Pređi na sadržaj

Geologija Hrvatske

S Vikipedije, slobodne enciklopedije
Vertikalni sedimentni slojevi stena na ostrvu Hvar

Geologija Hrvatske ima neke pretkambrijske stene uglavnom prekrivene mlađim sedimentnim stenama i deformisane ili prekrivene tektonskom aktivnošću.[1]

Država je podeljena na dve glavne kopnene provincije, manji deo Panonske nizije i većeg dela Dinarida. Ove oblasti su veoma različite.

Karstni pejzaž Hrvatske karbonatne platforme pomogao je u stvaranju vremenskih uslova za formiranje boksita, gipsa, gline, spilita i krečnjaka.[2]

Geografija

[uredi | uredi izvor]
Glavni članak: Geografija Hrvatske
Reljefna karta Hrvatske

Teritorija pokriva 56.594 kilometara kvadratnih, koja se sastoji od 56.141 kilometara kvadratnih zemlje i 128 kilometara kvadratnih vode.[3] Nadmorska visina se kreće od planina Dinarskih Alpa sa najvišom tačkom vrha Dinare na 1.831 metara u blizini granice sa Bosnom i Hercegovinom na jugu[3] do obale Jadranskog mora koje čini čitav njegov jugozapad granica. Ostrvska Hrvatska se sastoji od preko hiljadu ostrva različitih veličina, od kojih je 48 stalno naseljenih. Najveća ostrva su Cres i Krk,[3] svako od njih ima površinu od oko 405 kilometara kvadratnih.[3] Topografija kraša čini oko polovinu Hrvatske i posebno je istaknuta u Dinarskim Alpima.[4] U Hrvatskoj postoji nekoliko dubokih špilja, od kojih 49 dublje od 250 metara, od kojih 14 dublje od 500 metara i tri dublje od 1.000 metara. Najpoznatija jezera u Hrvatskoj su Plitvička jezera, sistem od 16 jezera sa vodopadima koji ih povezuju preko dolomitnih i krečnjačkih kaskada. Jezera su poznata po svojim prepoznatljivim bojama, od tirkizne do zelene, sive ili plave.[5]

Panonska nizija

[uredi | uredi izvor]
Panonska nizija (sa oznakom III.), okružen Karpatskim planinama i Transilvanskom visoravni (IV.) sa istoka i severa. Hrvatska je zemlja označena kao HR. Prikazane su i: Vlaška nizija (II.) i spoljne potkarpatske depresije (I.) iza Karpata (poznate i kao Zakarpatje)

Panonski basen, ili Karpatski basen, je veliki basen u srednjoj Evropi. Basen je najvećim delom koncentrisan na teritoriji moderne Mađarske, ali obuhvata i regione zapadne Slovačke, jugoistočne Poljske, zapadne Ukrajine, zapadne Rumunije, severne Srbije, vrh severoistočne Hrvatske (Slavonija), severoistočne Slovenije (Prekomurje) i istočne Austrije. Panonski basen se nalazi unutar lučnog karpatskog planinskog lanca koji okružuje basen; ovaj lanac spaja alpski planinski sistem na zapadu i dinarski planinski sistem na jugozapadu.[6] Sliv je omeđen unutarkarpatskim planinskim vencima i podrumskim uzvišenjima. [6] Hrvatski sektor sliva ima površinu od 26.000 kilometara kvadratnih i podeljen je na 4 glavna podsliva – Sava, Drava, Severozapadna Hrvatska i Slavonija.[6] Dokazi o karbonskoj hercinskoj orogenezi ostali su u planini Papuk na istoku.[2] Podrum je prepermski i izgrađen je od magmatskih, metamorfnih i sedimentnih stena, sa granitima, gnajsovima, škriljcima i raznim metamorfnim stenama niskog kvaliteta i izgleda da su bile zahvaćene kaledonskom i variskom orogenijom. U panonskom području, neogenski materijal leži na vrhu starije stene, smeštene na periferiji okeana Paratetis. Neogenske stene obuhvataju lapor, konglomerat i peščar, kao i andezit i tuf. U dolini reke Drave neogen je debeo sedam kilometara. Mnoge jedinice sadrže lignit, a nafta se nalazi u nižim jedinicama.

Dinaridi

[uredi | uredi izvor]

Hrvatska se uglavnom formira kao deo Dinarida. Područje Dinarida leži izvan Panonskog basena na jugozapadu. Dinaridi su planinski venac u južnoj i jugoistočnoj Evropi, koji odvaja kontinentalno Balkansko poluostrvo od Jadranskog mora. Protežu se od Italije na severozapadu preko Slovenije, Hrvatske, Bosne i Hercegovine, Srbije, Crne Gore.[7][8] Dinarski Alpi se prostiru na oko 645 kilometara duž zapadnog Balkanskog poluostrva od Julijskih Alpa ka severozapadu u Italiji, naniže do masiva Šar planine i Koraba, gde se njihov pravac menja. Dinaridi su široki SZ-JI pojas sa nagibom i potiskom koji se proteže od jugozapadne Slovenije do Crne Gore duž jadranske obale Hrvatske i unutrašnjosti.

Formacija

[uredi | uredi izvor]

Dinaridi su nastali procesima subdukcije i kolizije u graničnom pojasu između Evrope i Jadranske tektonske ploče . Jadranska ploča još uvek gura kenozojske karbonatne stene na vrh jadranske litosfere. Ultramafični ofiolit je nastao otvaranjem ogranka Tetisa u kredi, nakon čega je usledila magmatska aktivnost. Sa kontinuiranom kontinentalnom subdukcijom u paleogenu, počelo je podizanje. Jadransko more je strukturni pojas karbonatne platforme sa mezozojsko-paleogenskim flišem, rožnacima i krečnjakom koji se naslanjaju na njega. Paleogenske stene kenozoika nesaglasno prekrivaju stene krede sa boksitom, ugljem i slatkovodnim krečnjakom, prekrivenim morskim krečnjakom iz eocena i flišom formiranim u koritu između dve karbonatne platforme. Peščanik, lapor i krečnjak deponovani u basenima sada ispod Jadranskog mora tokom neogena.

Jadranska ploča

[uredi | uredi izvor]
Granice jadranske mikroploče

Jadransko more i Padska nizija povezani su sa tektonskom mikropločom — identifikovanom kao Apulijska ili Jadranska ploča koja se odvojila od Afričke ploče tokom mezozoičke ere. Ovo razdvajanje je počelo u srednjem i kasnom trijasu, kada je krečnjak počeo da se taloži na tom području. Između norijanske i kasne krede, jadranske i apulijske karbonatne platforme formirale su se kao debela serija karbonatnih sedimenata (dolomiti i krečnjaci), do 8.000 m (26.000 ft) duboko.[9] Ostaci prvog nalaze se u Jadranskom moru, kao iu južnim Alpima i Dinarskim Alpima, a ostaci drugih se vide kao rt Gargano i planina Majela. U eocenu i ranom oligocenu, ploča se pomerila na sever i severoistok, doprinoseći alpskoj orogenezi (zajedno sa kretanjima Afričke i Evroazijske ploče) preko tektonskog izdizanja Dinarida i Alpa. U kasnom oligocenu, kretanje je bilo obrnuto i došlo je do orogeneze Apeninskih planina. Neprekinuta zona povećane seizmičke aktivnosti graniči se sa Jadranskim morem, sa pojasom raseda koji je uglavnom orijentisan u pravcu severoistok-jugozapad na istočnoj obali i normalnim rasedima severoistok-jugozapad na Apeninima, što ukazuje na rotaciju Jadrana u smeru suprotnom od kazaljke na satu.[10]

Aktivnih 200 kilometara raseda je identifikovano severozapadno od Dubrovnika, dodajući dalmatinska ostrva dok Evroazijska ploča klizi preko Jadranske mikroploče. Štaviše, rased uzrokuje da se južni vrh Apeninskog poluostrva pomeri ka suprotnoj obali za oko 4 centimetara godišnje. Ako se ovo kretanje nastavi, morsko dno će biti potpuno potrošeno i Jadransko more će biti zatvoreno za 50–70 miliona godina.[11] U sjevernom Jadranu, obala Tršćanskog zaliva i zapadne Istre postepeno se spušta, potonula oko 15 metara u protekle dve hiljade godina.[12] U srednjem Jadranu postoje dokazi o permskom vulkanizmu na području Komiže na ostrvu Vis i vulkanskih ostrva Jabuka i Brusnik.[13] Zemljotresi su primećeni u regionu od najranijih istorijskih zapisa.[14] Nedavni jak zemljotres u regionu bio je zemljotres u Crnoj Gori 1979, jačine 7,0 stepeni Rihterove skale.[15] Istorijski zemljotresi u ovoj oblasti uključuju poluostrvo Gargano 1627. i zemljotres u Dubrovniku 1667, oba praćena snažnim cunamijem.[16] U poslednjih 600 godine u Jadranskom moru se dogodilo petnaest cunamija.[17]

Prirodni resursi

[uredi | uredi izvor]

Ugalj, nafta, plin i voda vodeći su prirodni resursi u Hrvatskoj.

Reference

[uredi | uredi izvor]
  1. ^ Moores, E.M.; Fairbridge, Rhodes W. (1997). Encyclopedia of European & Asian Regional Geology. Springer. str. 156–160. ISBN 978-0-412-74040-4. OCLC 38157559. 
  2. ^ a b Moores & Fairbridge 1997, str. 159.
  3. ^ a b v g „World Factbook”. Central Intelligence Agency. Pristupljeno 9. 9. 2011. 
  4. ^ Matas, Mate (18. 12. 2006). „Raširenost krša u Hrvatskoj” [Presence of Karst in Croatia]. geografija.hr (na jeziku: hrvatski). Croatian Geographic Society. Arhivirano iz originala 9. 6. 2012. g. Pristupljeno 18. 10. 2011. 
  5. ^ „The best national parks of Europe”. BBC. 28. 6. 2011. Arhivirano iz originala 1. 7. 2012. g. Pristupljeno 11. 10. 2011. 
  6. ^ a b v „Geological overview onshore”. CHA. Pristupljeno 8. 6. 2021. 
  7. ^ Dinaric Alps, dictionary.reference.com; accessed 25 August 2015.
  8. ^ „Visit Dinaric Alps”. Adventure Driven Vacations. 
  9. ^ Surić, Maša (jun 2005). „Submerged Karst – Dead or Alive? Examples from the eastern Adriatic Coast (Croatia)”. Geoadria. University of Zadar. 10 (1): 5—19. ISSN 1331-2294. doi:10.15291/geoadria.71 Slobodan pristup. 
  10. ^ Muço, Betim (2006). „Seismicity of the Adriatic microplate and a possible triggering: geodynamic implication”. Ur.: Pinter, Nicholas; Grenerczy, Gyula; Weber, John; Stein, Seth; Medak, Damir. The Adria microplate: GPS geodesy, tectonics and hazards. Springer. str. 351—352. ISBN 978-1-4020-4234-8. 
  11. ^ Goudarzi, Sara (25. 1. 2008). „New Fault Found in Europe; May "Close Up" Adriatic Sea”. National Geographic. National Geographic Society. Arhivirano iz originala 28. 1. 2008. g. Pristupljeno 28. 1. 2012. 
  12. ^ Antonioli, F.; Anzidei, M.; Lambeck, K.; Auriemma, R.; Gaddi, D.; Furlani, S.; Orrù, P.; Solinas, E.; Gaspari, A. (2007). „Sea-level change during the Holocene in Sardinia and in the northeastern Adriatic (central Mediterranean Sea) from archaeological and geomorphological data”. Quaternary Science Reviews. 26 (19–21): 2463—2486. Bibcode:2007QSRv...26.2463A. doi:10.1016/j.quascirev.2007.06.022. 
  13. ^ Vukosav, Branimir (30. 4. 2011). „Ostaci prastarog vulkana u Jadranu” [Remains of an ancient volcano in the Adriatic Sea]. Zadarski list (na jeziku: hrvatski). Pristupljeno 24. 2. 2012. 
  14. ^ Muço, Betim (2006). „Seismicity of the Adriatic microplate and a possible triggering: geodynamic implication”. Ur.: Pinter, Nicholas; Grenerczy, Gyula; Weber, John; Stein, Seth; Medak, Damir. The Adria microplate: GPS geodesy, tectonics and hazards. Springer. str. 351—352. ISBN 978-1-4020-4234-8. 
  15. ^ „Historical Seismicity of Montenegro”. Montenegro seismological observatory. Pristupljeno 6. 2. 2012. 
  16. ^ Soloviev, Sergey Leonidovich; Solovieva, Olga N.; Go, Chan N.; Kim, Khen S.; Shchetnikov, Nikolay A. (2000). Tsunamis in the Mediterranean Sea, 2000 B.C.-2000 A.D. Springer. str. 47—52. ISBN 978-0-7923-6548-8. 
  17. ^ Pasarić, Mira; Brizuela, B; Graziani, L; Maramai, A; Orlić, M (2012). „Historical tsunamis in the Adriatic Sea”. Natural Hazards. International Society for the Prevention and Mitigation of Natural Hazards. 61 (2): 281—316. ISSN 1573-0840. doi:10.1007/s11069-011-9916-3. 
Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Геологија_Хрватске&oldid=28478815”