Pređi na sadržaj

Gušića banja (Banja Luka)

Dodaj veze
S Vikipedije, slobodne enciklopedije
Gušića banja u Banja Luci
Opšte informacije
MestoBanja Luka
Entitet Republika Srpska
Država Bosna i Hercegovina
Koordinate44° 46′ 20″ S; 17° 11′ 27″ I / 44.77215° S; 17.19091° I / 44.77215; 17.19091
Gušića banja na karti Bosne i Hercegovine
Gušića banja
Gušića banja
Gušića banja na karti Bosne i Hercegovine
Vrsta spomenikaNacionalni spomenik
Tip kulturnog dobraZaštićeno istorijsko područje

Gušića banja ili Maslin hauz jedan je od objekata u Graditeljskoj celini - Banje u mahali Ilidža u Gornjem Šeheru u Banja Luci, danas Mesna zajednica Srpske Toplice, proglašena za nacionalnim spomenik Republike Srpske i Bosne i Hercegovine.[1] Nastala je uz izvore termalne vode (prosečne temperature iznose od 33° do 36 °C).

Naziv[uredi | uredi izvor]

Gušića banja ili Maslin hauz su dva naziva za istu kuću, koja je prvo bila svojina Muharema Masle, po kome je i dobila ime Maslin hauz, a kada je kuću kupila porodici Gušić po ženskoj liniji, kuća je prozvana Gušića banja.

Zaštita[uredi | uredi izvor]

Odlukom Komisija za očuvanje nacionalnih spomenika, na osnovu člana V stav 4 Aneksa 8 Opšteg okvirnog sporazuma za mir u Bosni i Hercegovini i člana 39 stav 1 Poslovnika o radu Komisije za očuvanje nacionalnih spomenika, na sednici održanoj od 25. do 31. januara 2005. godine Gušića banja ili Maslin hauz je kao deo Graditeljska celina - Banje u mahali Ilidža u Gornjem Šeheru, Banja Luka, proglasila za nacionalni spomenik Bosne i Hercegovine.[1]

Kuća Gušićeva banja se i danas upotrebljava.

Položaj[uredi | uredi izvor]

Gušića banja ili Maslin hauz se u okviru kompleks banja u Gornjem Šeheru nalazi u mahali Ilidža na desnoj obali Vrbasa, koji u ovom delu gubi osobine planinske i poprima osobine ravničarske reke, u prostornom obuhvatu definisanom sledećim granicama:[2]

  • sa severozapadne strane je ograničen koritom rijeke Vrbas dužine oko 200 metra nizvodno od novog gvozdenog mosta, te granicom Ulice Od Zmijanja Rajka (raniji naziv: Ulica braće Alagić) u dužini oko 100 m jugozapadno od mosta;
  • jugozapadnom granicom k.č. broj 662, k.o. Banja Luka III-8 (parcela na kojoj se nalazi Banjsko-rekreacioni centar “Šeher”);
  • na jugoistočnoj stran prirodnom granicom prelaska obronaka Šehitluka u ravničarski deo, sa obroncima Banj brda (stari naziv Šehetluci), obrasli hrastom, grabom i crnim borom.
  • na severoistočnoj strani k.č. broj 700, k.o. Banja Luka III-8 (Hadži-Isakovića kućom).

Istorija[uredi | uredi izvor]

Sofi Mehmed-pašinih zadužbina na desnoj obali Vrbasa, sa Sofi Mehmed-pašinom mahalom bili su veliki podstrek urbanističkom razvoju Donjeg Šehera

Područje sa sumpornim vrelima pominje se 1554. godine u Sofi Mehmed-pašinoj vakufnami pod nazivom Ilidža, a zatim u popisu mahala 1604. godine u kom se pominje džamija-Ilidžanska, čiji se osnivač Mahmud Čelebi. Na tom mestu razvila se istoimena mahala sa džamijom, a znatno kasnije i mekteb. Izgradnja Sofi Mehmed-pašinih zadužbina na desnoj obali Vrbasa, kao i izgradnja mosta koji je povezao, ranije izgrađenu, Hunkarija (Carevu) čaršiju na levoj obali Vrbasa sa Sofi Mehmed-pašinom mahalom bili su veliki podstrek urbanističkom razvoju Donjeg Šehera. Nizvodno, niz Vrbas, formirane su mahale:[1]

Jedan od objekata iznad reke Vrbas u Gornjem Šeheru
  • Osman-šahova,
  • Kalendarija (Šinikova),
  • Sitarska mahala i mahala Tabaci (iz koje, kasnije, nastaju dve mahale: Gornji i Donji Tabaci),
  • Mahala Ilidža, uzvodno uz Vrbas
  • Careva mahala,
  • Hadžibegzade mahala, na Grabu,
  • Džaferagina mahala, na Grabu.

Između Vrbasa i brda Šehitluka, na lokalitetu Ilidža, razvija se istoimena mahala koja dobija naziv prema lekovitim termalnim izvorima(7) između kojih je išao potok tople vode, spuštajući se u Vrbas.[2]

Najstariji objekti mahale Ilidža koji su bili izgrađeni imali su natkriveni bazen-hauz. Svi hauzi su bili međusobno spojeni potokom tople vode na kome su bili drveni mostići, a uz samu obalu, i dva manja zidana mlina.[3]

Termalna vrela koja se nalaze na na 11 lokacija celom potezu mahale Ilidža, a koja su se koristila, ili se koriste, kao tople kupke, su:[1]

  1. Ebin hauz,
  2. Maslin hauz (ili Gušića banja),
  3. Hekerin hauz u bašti Bisere Šeranić,
  4. Hauz uz kuću Bisere Šeranić,
  5. Demirovića banja,
  6. Osmančevića banja,
  7. Bazenčić uz kuću Zeire Šeranić,
  8. Žbana,
  9. Banja Direklija,
  10. Šugavica,
  11. Kraljičina Ilidža.

U blizi ušća potoka u Vrbas, bila su dva manja zidana mlina,[3] koja su mogla da rade i za vreme velikih zima. Jedan mlin je bio svojina Muhameda Šeranića, a drugi se zvao Manserov. Nabujale vode Vrbasa su nekoliko puta uništavale i odnosile mlinove, stupe, tabačke naprave i mostove(9) izgrađene na reci Vrbas, a navedeni mlinovi stradali u poplavi koja se dogodila u periodu između 1903. godine i Prvog svetskog rata.[1]

U tom istorijskom razdoblju prvo je izgrađen Maslin hauz ili banja-hauz koji je u turskom periodu bio slobodno stojeći samostalan objekat.

Period Austrougarske vladavine[uredi | uredi izvor]

Za vreme austrougarske vladavine mahala Ilidža nije doživela neke veće promene. Na mestu na kome je Vrbas najuži, nakon 1880. godine, sagrađeni su:[2]

  • most čelične rešetkaste konstrukcije,[a]
  • vojno kupatilo Žbana
  • nekoliko objekata u austrijskom provincijskom stilu: kuće Gušića, Hadžialića, Lihovića i Bisere Šeranić,
  • nekoliko zanatskih i trgovačkih radnji (kafana Aleksandera Goldbahera, kafana Karla Goldbahera u kući „Hladari” pored mosta na Vrbasu, Bajagilovića dućan u Hadžialića kući, Menserova kafana „Zemaljska kugla”, obućarska radnja Mustafe Trokića) koje su kasnije zatvorene ili su objekti u kojima su se nalazile porušeni u kasnijem periodu.

U ovom periodu uz hauz sa jugozapadne strane dograđen je stambeni objekat, koji je izgrađen oko 1880. godine i koji je bio svojina Muharema Masle. Kasnije je kuća pripala porodici Gušić po ženskoj liniji. To je, ujedno, i razlog zašto se upotrebljavaju dva imena za hauz: Maslin i Gušića banja.

Minber (stanovnici Banje Luke su je nazivali „mala munarica” ili „akšamlija” ) i mihrab musale su srušeni 1935. godine.

Ilidžanska džamija je srušena 1948. godine. Imala je drvenu munaru i ulazni trem sa sofama i bila pokrivena krovom na četiri vode.

U pisanim izvorima se navodi da su...

...prilikom arheoloških iskopavanja 1983. otkriveni temelji džamije građeni u tri reda kamena, kao šuplji zid (Fototeka i planoteka Zavoda za zaštitu spomenika kulture i prirode Banjaluka.[4]

Ova iskopavanja se dovode u vezu sa izgradnjom Banjsko-rekreacionog centra Gornji Šeher.[b]

Druga polovina 20. veka[uredi | uredi izvor]

Godine 1989. na prostoru mahala izgrađena je Ulica braće Alagić (današnji naziv ulice: Od Zmijanja Rajka), kojom se podiže nivo terena, pokriva potok i ruše mostići.[1]

Opis dobra[uredi | uredi izvor]

Specifičnosti mahale Ilidža u kojoj je izgrađen objekat Gušića banja, zbog prirodnih resursa kraja ima direktnu vezu sa ovom građevinom. Prisustvo termalnih izvorišta na jednom relativno malom prostornom obuhvatu odrazilo se na graditelje objekat hauz u sastavu kuće Gušića banja, da korišćenjem prirodnih faktora, oblikuju prostor za stanovanje i obilato koriste termalne vode (prosečne temperature od 33° do 36°C). Naime oni su unutar posebno izgrađenog objekta izgradili zasebnu prostoriju hauz i u nju smestili banje za kupanje.

Objekat hauza je jednoprostorne dispozicije i kvadratne osnove (spoljnih dimenzija 6x6 m).

Sa ulazne severozapadne strane uz hauz dograđen je pretprostor čiji spoljni fasadni zid, zajedno sa spoljnim severozapadnim zidom prislonjene kuće, čini jedinstvenu fasadnu površinu, koja u potpunosti sakriva vizure prema banji (kupatilu). U pretprostoru banje smešten je ulazni deo koji ima funkciju vetrobrana i preko jednokrakog stepeništa povezuje banju sa kućom, kao i sanitarni čvor sa garderobom za korisnike banje (kupatila).

Zidovi hauza, debljine oko 75 cm, zidani su lomljenim kamenom, spolja dersovani, iznutra malterisani, a kao vezivno sredstvo korišćen je krečni malter.

Centralni unutrašnji prostor hauza je dimenzije 4,50x4,50 m. Sa galerije, napravljene od drvene daščane platforme (dimenzija: dubina 85 cm, širina 450 cm) oslonjene na čelični NP I nosač, koja je oko 180 cm uzdignuta od dna bazena, preko jednokrakog drvenog stepeništa silazi se do drvenih klupica širine 40 cm (četiri podužno postavljene drvene štafle čine klupu-drvenu površinu za odmor kupača, posjetilaca banje) koje su postavljene po obodu bazena.

Dno bazena je nasuto šljunkom, a visina od dna bazena do unutrašnje kote temena kupole iznosi otprilike 830 cm. Kupola zidana turskom ciglom, preko konstrukcije pandantifa i prislonjenih slepih prelomljenih lukova (teme luka ima visinu od oko 200 cm, a raspon tetive-rastojanja krajnjih oslonačkih tačaka luka je otprilike 430 cm), oslanja se na kamene zidove. Pri vrhu kupole je postavljeno 8 ventilacionih kružnih otvora u svodu kupole: jedan u temenu prečnik otvora oko 10 cm i 7 radijalno postavljenih otvora prečnika oko 18 cm.

Na spratu hauza kuća je imale i dečiju sobu u kojoj se nalazila zidana peć sa lončićima. Kao sastavni deo soba u ovoj kući pojavljuje se i sećija ukrašena serdžadama, vezom i vezenim jastučnicama.

Napomene[uredi | uredi izvor]

  1. ^ Most nije ucrtan na austrougarskoj karti iz 1880. godine.
  2. ^ Komisija za urbanizam, komunalne i stambene poslove Opštine Banja Luka 1982. godine izdajla je Rešenje o odobrenju za izgradnju Banjsko-rekreacionog centra Gornji Šeher

Vidi još[uredi | uredi izvor]

Izvori[uredi | uredi izvor]

  1. ^ a b v g d đ „Graditeljska cjelina - Banje u mahali Ilidža u Gornjem Šeheru, Banja Luka,” (PDF). aggf.unibl.org. 
  2. ^ a b v „Istorija Graditeljska cjelina - Banje u mahali Ilidža u Gornjem Šeheru, Banja Luka,” (PDF). aggf.unibl.org. 
  3. ^ a b Fejze Čavkića: O Banjoj Luci i njenoj okolici, Školski viestnik X, Sarajevo, 1903
  4. ^ Husedžinović, Sabira, Vakufname-značajni istorijski izvori za upoznavanje urbane topografije Banjaluke XVI -XIX vijeka, Glasnik Arhiva i Društva arhivskih radnika Bosne i Hercegovine, god. 30, Sarajevo. 1990. str. 95-115, fusnota br. 31

Literatura[uredi | uredi izvor]

  • Austrougarska karta (kopija) sa prikazom Gornjeg Šehera
  • Bejtić, Alija, Banja Luka pod turskom vladavinom, Arhitektura i teritorijalni razvitak grada u 16. i 17. vijeku, «Naše starine» I (Godišnjak Zavoda za zaštitu spomenika kulture SR Bosne i Hercegovine), Sarajevo.
  • Banja Luka, Urbanistički plan, Dokumentacija, 2. istorijski razvoj i naslijeđe, 2.3. kulturno-istorijsko naslijeđe, Urbanistički zavod Banja Luka, 1975 (studiju priredio: Zavod za zaštitu spomenika kulture BiH, Sarajevo).
  • Novelirani regulacioni plan Gornji Šeher, Urbanistički zavod Banja Luka.
  • Kraljević, Gojko, Rimski novci iz okolice Banje Luke, Glasnik Zemaljskog muzeja (A), NS 3a,1983, str. 109-125, Sarajevo.
  • Mujezinović, Mehmed, Islamska epigrafika Bosne i Hercegovine, knjiga 2, Istočna i Centralna Bosna, 3. izdanje, Sarajevo.
  • Husedžinović, Sabira, Vakufname-značajni istorijski izvori za upoznavanje urbane topografije Banjaluke XVI -XIX vijeka, Glasnik Arhiva i Društva arhivskih radnika Bosne i Hercegovine, god. 30, Sarajevo.
  • Ryszard Pankiewicz: QUELQUES REMARQUES SUR L‘ÉCONOMIE PRÉMONTAIRE DANS LA ROME ARCHAÏQUE, ACTA CLASSICA XXXIII (1990) 65-75 ISSN 0065-1141 0065-1141
  • Čelebi, Evlija, Putopis, Odlomci o jugoslovenskim zemljama (preveo, uvod i komentar napisao Hazim Šabanović), 3. izdanje, Sarajevo.
  • Selman, Mehmed, Banja Luka – za svakog ponešto, Travnik, 1999.
  • Opširni popis bosanskog sandžaka iz 1604. godine, sv. III (naziv originala: Defter-i-mufassal-i liva-i Bosna cild salis, Ankara, Tapu Kadastro, Kuyûd-1 Kadîme Arşivi TD 479), Sarajevo, Bošnjački institut Zűrich, Odjeljenje Sarajevo, Orijentalni institut.

Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]

Gušića banja na Vikimedijinoj ostavi.
Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Гушића_бања_(Бања_Лука)&oldid=27820878”