Vologas I od Partije

Vologas I od Partije
Šahanšah Persije
Lik Vologasa I sa dijademom na srebrnoj tatradrahmi iskovanoj 51./52. godine u Seleukiji.
Lični podaci
Datum rođenja	25.
Datum smrti	78.
Mesto smrti	Partsko carstvo
Religija	zoroastrizam
Porodica
Potomstvo	Vardan II, Vologas II, Artaban III, Pakor II, Hozroje I
Roditelji	Vonon II grčka konkubina
Dinastija	Arsakidi
kralj Partije
Period	51—78
Prethodnik	Vonon II
Naslednik	Pakor II

Vologas I ili Vologaz I (grč. Βολογέσης, par. 𐭅𐭋𐭂𐭔 Walagash; 25 — 78) je bio šahanšah Partije (51—78). Vladavinu mu je obeležio rat sa Rimom oko Jermenije.

Poreklo i dolazak na vlast

Vologas se rodio 25. godine kao sin Vonona, kralja Atropatene i brata partskog šahanšaha Artabana II, i konkubine grčkog porekla. Vonon i Artaban pripadali su dinastiji Arsakida preko majke, inače kćerke šahanšaha Fraata IV. Nije tačno razjašnjeno njihovo poreklo po muškoj liniji: pripadali su plemstvu Daha ili dinastiji kraljeva Atropatene. Po izumiranju Artabanove grane dinastije 51. godine, Vonon je preuzeo partski presto, a Vologas je došao na vlast posle njegove smrti iste te godine. Vologas je za kralja Atropatene postavio svog brata Pakora, nastojeći da Jermeniju obezbedi drugom bratu Tiridatu, odakle je potekao njegov sukob sa Rimom.

Prvi pohod u Jermeniju i pobuna Vardana II

Tetradrahma Vologasovog sina i uzurpatora Vardana II kovana u Seleukiji 55./56. godine. Na aversu je Vardanov lik u prvom planu, na reversu on prima venac od Tihe koja drži skiptar.

Koristeći sukobe u Jermeniji među samom kraljevskom porodicom, Vologas je 53. godine napao ovu rimsku klijent-državu postavljajući za kralja svog brata. Međutim, zimska epidemija i unutrašnji problemi u Partskom carstvu primorali su ga da 54. godine povuče vojsku. Tiridata je potom potisnuo dotadašnji kralj Radamist i strogo kaznio jermenske gradove koji su se bili predali Parćanima. Istovremeno, 54. ili 55. godine, protiv Vologasa se pobunio njegov najstariji sin Vardan, proglasio se za šahanšaha i osvojio Ekbatanu i Seleukiju. Našavši se u nezavidnom položaju, Vologas je bio spreman da pošalje u Rim kao taoce najuglednije članove dinastije Arsakida, da bi sprečio rat. Međutim, izgleda da do toga nije došlo jer rimski oficiri na istoku nisu bili složni oko prihvatanja istih. Kako rimska vojska nije bila spremna za delovanje, Vologasu je to dalo dovoljno vremena da pobedi uzurpatora, najkasnije 58. godine.

Drugi i treći pohod u Jermeniju

Godine 58. Rimljani predvođeni Domicijem Korbulom napali su Jermeniju, gde je posle Radamistove smrti na vlast ponovo došao Tiridat. Kako Vologas, zauzet pobunom u Hirkaniji i upadima naroda Daha i Saka iz srednje Azije, nije mogao da mu pomogne u dovoljnoj meri, Tiridat je 59. ili 60. godine bio primoran da pobegne iz Jermenije. Zbačeni jermenski kralj je potom upao u pogranične oblasti svoje bivše kraljevine, ali je bio potisnut. Godine 61. prorimski jermenski kralj Tigran VI napao je Adijabenu, partsku vazalnu državu. Tiridatov pritisak i poziv u pomoć adijabenskog kralja Monobaza II naterali su opreznog Vologasa da zauzme agresivniji stav prema zapadnom susedu. Pošto je sklopio kakav takav mir sa pobunjenom Hirkanijom, koja je pre toga Rimljanima bila ponudila savez, na svom dvoru je lično krunisao Tiridata za kralja Jermenije.

Usledila je žestoka ofanziva protiv Tigrana VI. Partska vojska predvođena Monesom prodrla je do Tigranokerte i opsela je. Vologas se približavao gradu kad mu je stigla ponuda primirja od Korbula. Želeći da okonča opsadu koja se odužila, šahanšah je pristao na sporazum po kome su i rimska i partska vojska bile obavezne da se povuku iz Jermenije. Pošto Vologasovo izaslanstvo poslato u Rim nije uspelo da sklopi mir, borbe su nastavljene u proleće sledeće godine. Vologas je planirao da napadne Siriju, ali je odustao od toga kada je Korbulo je prešao Eufrat i ušao na teritoriju Partskog carstva. Ne želeći da uđe u direktnu bitku sa Korbulom, šahanšah je sa velikom vojskom napao rimske jedinice Lucija Cezenija Peta u Jermeniji. Partski vladar je na ovaj način smanjio pritisak rimskih snaga na svoju zemlju, pošto je Korbulo bio primoran da pošalje svom kolegi pomoć. Vologas je u Jermeniji porazio Peta u više sukoba i potisnuo ga sve do Randeje, gde mu je naneo i najteži poraz. Kako se njegova porodica našla opsednuta u Arsamosati, a Vologasov pritisak se sve više povećavao, rimski zapovednik je ponudio pregovore. Zaustavljanje ratnih operacija je navodno došlo u poslednjem trenutku za Parćane, čije su zalihe namirnica bile na izmaku.

Mir sa Rimom

Prikaz vojnih operacija u rimsko-partskom sukobu oko Jermenije (61-63). Crvenom bojom prikazano kretanje rimske vojske, narandžastom Tigrana VI, a plavom Vologasove vojske.

Postignuti sporazum bio je ponižavajuć za Rimljane, koji su po njegovim odredbama morali da napuste Jermeniju i da Parćanima predaju utvrđenja i zalihe hrane. Čak je bilo dogovoreno i da izgrade most na reci Arsanijas preko koga je kasnije Vologas trijumfalno prešao na slonu. Sa svoje strane, Vologas je dozvolio mirno povlačenje Rimljana iz Jermenije i obavezao se da će poslati izaslanike u Rim. Potom je usledio dogovor i između šahanšaha i Korbula po kome su se rimske snage povukle sa leve strane Eufrata, a partske iz Jermenije, u kojoj je na vlasti ponovo bio Tiridat. Partski izaslanici ponovo su došli u Rim, ali su princeps i Senat odlučili da se rat nastavi. U proleće 63. godine, Korbulo je sa četiri legije ponovo ušao u Jermeniju. Vologas i Tiridat nisu bili spremni za borbu sa ovolikom vojnom silom, ali za dalji rat nije bio raspoložen ni sam rimski general uviđajući sve njegove teškoće. Pre nego što su dve vojske stupile u borbu, došlo je do mirovnih pregovora. Korbulo i Tiridat su se sastali u Randeji, gde je sklopljen sporazum. Odredbama sporazuma rimski car je od sada jedino imao pravo da postavlja kralja Jermenije, a Tiridat je trebalo da lično ode u Rim na verifikaciju sporazuma. Vologas je prihvatio ove odredbe, a Tiridat je posetio Rim gde je 66. godine bio i zvanično priznat za kralja Jermenije od strane cara Nerona. Na taj način je jermenski presto bio obezbeđen partskoj dinastiji Arsakida, ali pod rimskom vrhovnom vlašću. Mir sklopljen između dva carstva trajao je oko pedeset godina.

Od tog trenutka šahanšah je sa Rimskim carstvom održavao srdačne odnose. Prema Svetoniju, slavio je uspomenu na Nerona godinama nakon njegove smrti. U Godini četiri cara 69. godine ponudio je Vespazijanu pomoć od 40.000 strelaca na konjima protiv Vitelija. Pošto je Vespazijan pobedio u građanskom ratu, verovao je da su odnosi sa Rimskim carstvom postali gotovo saveznički. Međutim, da to nije tako shvatio je kada Vespazijan nije odgovorio njegovim molbama za pomoć protiv Alana koji su opustošili Atropatenu i Jermeniju.

Novčić Vologasa I. Vologas je prikazan sa tijarom na aversu. Na reversu je prikazan Arsak I, osnivač Partskog carstva, kako sedi i drži luk.

Osnovne crte vladavine

Osim problema odnosa sa Rimom, kome pripada centralno mesto Vologasove vladavine, ona je još bila obeležena i pobunom Hirkanije, koju Vologas nikako nije uspeo da vrati pod svoju vlast, naročito pošto je ista stupila u savez sa Alanima. Na unutrašnjem političkom planu, svi njegovi pokušaji da centralizuje Partsko carstvo nisu dali rezultata.

Vologasovu vladavinu obeležio je i izlazak iz ogromnog helenističkog kulturnog uticaja. Na njegovim kovanicama prikazivala su se persijska božanstva umesto dotadašnjih grčkih. Pored toga, šahanšah je prestao upotrebljavati grčki jezik kao službeni i zamenio ga partskim, zasnovanim na aramejskom. Čak je i pristupio menjanju dotadašnjih grčkih imena partskih gradova. Osnovao je i grad Valašabad, u neposrednoj blizini Ktesifona. Vologas predstavlja jednu od važnih ličnosti u zoroastrizmu. Šahanšah je naložio je da se sakupe fragmenti Aveste, zoroastrističkih svetih knjiga, koji su bili izgubljeni posle Aleksandrovog osvajanja Persije, ali da se iste i dopune. Naime, zahtevao je i da se zapišu i delovi Zaratustrinog učenja koji prethodno nisu bili zapisani, već su samo usmeno prenošeni.

Smrt i nasleđe

Vologas je umro 78. godine. Situacija u poslednjim godinama njegove vladavine i posle njegove smrti je nejasna. Na prestolu ga je nasledio njegov savladar iz poslednjih godina vladavine Pakor II, neki izvori govore Vologas II. Moguće da je Pakor bio brat Vologasa I, ali mu je najverovatnije bio sin. Vologas II je svakako sin Vologasa I. U svakom slučaju, Pakor II i Vologas II su došli u sukob oko vlasti u kome je pobedio Pakor. Ubrzo se pojavio kao uzurpator još jedan sin Vologasa I, Artaban III, ali je i njegova pobuna bila ugušena. U 2. veku Partijom je vladao Hozroje I, za koga se zna da je bio Pakorov brat, prema tome i još jedan mogući sin Vologasa I.

Galerija

• 
  Tiridat I, Vologasov brat, jermenski kralj i verovatno najvažnija ličnost šahanšahove spoljne pilitike. Slika statue u parku Versajskog dvorca, delo Panosa Terlemezjana.
• 
  Prikaz vojnih operacija u rimsko-partskom sukobu oko Jermenije (58-60). Crvenom bojom prikazano kretanje rimske vojske, narandžastom Tiridatove, a plavom Vologasove vojske.
• 
  Srebrna tetradrahma Vologasa I iskovana 51./52. godine u Seleukiji. Na reversu Vologas prima venac od boginje koja drži skiptar. Oko njih je titulatura partskih vladara.
• 
  Drahma Vologasa I. Na aversu je šahanšah, a reversu je sedeći strelac i titulatura.

Literatura

• Mirković, Miroslava (2018). Istorija Rimske države od Romula, 753. godine pre Hrista, do smrti Konstantina, 337. godine nove ere. Beograd: Službeni glasnik. 
• Mesihović, Salmedin (2015). ORBIS ROMANVS: Udžbenik za historiju klasične rimske civilizacije. Sarajevo.