Glavni štab NOV i PO Sandžaka

Glavni štab NOV i PO Sandžaka
Crvena petokraka zvezda, znak koji su nosili jugoslovenski partizani
Postojanje	septembar 1941 — jun 1942. septembar 1943 — 1945.
Uloga	rukovođenje Narodnooslobodilačkom borbom u Sandžaku
Deo	Narodnooslobodilačke vojske Jugoslavije
Komandanti
Komandant	Vladimir Knežević Volođa Velimir Jakić
Politički komesar	Voja Leković Selim Hašimbegović

Glavni štab Narodnooslobodilačke vojske i partizanskih odreda Sandžaka je bio najviši vojni organ koji je organizovao i komandovao jedinicama Narodnooslobodilačke vojske i partizanskih odreda Jugoslavije na području Sandžaka, tokom Narodnoosolobodilačkog rata, od 1941. do 1942. i ponovno od 1943. do 1945. godine. Bio je potčinjen Vrhovnom štabu Narodnooslobodilačke vojske i partizanskih odreda Jugoslavije.

Prvo formiranje Glavnog štaba i rad 1941−1942.

Glavni štab NOV i PO za Sandžak po prvi je puta bio formiran septembra 1941. godine. Komandant Glavnog štaba bio je Vladimir Knežević Volođa, a politički komesar Voja Leković. Sedište Glavnog štaba za Sandžak, kao i Oblasnog komiteta KPJ za Sandžak, bilo je u selu Radoinji, kod Nove Varoši, na granici Srbije i Sandžaka, radi što čvršće i neposrednije veze sa CK KPJ i Vrhovnim štabom u oslobođenom Užicu.

Oblasni i sreski komiteti Partije i Glavni štab NOP odreda za Sandžak organizovali su efikasne kurirske veze od Radoinje do Užica i od Radoinje, preko slobodne teritorije Sandžaka, do Sinjajevine, Žabljaka i Podbišća, kod Kolašina. Preko tih veza putovali su rukovodioci NOP-a i kuriri iz Crne Gore i Sandžaka za Srbiju, i obratno. U oktobru je preko tih veza i slobodne teritorije, putovala i stigla u oslobođeno Užice i britansko-jugoslovenska vojna misija. Veze i neposredna saradnja komunista i partizanskih jedinica Sandžaka sa komunistima i partizanskim snagama Srbije i Crne Gore bile su stalne i vrlo čvrste, što je bilo od velikog značaja za razvoj NOP-a u Srbiji, Crnoj Gori i Sandžaku.

Istovremeno, u Sandžak je, početkom decembra 1941, sa Vrhovnim štabom i CK KPJ, odstupila glavnina partizanskih snaga iz zapadne Srbije i Šumadije. Nova Varoš, koju su od italijanskog okupatora, 4. decembra 1941, oslobodile srbijanske i sandžačke partizanske jedinice, i njena okolina, postale su sedište Oblasnog komiteta KPJ i Glavnog štaba NOP odreda za Sandžak, dela Pokrajinskog komiteta KPJ i Glavnog štaba NOP odreda za Srbiju, a od 1. do 20. decembra i CK KPJ i Vrhovnog štaba, sa drugom Titom. Proširena je i učvršćena slobodna teritorija između Lima i Uvca, gde je izvršena reorganizacija srbijanskih partizanskih jedinica koje su kasnije ušle u sastav 1. i 2. proleterske brigade, kao i onih snaga koje su iz Sandžaka vraćene u Srbiju da nastave oružanu borbu.

U proleće 1942. počela je tzv. treća neprijateljska ofanziva na slobodnu teritoriju Sandžaka, Crne Gore, istočne Bosne i Hercegovine. Udružene italijanske i nemačke okupatorske snage, sa četničkim, ustaškim i domobranskim kvislinškim oružanim formacijama, uložile su maksimalne napore da likvidiraju slobodnu teritoriju i unište oslobodilački pokret. Josip Broz Tito je odlučio, 31. maja 1942, da i u takvoj situaciji, od sandžačkih udarnih bataljona stvori jednu udarnu proletersku brigadu, a na okupiranoj teritoriji da ostavi manje partizanske jedinice i deo partijskog aktiva, koji će voditi partizansko ratovanje i stvoriti uslove za novi rast ustanka.

Ubrzo zatim, 5. juna 1942, formirana je Treća proleterska sandžačka udarna brigada, a rukovodstvo Glavnog štaba za Sandžak ušlo je u sastav Štaba brigade. Na taj je način rukovodstvo Glavnog štaba bilo van Sandžaka do ponovnog dolaska jedinica Druge proleterske divizije, septembra 1943. godine.

Drugo formiranje 1943. i rad do 1945.

Nakon kapitulacije Italije septembra 1943, jedinice NOVJ vratile su se u Sandžak. Na predlog Štaba Drugog udarnog korpusa NOVJ, Vrhovni štab NOV i PO Jugoslavije naredio je da se formira Glavni štab Narodnooslobodilačke vojske i partizanskih odreda za Sandžak sljedećeg sastava:

• Komandant Velimir Jakić, pukovnik
• Zamenik komandanta Nikola Knežević, pukovnik
• Politički komesar Selim Hašimbegović
• Zamenik političkog komesara Komnen Cerović

Glavni štab NOV i PO za Sandžak nalazio se pod komandom Štaba Drugog udarnog korpusa NOVJ, kao i svi partizanski odredi na teritoriji Crne Gore, Boke, Hercegovine i Sandžaka.

Štab NOV i PO za Sandžak je odmah izvršio popunu potrebnih organa Štaba (oficira, intendanta) i pristupio formiranju prateće čete, kurira i ostalog administrativnog osoblja potrebnog za pravilno funkcionisanje štaba. Svi sandžački partizanski odredi, partizanske straže i komande mesta bili su pod komandom Glavnog štaba za Sandžak. Glavni štab je isto odmah po formiranju pristupio reorganizovanju partizanskih odreda, partizanskih straža, komandi mesta i formiranju udarnih bataljona. Pokrenuo je i pripreme za formiranje Četvrte sandžačke brigade, koja je obrazovana 1. decembra iste godine u Pljevljima. Uporedo s daljim jačanjem NOP-a u Sandžaku, Glavni štab je u Priboju 21. avgusta 1944. godine formirao Petu sandžačku udarnu brigadu.