Galad grad
 Galad grad – gradište
|
|
 | |
  |
|
| Naziv humke ili grupe: | Galad grad |
|---|---|
| Kodni naziv: | BAN238 |
| Tip: | Šanac, zemljano utvrđenje |
| Lokacija (opština): | Novi Bečej |
| Tradicionalni naziv: | Galad grad |
| Poreklo naziva: | Prema graditelju |
| Istorijski period: | IX. vek |
| Epoha: | Srednji vek |
| Poreklo (kultura): | Vojvoda Glad |
| Dimenzije (približno): | 2914×1100 m |
| Visina (približno): | 3-4 m |
| Materijal: | Zemlja |
| Stanje: | Loše |
| Arheološki istraženo: | Da |
Galad grad u blizini Kikinde, na teritoriji opštine Novi Bečej je ostatak bedema i šanaca zemljanog utvrđenja (gradišta) koje je u IX. veku protiv nadirućih Mađara podigao bugarski vojvoda Glad. Lokacija je registrovana i kao arheološko nalazište, iako je vrlo malo teritorije sistematski istraženo. Kompleks na kome se mogu videti tragovi ostataka leži na području većem od 40 km² i nije ničim zaštićeno, većim delom je pod oranicama, čak uključuje jednu divlju deponiju i — pošto se nalazi na peščanoj podlozi — nekoliko ilegalnih kopova peska. Zabeleženo je da oranje redovno izbacuje ostatke ljudskih kostiju.
Opis lokacije
[uredi | uredi izvor]
Tradicionalno se čitav kraj sa leve i sa desne strane Kikindskog kanala, jugozapadno od Kikinde naziva "Galad". Tu se, na međusobnoj udaljenosti od oko 5 km nalaze ostaci uzvrđenja i dva kopana šanca, svaki dužine od oko kilometar.
Pošto se nekadašnja utvrda danas više jasno ne vidi na površini, topografske mape napravljene nakon 2. svetskog rata ili je uopšte ne prikazuju, ili je pogrešno lociraju. Na primer topo mape Srbije takođe obeležavaju čitavo područje kao "Galad" bez naznačenog mesta utvrđenja. I mapa vojnog premera Austrijskog carstva iz 19. veka prikazuje slično stanje. Vidi se da celo područje mapa naziva Galadovom zemljom – "na Galath". Vidimo da je utvrda građena na strateškom mestu, u zaštiti starog kraka Moriša, reke Galacke, danas uređene Kikindskim kanalom. Samo utvrđenje se nalazilo na desnoj obali Galacke, na rudini Gradište, a postojala je i Gladilova humka u ataru Novog Miloševa, koja je uništena prilikom gradnje puta.[1] Po relativno nižoj visini u odnosu na okolnji deo Banata (78-79 m – Kikinda je na 80-81 m), može se pretpostaviti da su oko palisadnih zidina bili i rovovi sa vodom, ili da je čak celo utvrđenje bilo okruženo vodom, pružajući odličnu zaštitu gradištu.
Da je u vremenu podizanja utvrđenja ovo bilo zabareno područje, vidi se i iz sačuvanih toponima "Veliki rit" i "Duboka bara". Ove bare su danas melioraciojom isušene a njihova voda odvedena u kanalsku mrežu DTD.
Istorijska pozadina
[uredi | uredi izvor]Vojvoda Glad je kao bugarski vazal vladao na području Banata, od reke Moriš na severu do grada Oršava (nekadašnjeg utvrđenja) na jugu.
Prema nekim izvorima sam Glad je bio hazarsko-avarskog porekla, kao i delovi kumana i bugara.[2] Vladao je nad vlasima, bugarima, slovenima i kumanima od kojih se sastojala i Gladova mnogobrojna vojska konjanika i pešaka. Nakon duge i na širokom frontu vođene borbe (od Banata sve do Dunava i na severu do granica Transilvanije) vojvoda je konačno poražen na liniji reke Tamiš niže Uzdina. Druga odlučujuća bitka vođena je u okolini grada Žadanj (mađ. Zsadány) na današnjoj granici Mađarke i Rumunije.
Mađari su mu poklonili vazalstvo, i nastavio je da vlada područjem do svoje smrti.[3]
Danas je mesto pusto, ali je ranije ovde postojalo istoimeno naselje, koje se pominje u istorijskim spisima još 1332. godine.[4]
Poreklo imena i enigme
[uredi | uredi izvor]Galad je mađarska forma imena vojvode Glada. U Panonskoj niziji, uz Dunav, Tisu i Moriš postoje imena naselja poreklom na Glada (na primer Gladna i Galad u Banatu).
Galadov "grad" je ime dobio po u našem narodu tradicionalnom nazivu za zemljanu utvrdu "gradište". Od samog utvrđenja kao i od srednjovekovnog naselja ostalo je samo ime, koje se vidi ispisano na tabli pored saobraćajnice Bašaid-Kikinda.
Na starijim a takođe i na nekim novijim topografskim kartama nedaleko Galad grada ubeležen je i toponim "Tamaš humka" (u mađarskoj varijanti: "Tamáshalom" a u srpskoj "Gladilova humka"). Doduše, na licu mesta se ne može locirati humka, samo neznatno uzvišenje, ali pošto preko njega prolazi kanal hidrosistema DTD, kao i asfaltni put Miloševo-Bašaid, humka je verovatno uništena zemljanim radovima.
Ko je mogao biti izvesni Tamaš po kome je nazvana lokacija? Postoje dva moguća rešenja ove tajne koju krije veo istorije, jedno realističnije i jedno spekulativno. Tamaš je mađarska varijanta imena Toma, da li možda rešenje imena humke leži u značenju imena? Ime potiče od grčke reči arameus, a znači blizanac, divan. Opšte je poznata takođe povezanost ovog imena sa biblijskom ličnošću apostola "Nevernog Tome". Prema tome, moguće je da je deo šanca pogrdno nazvan od strane mađara "neverni" a verovatno u odnosu na pokorenog Glada. Drugo objašnjenje leži u alternativnom nazivu lokacije "Tomašfal" (mađ. Tamás-fal) u prevodu reči "Tomaševe zidine" što bi značilo da se radi o delu Galadovog bedema u obliku izdignute humke. Na ovo ukazuje i srugi naziv humke "Gladilova" to jest Galadova.
Da li je izvesni "Tamaš" bio mađarski plemesnki poglavar koji se na ovom mestu sukobio sa Galadovom vojskom? Na ova i slična otvorena pitanja može da da odgovor samo neko buduće istraživanje, kako arheološko, tako i u istorijskim arhivima.
Galerija
[uredi | uredi izvor]-
Panorama izdaleka -
Mesto ostataka šanaca Galad grada -
Ostaci rovova šanca ili arheoloških radova -
Ilegalni kop peska, koji priroda polako vraća u prethodno stanje -
Jugozapadni šanci zarasli u šumu -
Mapa iz 19. veka koja prikazuje zemlju Galada
_on_old_map.png)
Vidi još
[uredi | uredi izvor]Reference
[uredi | uredi izvor]- ^ „Opis istorijata na zvaničnoij stranici opštine Novi Bečej”. Arhivirano iz originala 17. 08. 2016. g. Pristupljeno 07. 08. 2016.
- ^ A Pallas Nagy Lexikona, 16 kötetben (1893—1897), Pallas Irodalmi és Nyomdai Rt. Budapest. „Glád”. Pristupljeno 9-05-2016. Proverite vrednost paramet(a)ra za datum:
|access-date=(pomoć) (jezik: mađarski) - ^ Joseph Pungur, Editor-in-Chief: World Encyclopedia — Anonymus. Hungarian; B: 0941, 1133, T: 7669.
- ^ Vlajkov D. Dušan: "Bašaid kroz vekove", In: Bašaid - istorija sela Arhivirano na veb-sajtu Wayback Machine (18. avgust 2016)
