevstva. U periodu rata o 1992. do 1995. godine, vila je imala stambenu i diplomatsku funkciju. Velika Britanija se tokom 1999. godine iselila iz vile, a naslednici porodice Paskolo su prodali oštećeni objekat krajem 2003. godine.

Opis dobra

Vila Emerika Paskola sagrađena je prostranom vrtu. Poligonalne je osnove i sastoji se od prizemlja, suterena i mansarde. U kuću se ulazi na glavna dvokrilna vrata smeštena na južnoj strani. Pored glavnog, postoji još dva manja pomoćna ulaza sa severne strane objekta. Kuća ima dva krila, zapadno i istočno, koja su međusobno povezana centralnim hodnikom. U istočnom krilu nalazi se velika reprezentativna prostorija i severni hol koji povezuje ulazni hol na zapadnoj strani. Hol je usmeren ka terasi i povezan sa prostorom na jugu. U zapadnom krilu su takođe nalazi velika soba i manje ekonomske prostorije koje čine kuhinja i kupatilo. U ovom delu nalazi se i stepenište kojim je prizemlje povezano sa suterenom i mansardom. Fasada kuće građena je pod uticajem moderne dok su dekorativni elementi izrađeni pod uticajem ranijih građevinskih pravaca. Fasadom dominiraju široki prozorski okviri. Kuća je građeno uz upotrebu savremenih materijala i tehnika. Korišćen je armirani beton, puna opeka, drvo i kamene ploče. Krov je sagrađen od drvene konstrukcije i pokriven biber crepom. Debljina spoljašnjih zidova iznosi oko 60 centimetara, dok se unutrašnji građeni u rasponu od 30 do 60 centimetara. Ukupna visina objekta je 8,5 metara.

Stepen zaštite

Grupa građana iz Banja Luke podnela je 2003. godine predlog Komisiji za očuvanje nacionalnih spomenika da se dom porodice Paskola uvrsti u listu spomenika Bosne i Hercegovine. Naredne godine predlog su podržali Grad Banja Luka i Zavod za zaštitu kulturno-istorijskog i prirodnog nasleđa Republike Srpske. Komisija je pokrenula postupak i na sednici održanoj 26. oktobra 2010. godine donela je odluku o proglašenju vile Emerika Paskola za nacionalni spomenik. Prilikom proglašnjena Komisija je zatražila stav Braneta Jankovića, vlasnika vile. Brane je naveo da vilu ne treba nazivati po starim vlasnicima (porodica Paskolo) niti je treba proglasiti za spomenik kulture. Međutim, Komisija nije uvažila njegove stavove. Pre proglašenja za nacionalni spomenik, Zavod za zaštitu spomenika kulture i prirode iz Banja Luke je Vilu Paskoa svrstao u registar objekata spomeničke vrednosti. Istraživački i konzervatorsko-restauratorski radovi ukazuju da vila nije doživela veće transformacije i da je dobro održavana sve do 1992. godine. Sredinom 1992. izvršena je unutrašnja promena kako bi objekat zadovoljio potrebe konzularno-diplomatskog predstavništva Ujedinjenog Kraljevstva. To je podrazumevalo pregrađivanje velikih prostorija i promenu njihove namene. Tokom 1998. godine, predstavništvo je iseljeno i vršena su samo osnovna održavanja.

Vidi još

• Dervišagića kuća
• Moderna
• Spisak nepokretnih kulturno-istorijskih dobara Republike Srpske

Literatura

• Dokumentacija Opštinskog sekretarijata za prostorno uređenje i komunalne poslove Skupštine opštine Banjaluka broj 11-364-797/92 od 13.05.1992. godine
• Mr Sabira Husedžinović, Jelena Kadić. Valorizacija kulturno-istorijskog i prirodnog naslijeđa sa mjerama zaštite za izradu Regulacionog plana Banjaluke - Prostor između ulica Lenjina, Krajiških brigada, Bulevara revolucije, Braće Lastića, N. Tesle i A. Šeremeta. Banjaluka: Zavod za zaštitu spomenika kulture i prirode Banjaluka, oktobar 1992. godina
• Milošević, Predrag. Arhitektura u kraljevini Jugoslaviji (Sarajevo 1918-1941). Foča: Prosvjeta, 1997.
• Đorđe Mikić. Banja Luka – kultura građanskog društva. Banjaluka: Institut za istoriju, 2004. godina
• Vidaković, Siniša. Arhitektura javnih objekata u Banjaluci (1918 – 1941). Banjaluka: Akademija umjetnosti RS Banjaluka, 2006.

Spoljašnje veze

• Komisija za očuvanje nacionalnih spomenika Bosne i Hercegovine: Odluka o proglašenju dobra nacionalnim spomenikom Arhivirano na sajtu Wayback Machine (3. jun 2020)