Geografija (Ptolemej)

S Vikipedije, slobodne enciklopedije
Naslovna strana izdanja iz 1535. godine.

Geografija ili Priručnik geografije (starogrčki, grč. Γεωγραφικὴ Ὑφήγησις; Geographike Hyphegesis; lat. Geographia ili stariji naziv Cosmographia), najvažnije Ptolemejevo delo izuzevši Almagest. To je zbirka onoga što je bilo poznato o geografiji sveta u Rimskom carstvu u 2. veku. Ptolemej se uglavnom oslanjao na radove ranijeg geografa Marinosa iz Tira, kao i na geografske leksikone Rimskog i Persijskog carstva, mada je većina njegovih izvora koji se odnose na granice izvan Carstva nepouzdana.

Knjige[uredi | uredi izvor]

Geografija se sastoji od dva dela: prvu knjigu čini rasprava o podacima i korišćenim metodama; a druga, treća, četvrta i peta knjiga čine atlas. Izvorno delo sastojalo se od karata, ali su one zbog teškoća pri prepisivanju izbačene tokom prenosa rukopisa. Delo su otkrili i koristili tokom vekova mnogi poznati ljudi širom sveta. Arapski pisac i geograf Al-Masudi, dok je pisao oko 956. godine, spomenuo je obojenu kartu iz Geografije koja je imala ucrtanih 4530 gradova i preko 200 planina. Vizantijski monah Maksim Planud pronašao je kopiju Geografije 1295. godine, a kako nije bilo karata u njegovoj kopiji, odlučio je nacrtati vlastite karte na temelju koordinata pronađenih u tekstu. U Firenci je 1397. godine Emanuel Krizolora dao kopiju Palu Strociju. Prvi prevod na latinski – lat. Geographia Claudii Ptolemaei – sačinio je 1406. godine Firentinac Đakomo da Skarperia (lat. Jacobus Angelus), pa su od tada nastali brojni prevodi na druge jezike dostupni širom sveta.

Kao i s modelom Sunčevog sistema u Almagestu, Ptolemej je sve informacije objedinio u veliku šemu. Svim mestima i geografskim obeležjima koja je poznavao dodelio je koordinate, postavivši ih u mrežu koja se prostirala po čitavom globusu. Geografsku dužinu merio je od ekvatora kao i danas, ali ju je Ptolemej više volio izraziti u formi trajanja najdužeg dana umesto upotrebe lučnih stepeni (dužina najdužeg dana se povećava od 12č do 24č kako se ide od ekvatora prema polarnom krugu). Nulti meridijan postavio je na najzapadniju tada poznatu zemlju, Kanarska ostrva.

Principi kartografiranja[uredi | uredi izvor]

Ptolemejeva karta sveta rekonstruisana prema Ptolemejevoj Geografiji (oko 150. n. e.) s označenim zemljama „Serica“ i „Sinae“ (Kina) na krajnje desnoj strani i iza ostrva „Taprobane“ (Šri Lanka, preterane veličine) i „Aurea Chersonesus“ (Jugoistočna Azija).

Ptolemej je takođe izmislio i osigurao instrukcije za izradu karata kako čitavog naseljenog sveta (oikoumenè) tako i rimskih provincija. U drugom delu Geografije pripremio je potrebne topografske popise i naslove karata. Njegova se oikoumenè prostirala 180 stepeni geografske dužine od Kanarskih ostrva u Atlantskom okeanu pa sve do Kine, zatim 80 stepeni geografske širine od Arktika do Istočne Indije i ka jugu duboko u Afriku; Ptolemej je bio svestan činjenice da poznaje samo četvrtinu zemaljske kugle.

Karte temeljene na naučnim principima izrađivale su se od Eratostenovog vremena (3. vek p. n. e.), ali je Ptolemej usavršio projekcije. Zna se da je karta sveta zasnovana na Geografiji bila prikazana u Autunu u Galiji u poznom rimskom periodu.

Recepcija u renesansi[uredi | uredi izvor]

Skandinavija u Zamojskovom kodeksu Ptolemejeve Geografije oko 1467. (Nacionalna biblioteka, Varšava).

Ptolemejev tekst stigao je iz Vizantije u Italiju oko 1400. godine. Prvo štampano izdanje, verovatno je objavljeno 1477. u Bolonji, bila je prva štampana knjiga s graviranim ilustracijama. Usledila su mnoga izdanja (koja su često u početku bila u drvorezu) od kojih su neka sledila tradicionalne verzije karata, dok su ih druga dopunjavala.[1] Izdanje štampano 1482. u Ulmu bilo je prvo izdanje koje je štampano severno od Alpa. Godine 1482. Frančesko Berlinheri štampao je prvo izdanje na italijanskom narodnom jeziku. Karte su izgledale izobličene u poređenju s modernim kartama, jer su Ptolemejevi podaci bili nepouzdani. Jedan od razloga bila je Ptolemejeva pogrešna procena veličine Zemlje, koju je procenio premalenom: dok je Eratosten procenio za dužinu jednog stepena na globusu na 700 stadijuma, Ptolemej u Geografiji koristi dužinu od 500 stadijuma. Ne zna se jesu li navedeni geografi koristili jednaku meru stadijuma, ali ako se pretpostavi da su se obojica pridržavala tradicionalnog atičkog stadijuma koji je iznosio 185 metara, onda je starija procena za 1/6 prevelika, a Ptolemejeva vrijednost za 1/6 premalena. Budući da je Ptolemej sve svoje topografske koordinate izvodio pretvaranjem merenih udaljenosti u uglove, njegove su karte bile izobličene. Njegove su vrednosti geografske širine stoga pravile grešku do 2 stepena. Za geografsku dužinu ta su odstupanja bila još i gora, jer nije postojala pouzdana metoda određivanja geografske dužine; Ptolemej je bio vrlo svestan toga. Štaviše, to je ostao glavni problem u geografiji sve do otkrića pomorskog hronometra na kraju 18. veka. Ptolemejeva izvorna topografska lista danas se ne može rekonstruisati: dugačke tablice ispunjene brojevima prenosile su se kasnije kroz razne kopije koje su sadržavale brojne prepisne greške, a mnogi su dodavali i ispravljali topografske podatke: to je dokaz trajne popularnosti ovog uticajnog dela u istoriji kartografije.

Reference[uredi | uredi izvor]

  1. ^ Landau & Parshall 1996, str. 241–2

Literatura[uredi | uredi izvor]

Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]

Geografija na Vikimedijinoj ostavi.
Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Географија_(Птолемеј)&oldid=27556478”