Vojno groblje u Mauthauzenu
| Vojno groblje u Mauthauzenu | |
 | |
Informacije
| |
|---|---|
| Lokacija |  Mauthauzen
|
| Koordinate | 48°14′31″ SGŠ; 14°31′01″ IGD |
| Status | Memorijal |
| Sagrađena | 1915. godine |
| Vlasnik | Grad Mauthauzen |
Vojno groblje u Mauthauzenu je međunarodni memorijalni kompleks, najveći te vrste u Gornjoj Austriji. Prema podacima vojnih vlasti u Lincu, na ovom groblju sahranjeno je 1.750 Italijana, 7.038 Srba i više stotina logoraša drugih nacija.[1]
Položaj i razmeštaj
[uredi | uredi izvor]Vojno groblje u Mauthauzenu se nalazi u gradu Reiferdorf, oko 3 km severoistočno od grada Mauthauzena.
Groblje je trapezoidnog oblika prekriveno travnatim površinama, po kojima su u pojedinačnim redovima raspoređeni grobovima, 1.766 Italijanskih vojnika[2] iz Prvog svetskog rata i 1677 (vojnih i civilnih) pali u Drugom svetskom ratu.[2] Na groblju, okupljeni u šest masovnih grobnica, leže posmrtni ostaci 8.000 Srba, Engleza, Francuza, Rumuna, Austrijanaca, Čeha i Mađara, koji su umrli usled epidemije tifusa koja je 1915. godine zahvatila zatvorski logor i naselja u njegovoj blizini.[3]
Preduslovi
[uredi | uredi izvor]Tokom Prvog svetskog rata u blizini naselja Mauthauzen nalazio se veliki zarobljenički logor. Prema podacima austrougarska štampa koja je donosila izveštaje iz logora. Mauthauzen je tokom rata bio poznat kao „srpski logor”, sem u poslednjoj godini rata, kada se u izveštavanju o zatvaranju logora, pominju skoro bez izuzetka samo italijanski zarobljenici.
| Ukupno logoraša | Broj srpskih logoraša | Do sada utvrđeno srpskih žrtava | Procena srpskih žrtava |
|---|---|---|---|
Prema navedeoj tabeli, a na osnovu sačuvanih podataka, kroz logor je prošlo oko 40.000 vojnika različitih nacija, među kojima je bilo 28.000 srpskih vojnika. Od navedenog broja, preko 10.000 logoraša je umrlo, među njima i 5.715 Srba koji su potom sahranjeni na vojnom groblju u Mauthauzenu.[5]
Osnivanje groblja i način sahranjivanja
[uredi | uredi izvor]Velika smrtnost logoraša u Mauthauzenu zahtevala je osnivanje groblja u njegovoj blizini gde su sahranjivani umrli ratni zarobljenici, ali i druge osobe stradale od epidemije tifusa 1915. godine
Sahrane su vršene u pojedinačnim i grupnim humkama. Prilikom sahrana, umrli su odvajani po narodnosti, ali je bilo slučajeva kada su u masovne grobnice istovremeno polagani srpski i italijanski vojnici. Nad pojedinačnim grobnim mestima postavljena su spomen-obeležja u obliku krsta, napravljena od pritesanog drveta, a nad masovnim grobnicama zajednička spomen-obeležja od pritesanog kamena.
Infrastruktura
[uredi | uredi izvor]- Tokom Prvog svetskog rata
Tokom rata na groblju je započeto i podizanje posebnog obeležja od strane samih srpskih i italijanskih zarobljenika, ali ti radovi nisu završeni do kraja rata. Takođe tokom Prvog svetskog rata rata Austrijanci su na groblju podigli kapelu, koja je trebalo da služi za pomen svih sahranjenih vojnika, i čuvanje spiskova svih sahranjenih.
- Nakon završetka rata
Rad na završetku groblja inicirala je i završila nekoliko godina nakon Prvog svetskog rata italijanska država. Spomenik izrađen od kararskog mermera u Italiji, rad italijanskog vajara Paola Boldrina (Paolo Boldrin, 1887-1965, koji je i sam bio zatočenik ovog logora), svečano je otkriven 1922. godine.
Uklesan natpisi na spomeniku na italijanskom i nemačkom jeziku:
Ovde počivaju u miru: Italijana 1.759, Srba 8.000, Engleza 3, Francuza 2, Rumuna 2, Poljaka 7, Rusa 7, Čehoslovaka 5, Mađara 30, Austrijanaca 3, nepoznatih 7”.
Bilo je pokušaja sa italijanske strane da se postigne dogovor sa vladom Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca da se spomenik podigne o zajedničkom trošku, kao i da se na njemu nađe i natpis na srpkom jeziku, međutim, do dogovora nije došlo. Italijani su ipak ostavili jedan deo na postamentu praznim kako bi jugoslovenska strana naknadno mogla da dopiše svoj tekst, što to se nikada nije dogodilo.
U groblje se ulazi kroz masivnu gvozdenu dekorativnu kapiju koja se oslanja na dva granitna stuba, sa kandelabrima na vrhu. Vrata su dekorisana geometrijskim motivima i motivima krsta, kao i natpisom na nemačkom jeziku sa godinama početka i završetka oba svetska rata. Na stubovima se nalaze informacione table na nemačkom i italijanskom jeziku, a ispred njih po svećnjak, od granata.
Osnivanje memorijalnog groblja
[uredi | uredi izvor]Pošto je groblje nakon rata bilo devastirano, deo drvenih krstova je bio zamenjen betonskim obeležjima. Ukupno je 744 pojedinačna srpska grobna mesta bilo obeleženo novim nadgrobnicima. Danas na groblju ne postoji nijedno od tih pojedinačnih obeležja za srpske vojnike. Međutim, postoje pojedinačna obeležja koje je posle rata svojim vojnicima podigla Italija i koja ih od tada redovno održava.[6]
Groblje održava Austrijski Crni krst, a u knjizi umrlih za Vojni logor Mauthauzen zapisana su oko 7.000 imena.
Izgradnja srpske memorijalne kapele
[uredi | uredi izvor]Kako je vremenom, došlo do raslojavanja umrlih i prisvajanja kapele od strane Italijana kao svoje (ako je na groblju brojčano bilo najviše grobova srba 5.715), Srpska pravoslavna crkva sa Srbima iz dijaspore donela je odluku da otpočne gradnja pravoslavne kapele 2016. godine, koja još uvek nije potpuno završena.[7]
U pitanju je kapela centralne osnove, u obliku kvadrata, nad kojom se izdiže osmostrana kupola, koja je izdignuta nad kvadratnim postoljem. Koncipirana je kao građevina sažetog upisanog krsta, sa apsidom na istoku.
Izvori
[uredi | uredi izvor]- ^ Sektor za BIZ (2009). Katalog srpskih vojnih memorijala i mesta stradanja izvan državne teritorije Republike Srbije. Beograd: Republika Srbija, Ministarstvo rada i socijalne politike, Sektor za boračku i invalidsku zaštitu.
- ^ a b Julia Mayr, „Ihr Begräbnis im Lager würde sie vor dem Vergessen bewahren.“ (PDF), in Jahrubuch, KZ-Gedenkstätte Mauthausen, 2016.
- ^ Stojiljković, D. (1995). Plava Dunavska grobnica Mauthauzen 1914–1918. 1938–1945. Beograd: Sekcija koncentracionog logora Mauthauzen.
- ^ Vemic, Mirceta (2014). „Mass mortality of Serbian prisoners of war and interned civilians in Austro-Hungarian camps during the First World War 1914-1918”. Zbornik Matice Srpske Za Drustvene Nauke (147): 201—234. doi:10.2298/ZMSDN1447201V.
- ^ Rajs, A. (1919). Izveštaj podnet gospodinu predsedniku Ministarskog saveta Kraljevine Srbije od strane R. A. Rajsa, doktora nauka, profesora na Univerzitetu u Lozani (Švajcarska), od 1. 3. 1919. godine. U: Bojković, S., Pršić, M. (2000). Stradanje srpskog naroda u Srbiji 1914–1918 – Dokumenta –. Beograd: Istorijski muzej Srbije
- ^ „Vojno groblje Mauthauzen kod Linca; Koliko Srba tu počiva?”. Patriote Srpske. 2022-06-01. Pristupljeno 2023-02-06.
- ^ Linc, S. P. C. „Spomen kapela u Mauthauzenu”. Srpska pravoslavna crkva - Eparhija Austrijsko- Švajcarska (na jeziku: srpski). Pristupljeno 2023-02-06.
Literatura
[uredi | uredi izvor]- Vemic, Mirceta (2014). „Mass mortality of Serbian prisoners of war and interned civilians in Austro-Hungarian camps during the First World War 1914-1918”. Zbornik Matice Srpske Za Drustvene Nauke (147): 201—234. doi:10.2298/ZMSDN1447201V.
- Stojančević, V. (1989). Civilni internirci u logorima Austrougarske i Bugarske u vreme Prvog svetskog rata. Stvaranje jugoslovenske države 1918. godine. Beograd: Naučna knjiga, str. 403–407.
- Živko Topalović, Za naše zarobljenike - konferencija Živka Topalovića [1]
