Vreteno
.jpg)
Vreteno (staroslovenski od vrtijeti), valjkasti komad drveta, dužine oko 40 cm, najvećeg prečnika oko 1 cm koji se prema krajevima konusno smanjuje u dva oštra vrha. Ono je prvo primitivno oruđe u tehnološkom procesu prerade životinjske dlake posebno ovčije, u vunu i pravljenja odjevnih predmeta. Nosilo se uz preslicu. Koristilo je za upredanje i namotavanje prediva sa preslice. Prilikom pređe držalo se u desnoj ruci i laganim okretanjem među prstima njime su se namotavale ispredene niti.[1]
Vuk Karadžić o vretenima
[uredi | uredi izvor]- Die Spindel vreteno, breteno;
- Vreteno u kola vodeničkog;
- (U Dubr.) Prorašljika u crnog luka[2]
Vreteno u običajima
[uredi | uredi izvor]Njegovo okretanje i upredanje vlakana stvorilo je vjerovanje da se njime mogu upresti i sputati zli duhovi, demoni, kao i bolesti, ali i da se sa vretena mogu prenositi na ljude. Namotaji na vretenu prilikom njegovog okretanja rastu po debljini, a po visini ostaju isti. Tako je nastalo i vjerovanje da ko dotaken vreteno prestaje da raste. Protiv svake, pa i ovakve opasnosti narod je iznalazio kontra pravila, pa se ova sila poništavala kada se vretenom dotakne zemlja, tavan i pljune. Ako se njime dotakne muško dijete, mati će rađati samo žensku djecu, jer je vreteno ženska naprava, a ako se njime dotakne odrasla osoba, ona će izgubiti snagu. Vretenom se gone i porođajni demoni.[3] Ono se ne upotrebljava u sedmici u kojoj je Mitrovdan (26.10.), niti petkom, da ne bi ovce brljavile (okretale se u krug). Djevojka vretenom probode srce u krtice i izgovori: „ Kako se vreteno okretalo tako se i N (ime voljenog mladića) okretao zamnom.“ U istoj namjeri djevojka vretenom zamjesi i kolač koji namjeni voljenom mladiću. Trudna žena ne čačka uho vretenom da joj dijete ne bi bolovalo od bolesti uha. Vreteno je dar mjesečeve majke. Ono je osovina vodeničnog točka. Djevojke hvataju vodu „omahu“ , koja se odbija od vodeničnog vretena prilikom okretanja, pa njome opčinjavaju voljene mladiće.[1]
Vreteno -figurativno značenje
[uredi | uredi izvor]Za tankog, gracioznog i spretnog se kaže da je kao vreteno.
Reference
[uredi | uredi izvor]- ^ a b Grupa autora, Srpski mitološki rečnik, NOLIT, Beograd, 1970.g.
- ^ Stefanović Karadžić V, Srpski rječnik, NOLIT, Beograd, 1972, Beograd1959.g.
- ^ S.M.P. „Danas je MITROVDAN, a ovo su OBIČAJI koji se decenijama poštuju: Jedan je VEZAN ZA DECU - evo šta ne sme da se radi, a žene bi trebalo da IZBEGAVAJU upotrebu ovih predmeta”. zena (na jeziku: srpski). Pristupljeno 2023-01-31.
