Don
| Don | |
|---|---|
.jpg) Don u oblasti Voronježa | |
 Sliv Dona | |
| Opšte informacije | |
| Dužina | 1.950 km |
| Basen | 425.600 km2 |
| Pr. protok | 935 m3⁄s |
| Sliv | 422.000 |
| Vodotok | |
| Izvor | Novomoskovsk |
| Koor. izvora | 54° 00′ 43″ N 38° 16′ 41″ E / 54.01194° S; 38.27806° I |
| V. izvora | 238 m |
| Ušće | Azovsko more |
| Koor. ušća | 47° 05′ 11″ N 39° 14′ 19″ E / 47.08639° S; 39.23861° I |
| Geografske karakteristike | |
| Država/e |  Rusija |
| Naselja | Novomoskovsk, Voronjež, Rostov na Donu |
| Pritoke | Donjec |
| DRV | 05010100312107000000014 |
| Reka na Vikimedijinoj ostavi | |
Don (rus. Дон, grč. Τάναις, lat. Tanais) je jedna od glavnih reka u evropskom delu Rusije. Izvire kod grada Novomoskovska, a uliva se u Azovsko more (Taganroški zaliv). Njena dužina je 1.950 km. Na Donu postoji veliko veštačko Cimljansko jezero (2.700 km², 23,9 km³). Najveći gradovi na reci Don su Voronjež i Rostov.
Njegov sliv je između sliva Dnjepra na zapadu, sliva donje Volge odmah na istoku i basena Oke (pritoka Volge) na severu.[1][2] Poreklom u mnogim slivovima bili su slovenski nomadi.[3]
Don izvire u gradu Novomoskovsku 60 km (37 mi) jugoistočno od Tule (što je 193 km (120 mi) južno od Moskve) i teče 1.870 kilometara do Azovskog mora. Gornja polovina reke je rebrasta (blago vijuga) južno; međutim, njegova donja polovina se sastoji od velike istočne krivine, uključujući Voronjež, čineći da njen poslednji deo, ušće, ide u pravcu zapad-jugozapad. Glavni grad na reci je Rostov na Donu. Njegova glavna pritoka je Severski Donec, sa središtem na srednjem istočnom kraju Ukrajine. Istočno od niza od tri velike brodske prevodnice i povezanih jezera nalazi se 101 km (63 mi) dug Volga-Don kanal.[4]
Istorija
[uredi | uredi izvor]Prema Kurganskoj hipotezi, oblast reke Volga-Don je bila domovina Proto-Indoevropljana oko 4000. godine pre nove ere.[5][6] Reka Don je funkcionisala kao plodna kolevka civilizacije gde se neolitska zemljoradnička kultura Bliskog istoka stopila sa kulturom lovaca-sakupljača sibirskih grupa, što je rezultiralo nomadskim stočarstvom Proto-Indoevropljana.[7] Istočnoslovensko pleme Anti naseljavalo je Don i druge oblasti Južne i Srednje Rusije.[8][9] Područje oko Dona bilo je pod uticajem Vizantijskog carstva jer je reka bila važna za trgovce iz Vizantije.[10]
U antici, ovu reku su neki drevni grčki geografi smatrali granicom između Evrope i Azije.[11][12] U Knjizi jubileja pominje se kao deo granice, počevši od najistočnije tačke do ušća, između poseda Nojevih sinova, Jafetovog na severu i Šemovog na jugu.[13][note 1] U vreme starih Skita bio je poznat na grčkom kao Tanaïs (Τάναϊς) i od tada je bio glavni trgovački put. Tanajs se u drevnim grčkim izvorima pojavljuje i kao ime reke i grada na njoj, koji se nalazi u Maeotskim močvarama.[14] Grci su reku zvali i Iazartes (Ἰαζάρτης).[15] Plinije daje skitsko ime Tanajs kao Silis.[16]
Prema anonimnom grčkom izvoru, koji se istorijski (ali ne i sigurno) pripisuje Plutarhu, Don je bio dom legendarnih Amazonki iz grčke mitologije.[17]
Za područje oko ušća se spekuliše da je bilo izvor crne smrti sredinom 14. veka.[18]
Dok je donji Don bio dobro poznat antičkim geografima, njegov srednji i gornji tok nisu bili precizno mapirani pre postepenog osvajanja tog područja od strane Ruskog carstva u 16. veku.
Donski kozaci, koji su naselili plodnu dolinu reke u 16. i 17. veku, dobili su ime po reci.[19]
Tvrđavu Donkov su osnovali knezovi Rjazanja krajem 14. veka. Tvrđava je stajala na levoj obali Dona, oko 34 km (21 mi) od modernog grada Dankova, sve do 1568. godine, kada su je uništili krimski Tatari, ali je ubrzo obnovljena na bolje utvrđenom mestu. Prikazana je kao Donko u Merkatorovom Atlasu (1596).[20] Donkov je ponovo premešten 1618. godine, pojavljujući se kao Donkagorod na Žoan Bleuovoj mapi iz 1645. godine.[21]
Blaeu i Merkator prate kartografsku tradiciju iz 16. veka prema kojoj Don izvire iz velikog jezera, koje je Blaeu označio kao Resanskoj ozera. Merkator sledi Đakoma Gastalda (1551) u prikazivanju plovnog puta koji povezuje ovo jezero (kod Gastalda označenog kao Joanis Lago, a prema Merkatoru Odoium lac. Iwanowo et Jeztoro) sa Rjazanom i rekom Okom. Merkator prikazuje Mcensk (Msczene) kao veliki grad na ovom plovnom putu, sugerišući sistem kanala koji povezuju Don sa Zušom (Schat) i Upa (Uppa) sa središtem u naselju Odoium, prijavljeno kao Odoium lacum (Juanovo jezero)[22] na karti koju je napravio baron Avgustin fon Majerberg, vođa ambasade u Moskvi 1661.
U modernoj literaturi, oblast Dona je predstavljena u delu Tihi Don Mihaila Aleksandroviča Šolohova, pisca dobitnika Nobelove nagrade iz stanice Vešenske.[23]
Brane i kanali
[uredi | uredi izvor]Na najistočnijoj tački Don dolazi na 100 km (62 mi) od Volge. Kanal Volga-Don, 101 km (63 mi), povezuje ove dve reke. To je širok, dubok plovni put sposoban da transportuje brodove veličine tankera. To je jedan od dva puta koji brodovima omogućava isplovljavanje iz Kaspijskog mora, drugi, serija, povezana sa Baltičkim morem. Nivo Dona na mestu gde je povezan podiže brana Cimljansk, formirajući Cimljansko jezero.
Sledećih 130 km (81 mi) ispod brane Cimlijansk, dovoljna dubina Dona održava se nizom tri kompleksa brana i prevodnica: brodska prevodnica Nikolajevski (Nikolaevskij gidrouzel), brodska prevodnica Konstantinovsk (Konstantinovskij gidrouzel), i najpoznatija od tri, Kočetovska brodska prevodnica (Kočetovskij gidrouzel). Prevodnica Kočetovski, izgrađena 1914–19. i udvostručena 2004–08, nalazi se 7,5 km (4,7 mi) nizvodno od utoka Severskog Doneca i 131 km (81 mi) uzvodno od Rostova na Donu. Nalazi se na 47° 34′ 07″ N 40° 51′ 10″ E / 47.56861° S; 40.85278° I. Ovaj objekat, sa svojom branom, održava plovni pad vode na lokalnom nivou i u najnižem delu Severskog Donca. Ovo je trenutno poslednja brava na Donu; ispod nje se plovidba dubokog gaza održava bageriranjem.[24]
U cilju poboljšanja uslova plovidbe u donjem toku Dona, vlasti plovnih puteva podržavaju planove za još jednu ili dve niske brane sa prevodnicama. One će biti u Bagajevskom okrugu i možda u Aksajskom okrugu.[25]
Vidi još
[uredi | uredi izvor]Napomene
[uredi | uredi izvor]- ^ Later works, as the 7th-century T and O map, also depicts the Don as the border between Europe and Asia
Reference
[uredi | uredi izvor]- ^ „Rivers Network”. 2020. Arhivirano iz originala 23. 11. 2022. g. Pristupljeno 15. 03. 2023.
- ^ „Rivers Network”. 2020. Arhivirano iz originala 23. 11. 2022. g. Pristupljeno 15. 03. 2023.
- ^ Basilevsky, Alexander (2016-03-23). Early Ukraine : a military and social history to the mid-19th century. ISBN 978-0-7864-9714-0. OCLC 898167561.
- ^ Egorov, E. V.; I. A. Ilnytskyi; V. I. Tonyuk (2015). „Dimensional Line-up of River-sea Navigational Tankers”. Ur.: Guedes Soares, Carlos; Roko Dejhalla, Dusko Pavletic. Towards Green Marine Technology and Transport. Boca Raton, Fla., US: CRC Press. str. 518. ISBN 9781315643496. Pristupljeno 19. 5. 2020.
- ^ Renfrew, Colin (1990). Archaeology and Language: The Puzzle of Indo-European Origins. CUP Archive. str. 37–38. ISBN 978-0-521-38675-3.
- ^ Jones-Bley, Karlene (2008). „Proceedings of the Eighteenth Annual Indo-European Conference, Los Angeles, November 3–4, 2006”. Historiographia Linguistica (na jeziku: engleski). 35 (3): 465—467. ISSN 0302-5160. doi:10.1075/hl.35.3.15koe.
- ^ Piazza and Cavalli-Sforza (2006)
- ^ Yilmaz, Harun (2015-02-20). National Identities in Soviet Historiography: The Rise of Nations under Stalin (na jeziku: engleski). Routledge. ISBN 9781317596639.
- ^ Hamilton, George Heard. (1983). The art and architecture of Russia
(3rd (integrated) izd.). New York, N.Y.: Penguin. ISBN 0140561064. OCLC 7573356.
- ^ Tellier, Luc-Normand. (2009). Urban world history : an economic and geographical perspective. Québec [Qué.]: Presses de l'Université du Québec. str. 251. ISBN 9782760522091. OCLC 444730453.
- ^ Norman Davies (1997). Europe: A History. str. 8. ISBN 0-7126-6633-8.
- ^ Strabo, Geographica 11.1.1, 11.1.5
- ^ Book of Jubilees.
- ^ e.g. Strabo, Geographica, 11.2.2.
- ^ Suda, iota, 5
- ^ Pliny the Elder, Natural History, vi.20.
- ^ Pseudo-Plutarch, De Fluviis, 14.
- ^ Ole J. Benedictow. „The Black Death: The Greatest Catastrophe Ever”. www.historytoday.com.
- ^ Chenchevyk, Iryna (2013-09-15). „Ukraїnsьka Kubanь-ukraїnsьke-korіnnя-donsьkih-kozakіv | Іstorія” [Ukrainian roots of the don cossacks]. Ukrainian Kuban (na jeziku: Ukrainian). Arhivirano iz originala 2013-11-30. g. Pristupljeno 2022-05-19.
- ^ Taurica Chresonesus, Nostra aetate Przecopsca et Gazara dicitur in Atlas sive Cosmographicae Meditationes de Fabrica Mundi et Fabricati Fugura (1596).
- ^ Russiæ, vulgo Moscovia, pars australis in Theatrum Orbis Terrarum, sive Atlas Novus in quo Tabulæ et Descriptiones Omnium Regionum, Editæ a Guiljel et Ioanne Blaeu, 1645.
- ^ Studia językoznawcze: streszczenia prac doktorskich, Zakład Narodowy im. Ossolinśkich, 1976, p. 108.
- ^ Litus, Ludmilla L. "Mikhail Aleksandrovich Sholokhov (11 May 1905-21 February 1984)." Russian Prose Writers Between the World Wars, edited by Christine Rydel, vol. 272, Gale, 2003, pp. 383-408. Dictionary of Literary Biography Vol. 272. Dictionary of Literary Biography Main Series, http://link.galegroup.com/apps/doc/TCDGXR460831919/DLBC?u=duke_perkins&sid=DLBC. Accessed 1 February 2018.
- ^ Navigacionno-gidrografičeskiй očerk (Navigational and hydrographic overview), from the Main Shipping and Waterway Administration of the Azov and Don Basin (AD GBUVPiS)
- ^ Azovo-Donskoй basseйn: Bagaevskiй gidrouzel – rešenie dlя Nižnego Dona Arhivirano 2016-04-15 na sajtu Wayback Machine (The Azov Sea - Don Basin: the construction of the Bagayevsly Dam is the solution for the lower Don), Morskie vesti, No. 8, 2013
Literatura
[uredi | uredi izvor]- Sokolov A. A. (1964). Gidrografiя SSSR: vodы suši. Učebnik (na jeziku: ruski). A. A. Sokolov. L.: Gidrometeoizdat.
- Milovidov A. I. Reka Don // Tulьskiй kraй. — 1930. — № 3. — S. 20-26.
- Troickiй S. K.; Cunikova E. P. (1988). Rыbы basseйnov Nižnego Dona i Kubani: rukovodstvo po opredeleniю vidov (na jeziku: ruski). Rostov-na-Donu. Arhivirano iz originala 15. 03. 2023. g. Pristupljeno 15. 03. 2023.
- Rubcova, Zinaida Vasilьevna (1977). ru. AN SSSR, In-t яzыkoznaniя; Otv. red. A. V. Superanskaя. M.
- Rыžavskiй, Genrih Яkovlevič (1984). Verhniй Don. Bibliotečka turista-vodnika (na jeziku: ruski). M.: Fizkulьtura i sport.
- Štukenberg, Ivan Fёdorovič (1891). Don i ego pritoki: (Iz «Hydrographie d. Russ. Reich» I. Štukenberga). Per. i predisl. čl. sekr. Voronež. gub. stat. kom. L. B. Veйnberga. Voronež: Tipo-lit. Gub. pravl.
- Anthony, David W. (2007), The Horse, The Wheel, and Language: How Bronze-Age Riders from the Eurasian Steppes Shaped the Modern World, Princeton University Press, ISBN 978-0-691-05887-0
- Anthony, David W.; Ringe, Donald (januar 2015), „The Indo-European Homeland from Linguistic and Archaeological Perspectives”, Annual Review of Linguistics, 1 (1): 199—219, doi:10.1146/annurev-linguist-030514-124812
- Anthony, David; Vinogradov, Nikolai (1995), „Birth of the Chariot”, Archaeology, 48 (2), str. 36—41, JSTOR 41771098
- Blench, Roger; Spriggs, Matthew, ur. (1999), Archaeology and Language, Vol. III: Artefacts, languages and texts, London: Routledge
- Bojtar, Endre (1999), Foreword to the Past: A Cultural History of the Baltic People, Budapest: Central European University Press
- Gimbutas, Marija (1956), The Prehistory of Eastern Europe. Part I: Mesolithic, Neolithic and Copper Age Cultures in Russia and the Baltic Area, Cambridge, MA: Peabody Museum.
- Gimbutas, Marija (1970), „Proto-Indo-European Culture: The Kurgan Culture during the Fifth, Fourth, and Third Millennia B.C.”, Ur.: Cardona, George; Hoenigswald, Henry M.; Senn, Alfred, Indo-European and Indo-Europeans: Papers Presented at the Third Indo-European Conference at the University of Pennsylvania, Philadelphia: University of Pennsylvania Press, str. 155—197, ISBN 0-8122-7574-8.
- Gimbutas, Marija (1982), „Old Europe in the Fifth Millenium B.C.: The European Situation on the Arrival of Indo-Europeans”, Ur.: Polomé, Edgar C., The Indo-Europeans in the Fourth and Third Millennia, Ann Arbor: Karoma Publishers, ISBN 0-89720-041-1
- Gimbutas, Marija (1985), „Primary and Secondary Homeland of the Indo-Europeans: comments on Gamkrelidze–Ivanov articles”, Journal of Indo-European Studies, 13 (1&2): 185—201
- Gimbutas, Marija (1997), Dexter, Miriam Robbins; Jones-Bley, Karlene, ur., The Kurgan Culture and the Indo-Europeanization of Europe: Selected Articles from 1952 to 1993, Journal of Indo-European Studies Monograph Series, 18, Washington, DC: Institute for the Study of Man, ISBN 978-0-941694-56-8.
- Gimbutas, Marija; Dexter, Miriam Robbins (1999), The Living Goddesses, Berkeley, Los Angeles: University of California Press, ISBN 0-520-22915-0
- Haak W, Lazaridis I, Patterson N, Rohland N, et al. (2015), „Massive migration from the steppe was a source for Indo-European languages in Europe”, Nature, 522 (7555): 207—211, Bibcode:2015Natur.522..207H, PMC 5048219
, PMID 25731166, arXiv:1502.02783 , doi:10.1038/nature14317 - Krell, Kathrin (1998), „Gimbutas' Kurgans-PIE homeland hypothesis: a linguistic critique”, Archaeology and Language, vol. II, Blench and Spriggs
- Mallory, J. P. (1997), „Kurgan Tradition”, Encyclopedia of Indo-European culture, London: Fitzroy Dearborn, str. 338—341, ISBN 1-884964-98-2
- Mallory, J. P. (1989), In Search of the Indo-Europeans: Language, Archaeology, and Myth, London: Thames & Hudson, ISBN 0-500-27616-1.
- Mallory, J. P. (1996), Fagan, Brian M., ur., The Oxford Companion to Archaeology, New York & Oxford: Oxford University Press, ISBN 0-19-507618-4
- Renfrew, Colin (1999), „Time depth, convergence theory, and innovation in Proto-Indo-European: 'Old Europe' as a PIE linguistic area”, Journal of Indo-European Studies, 27 (3–4): 257—293
- Schmoeckel, Reinhard (1999), Die Indoeuropäer. Aufbruch aus der Vorgeschichte [The Indo-Europeans: Rising from pre-history] (na jeziku: nemački), Bergisch-Gladbach (Germany): Bastei Lübbe, ISBN 3-404-64162-0
- Strazny, Philipp, ur. (2000). Dictionary of Historical and Comparative Linguistics (1st izd.). Routledge. ISBN 978-1-57958-218-0.
- Wells, Spencer; Read, Mark (2002), The journey of man: a genetic odyssey, Princeton University Press, ISBN 978-0-691-11532-0
- Zanotti, D. G. (1982), „The Evidence for Kurgan Wave One As Reflected By the Distribution of 'Old Europe' Gold Pendants”, Journal of Indo-European Studies, 10, str. 223—234
Spoljašnje veze
[uredi | uredi izvor]
- Kropotkin, Peter Alexeivitch; Bealby, John Thomas (1911). „Don (Russia)”. Ur.: Chisholm, Hugh. Encyclopædia Britannica (na jeziku: engleski). 8 (11 izd.). Cambridge University Press. str. 405–406.
| Međunarodne | |
|---|---|
| Državne | |
| Geografske | |
| Ostale | |
_106.jpg){kind=link}
