Geologija Bosne i Hercegovine
Geologija Bosne i Hercegovine se bavi proučavanjem stena, minerala, vode, reljefa i geološke istorije Bosne i Hercegovine. Najstarije stene izložene na površini ili blizu nje datiraju iz paleozoika i prekambrijuma ali i dalje su slabo shvaćene. Složeni skupovi fliša, ofiolita, melanža i magmatskih intruziva zajedno sa debelim sedimentnim jedinicama su definišuća karakteristika Dinarida, koje dominiraju većim delom pejzaža ove zemlje.[1]
Stratigrafija, tektonika i geološka istorija
[uredi | uredi izvor]Paleozoik (pre 538,8–251,9 miliona godina)
[uredi | uredi izvor]Paleozoičke alohtonske formacije nalaze se u nižim stenskim jedinicama na severoistočnom obodu Dinarida. Ove stijene se nalaze u izolovanim područjima u sjeverozapadnoj, centralnoj, istočnoj i jugoistočnoj Bosni i sastoje se od metapsamita, metapelita i manjih količina vulkanskih i karbonatnih stijena. Jugoistočna paleozoička zona obuhvata filit, šistozni metapeščanik i kristalni krečnjak, prekriven škriljcem i više filita.
Permske stene su uglavnom crvene slojeve sa škriljcem, metapeščarom, krečnjacima, gipsom, anhidritom i konglomeratima.[2]
Mezozoik (pre 251,9–66 miliona godina)
[uredi | uredi izvor]
Tokom trijasa, rifting je postavio magmatske stene, uključujući velike plutone veličine do 50 kubnih kilometara, sačinjene od gabra, diorita, granodiorita, granita, albita, sijenita i povremeno metamorfizovane u zelene škriljce ili amfibolita na sekvenci metamorfnih metamorfoza.
Prave vulkanske stene iz trijasa koje su izbile na površinu su ređe, uglavnom bazalt, andezit i dacit, transformisani u spilit, keratofir i piroklastične stene. Starije trijaske stene i karbonatna platforma bile su prekrivene lavom. U ofiolitskoj zoni, u sjeverozapadnoj i srednjoj Bosni, rasprostranjeni su grauvake, breče, škriljci i rožnaci i ofioliti. Ofiolitska zona izlazi kao "prozori" unutar trijasko-paleozojske jedinice, a jedinica je debela 1,5 kilometara. Melanž u ovoj haotičnoj sedimentnoj sekvenci sadrži fragmente gabra, dijabaza, peridotita, bazalta i amfibolita, zajedno sa fragmentima krečnjaka titonskog doba.
Peridotit je jedna od najčešćih stena u ofiolitima, sa velikim deformisanim pločama veličine do 500 kubnih kilometara. Konjuh je primer velikog ultramafičnog tela, ispod kojeg se nalaze amfiboliti povezani sa eklogitom. Amfiboliti protkani peridotitom datirani su od pre 170 do 160 miliona godina.
Ultramafski masivi u ofiolitskoj zoni su nesaglasno prekriveni kasnojurskim i kasnokrednim peščarima, laporcima, škriljcima i krečnjacima debljine do jednog kilometra. Ove sekvence se prožimaju sa titonsko-berijazijskim, albskim i senonskim krečnjacima. Krupnozrnaste klastične stene sadrže fragmente ofiolita, amfibolita, grejvake, škriljaca, rožnaca, krečnjaka i oblutaka crvenog granita. U severnim Dinaridima kraj krede u Vardarskoj zoni obeležen je turonskim krečnjacima.
Kenozoik (pre 66 miliona godina-danas)
[uredi | uredi izvor]U severnim planinama Dinarida, fliš debljine nekoliko metara od mastrihtskog peščara, alevrita i škriljaca do paleocenskih kalcitnih škriljaca, krečnjačkog peščara, peskovitih krečnjaka i krečnjaka. Fliš je prekriven sa više krečnjaka iz srednjeg eocena.
U nekim slučajevima, preplitanje kasnog krede-paleogenog fliša sa vulkanskim stenama je rezultiralo metamorfizmom srednjeg pritiska. Sekvence stena napreduju od peščara, škriljaca, laporca i krečnjaka do škriljevca i metapeščanika zajedno sa zelenom škriljcem, liskunastim škriljcem, amfibolitom, gnajsom i filitom. Mali i srednji plutoni nalaze se u podzemlju, unutar metamorfne stene. Stroncijum-argonsko datiranje granitoida Motajice vratilo je starost od pre 48 miliona godina.[3] Nakon formiranja Dinarida, Južnopanonski basen se ispunio ottnangsko-karpatskom formacijom kamene soli debljine do 700 metara, badenskim morskim glinama, pješčarima, konglomeratima i grebenskim krečnjacima, sarmatskim bočatim glinama, panonskim i pontijskim slatkovodnim pijeskom i naslage gline, debljine do dva kilometra sa slojevima uglja. Isti oligocenski nanos koji je ispunio Južnopanonski basen deponovao je sedimentnu ispunu debljine nekoliko kilometara u slatkovodnim basenima između planina. Geolozi dele slatkovodne naslage na oligocenske i miocenske konglomerate, slojeve uglja, peščar, krečnjak i lapor, ranomiocenske gline i peščar prekrivene krečnjakom, i kasnomiocenski lapor, krečnjak i ugalj.[4]
Istorija geoloških istraživanja
[uredi | uredi izvor]Prva rasprostranjena istraživanja u Bosni i Hercegovini vodili su austrijski i hrvatski geolozi 1880-ih, a karte su objavljene 1910-ih. Tokom perioda posle Drugog svetskog rata, ekstenzivno rudarstvo je podstaklo dodatna istraživanja. Francuski geolozi su preuzeli vodeću ulogu u istraživanju od kasnih 1960-ih do 1970-ih.[5]
Geologija prirodnih resursa
[uredi | uredi izvor]Bosna i Hercegovina ima dugu tradiciju rudarenja koja se proteže preko 2000 godina unazad do ilirskih i rimskih vremena. Konkretno, metali se kopaju iz paleozojsko-trijaskog napa, koji se formirao tokom kaledonske orogeneze, hercinske orogeneze i trijasa. Ranopaleozojske stene sadrže metapelit i metapsamit, kao i hematit i magnetit lošeg kvaliteta. Ljubijski rudnici tradicionalno su vadili karbonska ležišta siderita-ankerita, obogaćena gvožđem.[6]
Reference
[uredi | uredi izvor]- ^ Moores, E.M.; Fairbridge, Rhodes W. (1997). Encyclopedia of European & Asian Regional Geology. Springer. str. 256—259.
- ^ Moores & Fairbridge 1997, str. 88–89.
- ^ Moores & Fairbridge 1997, str. 88.
- ^ Moores & Fairbridge 1997, str. 89.
- ^ Moores & Fairbridge 1997, str. 87.
- ^ Moores & Fairbridge 1997, str. 91.