Donato Bramante
| Donato Bramante | |
|---|---|
 Donato Bramante | |
| Lični podaci | |
| Puno ime | Donato di Pascuccio d'Antonio Bramante |
| Datum rođenja | 1444., 1444 |
| Mesto rođenja | Ferminjano, današnja Italija |
| Datum smrti | 11. mart 1514. (69/70 god.) |
| Mesto smrti | Rim, današnja Italija |
| Umetnički rad | |
| Polje | arhitektura, slikarstvo |
| Pravac | Visoka renesansa |
| Najvažnija dela | San Pietro in Montorio Christ at the column |
Donato Bramante (ital. Donato Bramante; rođen 1444. godine, najvjerovatnije u Monte Asdruvaldu, danas Ferminjano, kneževina Urbino — umro 11. aprila 1514. godine u Rimu) bio je italijanski slikar i arhitekta[1] i jedan od začetnika arhitekture italijanske visoke renesanse.[2] Među njegova rana djela u Milanu, ubrajaju se rektorat Sv. Ambrozija i Crkva Sv. Marije. U Rimu, Bramante je služio kao glavni projektant pape Julija II u projektu rekonstrukcije grada. Bazilika Svetog Petra, gdje je Bramante takođe bio glavni arhitekta, ujedno i najveći renesansni arhitektonski poduhvat, započeta je 1506. godine.[3] Drugi važniji projekti u kojima je učestvovao su Kapela u Sv. Petru od Montorija (1502) i rekonstrukcija dvorišta Belvedere u Vatikanu (započeta 1505).
Biografija[uredi | uredi izvor]
Donato Bramante je rođen u porodici dobrostojećih zemljoradnika. U djetinjstvu, po riječima Đorđa Vazarija poznatog biografa i umjetnika 16. vijeka, „osim čitanja i pisanja, praktikuje mnogo i sa abakusom“. Otac ga je najvjerovatnije usmjerio prema slikarstvu.[4]
Vrlo malo se zna o Bramanteovom životu i djelu prije 1477. godine. Vjeruje se da je bio učenik Pjera dela Frančeske u Urbinu, koji je pod plemićem Federikom de Montefeltrom postao značajan centar humanizma.[5] Godine 1477. Bramante je radio u Bergamu kao slikar iluzionističkih murala arhitekture. Učio je iz djela umjetnika koji su bili aktivni u Urbinu, ali i od umjetnika s čijim djelom se sretao na svojim putovanjima, kao što su Leon Alberti (u Rimini i Mantovi), Andrea Mantenja (u Mantovi i Padovi), Erkola de Roberti (u Ferari), i Filipo Bruneleski (u Firenci).
Nijedno od Bramantevih ranih djela nije stiglo do nas, iako mu neki istoričari arhitekture pripisuju više crteža perspektive arhitektura. Skoro svako od tih djela posjeduje neku od karakteristika njegovog djela, ali se prilično razlikuju jedno od drugog. Do 1477. godine, Bramante se uglavnom bavio izradom arhitektonskih planova, crtanjem i slikanjem perspektiva arhitektura, koje su drugim umjetnicima služile kao pozadine slikarskih kompozicija, budući da su arhitektura i perspektiva bili veoma bitni, ako ne i suštinski elementi renesansnog slikarstva.
Period u Lombardiji[uredi | uredi izvor]
Oko 1477. godine, Bramante se iz nepoznatih razloga preselio u Lombardiju, italijansku sjevernu provinciju. U Bergamu je radio na freskama fasade katedrale Palaco del Podesta, predstavljajući klasične figure filozofa u složenom arhitektonskom okruženju. Vazari kaže, da je Bramante poslije rada u više gradova „na stvarima od male važnosti i vrijednosti“, otišao u Milano, „kako bi vidjeo katedralu“. Rad na katedrali u Milanu, u kojem su učestvovali ugledne arhitekte, umjetnici i zanatlije iz Italije, Njemačke i Francuske, bio je u to vrijeme važan centar za razmjenu znanja, metodologija planiranja i drugih građevinskih tehnika. Milano je tada bio velika i bogata metropola, glavni grad države kojom je upravljao Ludoviko Sforca, zvani Il Moro, a renesansna arhitektura je upravo počela da se razvija, tako da je to bila dobra prilika za mladog arhitektu kao što je bio Bramante.
Prvi arhitektonski rad koji se pripisuje Bramanteu bio je crtež koji je predstavljao građevinu u ruševinama sa ljudskim figurama. Taj crtež je bio preliminarna studija za grafiku grafičara Bernarda Prevedarija, koja je rađena 1481. godine. Skoro u isto vrijeme, Bramante je radio na strukturi Crkve Sv. Marije. U toj strukturi vidljivi su uticaji Albertija, Mantenje, Bruneleskija i Urbinske škole, ali se takođe zapaža priklanjanje lokalnom ukusu.
Prevedarijeva grafika[uredi | uredi izvor]
Iz prvih godina Bramanteove milanske aktivnosti potiče takozvana Prevedarijeva grafika iz 1481.[6] Radi se o arhitektonskoj viziji koja predstavlja veličanstvenu unutrašnjost klasične arhitekture koju je ugravirao Bernardo Prevedari po Bramanteovom crtežu, čije se ime pojavljuje na jednom natpisu velikim štampanim slovima (BRAMANTUS FECIT IN MEDIOLANO). Ta grafika dokazuje kako su mnoge teme Bramanteove arhitekture vezane za odnos s antikom i gradivom Leona Batiste Albertija, već zrele, čak dvadeset godina pre rimskih dela, na primer korištenje lukova na potpornjima, a ne na stubovima.
Bramanteu se pripisuje još jedna grafika koja predstavlja cestu u centralnoj perspektivi, s karakterima idealnog grada i koja sadrži mnoge arhitektonske motive koji pripadaju milanskoj arhitekturi toga razdoblja dominiranu sada već potpuno renesansnim stilom. U toj perspektivi se nalazi u centralnom dnu jedan slavoluk i jedna bruneleskijevska kupola, dok se na bočnim delovima nalaze dve građevine s različitim karakteristikama: jedna s korintskim stubovima i trabeacijom u prizemlju, paraste i prozori s polukružnim lukom na prvom spratu; druga ima pilastre koji podupiru lukove u prizemlju, dok na prvom spratu prikazuje prozore u obliku timpanona i okule.
Slikarstvo[uredi | uredi izvor]
Bramante je u Lombardiji bio aktivan i kao slikar, iako nažalost ostaju samo poneke freske u Milanu i Bergamu. Sačuvani su delovi fresaka koji prikazuju Heraklita i Demokrita i vitezove (danas u pinakoteci u Breri), oslikani između 1486. i 1487. za kuću pesnika Gaspara Viskontija, mecene i zaštitnika umetnika, i drugi gotovo neprepoznatljivi delovi koji prikazuju antička antičke filozofe naslikane za palatu del Podesta u Bergamu[7]. Freske na fasadi palate Fontana Silvestri koji su u celosti uništeni, takođe se pripisuju Bramanteu.
Tradicionalno mu se takođe pripisuje jedna slika na dasci,Hrist na stubu, u opatiji Kjaravale i freska poznata kao Od Arga u sobi blaga u dvorcu porodice Sforza.[8]
Njegov učenik je bio slikar Bartolomeo Suardi poznat kao Bramantino i imao je važan uticaj na slikarsku kulturu Lombardije i generalno severa, proširujući osetljivost za prikazivanje perspektive.[9][10] U sledećem razdoblju boravka u Rimu čini se da je Bramante zapostavio slikarsku aktivnost, možda zbog zauzetosti na velikim papinskim građevinskim zahvatima.
Kulturna susretanja s Leonardom i na dvoru[uredi | uredi izvor]
Godine 1487, Bramante je učestvovao, kao i Leonardo, Frančesko di Đorđo Martini, Điovani Antonio Amadeo i drugi na nadmetanju za kupolu milanske katedrale, predstavivši projekt s kvadratnim tlocrtom i sa direktnim naslanjanjem na stubove, za šta je izradio danas izgubljeni drveni model i koji je možda prikazan na grafici u traktatu njegovog učenika Čezara Kasarijana. O tom pitanju Bramante je napisao izveštaj poznat kao „Opinio super Domicilium seu Templum Magnum”. Radi se o jedinom sačuvanom Bramanteovom teoretskom spisu o arhitekturi, u kojem u skladu sa Vitruvijevim tumačenjem naznačuje „snagu, sklad s okolnim strukturama, lakoću i lepotu kao karakteristike arhitekture”.[11]
Tokom svog boravka u Milanu Bramante je u dvorskom ambijentu izrazio i svoju strast za književnošću. Bio je hvaljen kao pesnik i muzičar, i kako je 1521. zabiležio Kaporali, „bio je vrlo plodan u pisanju stihova” (staroitalijanski: „...fu di facundia grande ne versi”). Ostavio je jedan mali kanconijer od 25 soneta, 15 od njih ljubavno petrarkijske tematike i ostale burleskijskog karaktera, među kojima jedan u kojem se žali na svoju lošu novčanu situaciju.[12]
Sveta Marija kod Sv. Satira (1482—1486)[uredi | uredi izvor]
Sled radova na ovoj građevini bio je složen i još danas nejasan. Dokumenti koji su do sada pronađeni ne ukazuju na to da rešenje apside treba biti pripisano Bramanteu, međutim ta je interpretacija najprisutnija u stručnoj literaturi, uprkos tome što se u ugovoru iz 1486. uglavnom nalazi Amadeovo ime.
Isto tako nema dovoljno dokaza da je tzv. oktogonalna „bramantijevska sakristija” Bramanteovo delo. U spoljašnjem delu kompleksa nalazi se prvi primer klasičnog reda prisutnog u Milanu.
Preobražaj Sv. Ambrozija[uredi | uredi izvor]
Ovo je drugo veliko delo Bramantea u Milanu, urađeno po narudžbi Ludovika Sforce i njegovog brata Askanija Sforce. Oni su zahtevali dva različita zahvata: župni deo za svetovni red i dva samostana za cistercite smeštena na jugu, izmenivši tako i ostale prostore spojene za samu baziliku.[13]
Župni dvor je bio projektovan oko kvadratnog trema s četiri slavoluka dvostruke visine, u kojem se nalazi vitruvijanska veza s antičkim rimskim forumom. Bramante je između 1492. i 1499. uspeo da sagraditi samo jednu od predviđene četiri strane i da postavi stubove za drugu koja nikad nije dovršena. Trem otkriva bruneleskijski uticaj i predstavlja se kao niz lukova od cigle na stubovima, spljošenih kapitela i pulviniranog friza prekinutog sa ulaznim lukom. Na tremu se nalazi takođe i četiri stuba laboratas ad tronchonos, čiji bi izgled trebalo da podseća na grubo otesano deblo, povezujući se tako na vitruvijansko poreklo drvenog arhitektonskog reda. Prostor između trema i crkve Bramanteu daje mogućnost izgradnje nove kapele između potporanja Sv. Ambrozije, pokrenuvši tako i izgradnju jedne sakristije u apsidalnom delu. Na severnoj strani, srušivši delove spojene za romaničku crkvu Bramante je takođe ostvario dodatne kapele. Za cistercitski samostan, Bramante je projektovao dva nova klaustra, koja su se počela graditi oko 1497. ali su završena tek nakon njegovog odlaska u Rim, sledivši drveni uzorak koji je ostavio.[14]
Karakteristike tih veličanstvenih klaustara korišćene su kao uzor tokom čitavog činkvečenta. Karakterisani su dorskim i jonskim redom (u ono vreme još neobičnim), i neobično visokim lukovima, visine 7,5 m. Takvo rešenje će se pokazati kao veliki uspeh zbog prilične pogodnosti upotrebe prostora s dvostukom visinom kao što su biblioteke i menze, ili za prostore na dva sprata, namenjene monasima. Tokom 16. veka u delu između dva klaustra ostvaren je jedan veliki refektorijum. U tom se kompleksu danas nalazi sedište katoličkog univerziteta.
Tribuna crkve Svete Marije Milostive u Milanu (1463—1490)[uredi | uredi izvor]
Godine 1490, Guiniforte Solari je završio izgradnju crkve kasnogotičkog obelježja. Tada je Ludoviko Sforca naredio rušenje tek sagrađenog kora s dve bočne kapele kako bi napravio mesto za prostranu renesansnu tribunu koju neki pripisuju Amedeu a mnogi drugi Bramanteu, zbog nedostatka detaljne dokumentacije.[15][16]
Arhitekta je postavio dve bočne apside dvostruko veće od već postojećih kapela i jako izduženi kor koji završava s još jednom apsidom. Amadeo-bramantijevski projekt je dvostruko veći od onog Solarijevog i završava se najvećom izgrađenom hemisfernom kupolom nakon one u firentinskoj katedrali (Santa Maria del Fiore).
Tribuna je dovršena nakon Bramantijevog odlaska, što se može primetiti u kontrastu između tipično renesansnog geometrijskog reda i lombardijske preterane dekoracije, ostvarene kasnije i sigurno pripisane Điovaniju Antoniju Amadeu, na osnovi postojeće dokumentacije.
Druga lombardijska dela[uredi | uredi izvor]
Bramanteu se sigurno pripisuju brojna dela u mnogim lombardijskim gradovima, projektovana tokom njegovog boravka u Milanu. Često je na građevinama teško odrediti da li se radi o njegovoj direktnoj intervenciji kod izgradnje, da li o korištenju njegovih nacrta ili jednostavno o uticaju koji je majstor ostavio u širokom kulturnom delokrugu. Upravo se između 15. i 16. veka formirao jedan renesansno-arhitektonski identitet ali konkretno lobardijski s ličnostima kao Kristoforo Solari koji su usvojili bramantijevski jezik. Kao primer se može uzeti svetilište Blažene Device Marije od čudesa (ital. Santuario della Beata Vergine dei Miracoli) u Saronu za koje ne postoje dokumenti koji potvrđuju Bramanteovo učešće na početnom projektu, iako postoje stilski elementi koji upućuju na to.[17]
Pavija[uredi | uredi izvor]
Bramanteu se pripisuje planimetrijski projekt veličanstvene katedrale u Paviji, s oktagonalnom unutrašnjošću koja sadrži kupolu i longitudinalno telo s tri broda, kao u firentinskoj katedrali ili u bazilici Svete Kuće (ital. Santuario della Santa Casa) u Loretu, tada u izgradnji i koju je Bramante imao prilike upoznati.[18] Bramanteu, koji je učestvovao u izgradnji, se osim opšte planimetrijske šeme, pripisuje i kripta (dovršena 1492) i podrumski deo apsidalne zone. Nakon Bramanteovog odlaska u Milano, izgradnja se polako nastavlja po projektima nekolicine arhitekata među kojima je i Pelegrino Tibaldi[19].
U tom projektu iz Pavije nalaze se mnoge naznake Bramanteove široke kulture, među kojima sličnosti s originalnim projektom Bruneleskijeve bazilike Sv. Duha, s polukružnim kapelama koje se nižu duž perimetra spoljašnjeg zida. S tim projektom Bramante postaje naslednik inovativnih predloga i Brunelekijevog učenja, i „utemeljivač renesansne arhitekture”[20].
Još jedno važno ukazivanje Bramanteove široke kulture bile su ondašnje studije Leonarda da Vinčija o građevinama s centralnim tlocrtom, koje pokazuju sličnosti s katedralom u Paviji.[20]
U Paviji mu se još pripisuje izgradnja crkve Sv. Marije u Kanepanovi, za koju danas preovladava mišljenje da bi je trebalo pripisati Amadeu.[21]
Vigevano[uredi | uredi izvor]
Bramante je 1492. i između 1494. i 1496. radio u Vigevanu po zaduženju Ludovika Sforce i tokom tog boravka je možda postavio urbanističko oblikovanje Vojvodskog trga (ital. Piazza Ducale), osim intervencije na dvorcu.[11]
Period u Rimu[uredi | uredi izvor]
Bramante je vjerovatno bio u Milanu sve dok Ludoviko nije bio primoran da se povuče iz grada zbog najezde Francuza, koji su okupirali grad u septembru 1499. godine. U Rimu, bio je aktivan od samog početka na više projekata, jedan od kojih je slika (danas izgubljena) za San Đovani u Lateranu, na temu proslave Svete 1500. godine. Kao pomoćnik glavnog arhitekte pape Aleksandra VI, pretpostavlja se da je uradio plan i nadgledao radove fontana na Trgu Sv. Marije u Trasteveru i za četvrt Svetog Petra. U to vrijeme smanjuje svoju aktivnost kao crtač i dizajner i posvećuje se studiranju spomenika starog Rima. Tada takođe stupa u kontakt sa bogatim i uticajnim napuljskim kardinalom, Olivijerom Karafom, koji je bio veoma zainteresovan za antičku književnost i umjetnost. Karafa je naručio Bramanteu projekat za klaustor manastira Sv. Marija dela Pace, koji je završen 1504. godine. Oko 1502. godine Bramante je bio zaokupljen projektom za izgradnju male crkve, Tempjeto Svetog Petra u Montoriju, podignute na mjestu gdje se smatra da je Sv. Petar razapet na krst.
Reference[uredi | uredi izvor]
- ^ Mišić, Milan, ur. (2005). Enciklopedija Britanika. A-B. Beograd: Narodna knjiga : Politika. str. 170. ISBN 86-331-2075-5.
- ^ Bramante u talijanskoj enciklopediji Treccani, pristupljeno 16. ožujka 2014.
- ^ Sebastiano Serlio, Tutte le opere, Venecija, 1639,, str. 139.
- ^ Giorgio Vasari, Le Vite de' più eccellenti pittori, scultori ed architettori, 1568.
- ^ Arnaldo Bruschi, Donato Bramante e i suoi amici pittori umbri, u "Annali di architettura", broj 21, 2009.
- ^ Ugovor iz 24. 9. 1481. koji dokumentuje ugovaranje grafičara Bernarda Prevedarija izrade grafike po Bramanteovom crtežu. Citat: "fabricare [...] stampam unam cum hedifitijs et figuris [...] secundum designum in papiro factum per magistrum Bramantem de Urbino..." :(Beltrami, Bramante e Leonardo praticarono l'arte del bulino? Un incisore sconosciuto, Bernardo Prevedari, u "Rassegna d'arte", XVI, 1917., str. 194).
- ^ G.A. Dell'Acqua, Bramantino e Bramante pittore, 1978.
- ^ Talijanski Touring Club, Guida d'Italia. Milano, San Donato Milanese 1998., str. 456.
- ^ L. Arrigoni, E. Daffra, P.C. Marani Pinacoteca di Brera, 1998.
- ^ Luciano Bellosi, La rappresentazione dello spazio u "Storia dell’arte italiana", Einaudi, Torino 1979.
- ^ a b Marco Rossi, Disegno storico dell'arte lombarda, 2005.
- ^ Luciano Patetta, Bramante e la sua cerchia: a Milano e in Lombardia 1480-1500,2009.
- ^ L. Patetta, L'architettura del Quattrocento a Milano, Milano 1987., str. 208
- ^ Arnaldo Bruschi, Bramante architetto, Roma-Bari, 1969.
- ^ A. Bruschi, op. cit. 1969., str. 194. i 784.
- ^ F. Borsi, Bramante, Milano 1989., str. 211.
- ^ Christoph L. Frommel, Luisa Giordano, Richard Schofield, Bramante milanese e l'architettura del Rinascimento lombardo, 2002.
- ^ A. Bruschi, Donato Bramante e i suoi amici pittori umbri, in "Annali di architettura", n.21, 2009.
- ^ A. Bruschi, Bramante, Bari, Laterza, 1973.
- ^ a b A. Bruschi, Op. cit., 1973.
- ^ Luciano Patetta, Bramante e la sua cerchia: a Milano e in Lombardia 1480-1500, 2009, str. 188.
Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]
| Međunarodne | |
|---|---|
| Državne | |
| Akademske | |
| Umetničke | |
| Ljudi | |
| Ostale | |
