Donja Kalifornija (poluostrvo)
_250m.jpg)
Donja Kalifornija (šp. Baja California) je poluostrvo u severozapadnom delu Meksika. Na zapadu i jugu njegove obale zapljuskuju talasi Tihog okeana dok je na istoku Kalifornijski zaliv. Od kontinentalnog dela Meksika odvojeno je donjim tokom reke Kolorado.
Poluostrvo se proteže od grada Meksikali na severu do grada Kabo San Lukas na jugu, u dužini od oko 1.250 km. Ukupna površina poluostrva je 143.396 km².
U administrativnom pogledu teritorija poluostrva je podeljena između dve savezne države Meksika: Donje Kalifornije koja je na severu i Južne Donje Kalifornije na jugu.
Istorija
[uredi | uredi izvor]Zemlja Kalifornija postojala je kao mit među evropskim istraživačima pre nego što je otkrivena. Najranije poznato pominjanje ideje Kalifornije bilo je u ljubavnom romanu Las Sergas de Esplandián iz 1510. španskog autora Garsije Rodrigeza de Montalva. Knjiga opisuje ostrvo Kalifornija kao lokaciju zapadno od Antila, „veoma blizu strane zemaljskog raja; i naseljeno je crnim ženama, bez ijednog muškarca među njima, jer žive na način Amazonki“.[1]
Nakon Ernan Kortesovog osvajanja Meksika, privlačnost zemaljskog raja, kao i potraga za legendarnim Anijanskim moreuzom, pomogli su da se motiviše da pošalje nekoliko ekspedicija na zapadnu obalu Nove Španije tokom 1530-ih i ranih 1540-ih. Godine 1539, istraživač Francisko de Uloa dokazao je da je Donja Kalifornija bila poluostrvo, a ne ostrvo.[2] Ipak, ideja o ostrvu je opstajala duže od jednog veka i bila je uključena u mnoge mape.[3] Voda koja razdvaja ostrvo, sada nazvana „Kalifornijski zaliv“, ponekad se nazivala „Crveno more“.[4] Španci su poluostrvu i zemljama na severu dali ime Las Kalifornijas, uključujući i Donju Kaliforniju i Alta Kaliforniju, region koji je postao deo današnjih američkih država Kalifornija, Nevada, Juta, Arizona i delovi Kolorada i Vajominga.
Hronologija
[uredi | uredi izvor]- „U vreme kontakta, Severna Donja Kalifornija je prvenstveno bila naseljena sa nekoliko starosedelačkih grupa koje su pripadale jumanskom jezičkom ogranku jezičke porodice Hokan.” Druge autohtone grupe u Donjoj Kaliforniji u vreme prvog kontakta uključuju narode Pajpaj, Kumejaj (Kumijaj), Kočimi, Kukapas (Kokopa), Kiliva, Gvajkura (Guajkura ili Vajkuri) i Periku.[5]
- 1578. ili 1579. godine: San Huanilo je bila manilska galija koja je potonula na plaži u Donjoj Kaliforniji krajem 1578. ili početkom 1579. postala je prva olupina broda na obali Kalifornije.[6]
- 1973: Završen je 1.700 km (1.100 mi) dugačak trans-poluostrvni autoput (Meksički savezni autoput 1). To je prvi asfaltirani put koji se prostire na celom poluostrvu. Autoput je izgradila meksička vlada kako bi poboljšala ekonomiju Donje Kalifornije i povećala turizam.[7]
- Od 2000. godine, pet najčešćih autohtonih jezika u Donjoj Kaliforniji su Miksteko, Zapoteko, Navatl, Purepeča i Trikui.[8]
Geologija
[uredi | uredi izvor]Poluostrvo Donja Kalifornija je nekada bilo deo Severnoameričke ploče, čiji deo ostaje tektonska ploča kopnenog Meksika. Pre otprilike 12 do 15 miliona godina, istočnopacifički uspon počeo je da zaseca u ivicu Severnoameričke ploče, inicirajući odvajanje poluostrva od nje. Širenje unutar Kalifornijskog zaliva sastoji se od kratkih kosih pukotina ili segmenata grebena povezanih dugim transformacionim rasedima u pravcu severozapada,[9] koji zajedno čine zonu rifta Kalifornijskog zaliva. Severni kraj zone raseda nalazi se u Brolijevoj seizmičkoj zoni u basenu Solton mora između Imperijalnog raseda i raseda San Andreas.[9] Poluostrvo Donja Kalifornija je sada deo Pacifičke ploče i sa njim se udaljava od istočno-pacifičkog uspona u pravcu severo-severozapada.
Duž obale severno od Santa Rosalije, Južna Baja Kalifornija je istaknuto područje vulkanske aktivnosti.[10]
Pustinjske mangrove ograničene na stenovite uvale na neravnoj obali Donje Kalifornije rastu preko ostataka sopstvenog korena hiljadama godina da bi kompenzovale porast nivoa mora, akumulirajući debeli sloj treseta ispod svog korena. Međutim, mangrove u ravnim obalnim poplavnim područjima su akumulirale tanji sloj treseta.[11]
Vidi još
[uredi | uredi izvor]Reference
[uredi | uredi izvor]- ^ „Spain's Fantastic Vision and the Mythic Creation of California” (PDF). Arhivirano iz originala (PDF) 2017-05-25. g. Pristupljeno 2017-01-31.
- ^ „Gulf of California”. Encyclopaedia Britannica.
- ^ Jennings, Ken (19. 3. 2018). „"For Centuries, Europeans Thought California Was an Island"”. Condé Nast Traveler.
- ^ „California as Island? The Valk Map in the USC Chronicle | USC Libraries”. libraries.usc.edu. Pristupljeno 2021-04-04.
- ^ Schmal, John P. (2019-09-14). „Indigenous Baja California: The Rarest of the Rare”. Indigenous Mexico (na jeziku: engleski). Pristupljeno 2022-12-17.
- ^ Von der Porten, Edward (2019). Ghost Galleon: The Discovery and Archaeology of the San Juanillo on Shores of Baja California. Texas A&M University Press. str. 208.
- ^ Barkenbus, Jack, "The Trans-Peninsular Highway: A New Era for Baja California", Journal of Interamerican Studies and World Affairs, Vol. 16, No. 3. (Aug., 1974), pp. 259–273.
- ^ Schmal, John P. (2019-09-14). „Indigenous Baja California: The Rarest of the Rare”. Indigenous Mexico (na jeziku: engleski). Pristupljeno 2022-12-17.
- ^ a b Alles, David L. „Geology of the Salton Trough” (PDF). Arhivirano (PDF) iz originala 2012-03-02. g. Pristupljeno 2016-12-18.
- ^ „Global Volcanism Program | Volcanoes of the World | Volcanoes of México and Central America | México”. Arhivirano iz originala 2010-06-14. g. Pristupljeno 2010-01-10. Volcanoes of México and Central America
- ^ „New Study Shows Desert Mangroves Are Major Source of Carbon Storage | Scripps Institution of Oceanography, UC San Diego”. scripps.ucsd.edu. 2016-03-28. Arhivirano iz originala 2016-04-09. g. Pristupljeno 2016-03-30.
Literatura
[uredi | uredi izvor]- Baja California State Government: History
- MacDonald, Gregory (2019). Isle of the Amazons In the Vermilion Sea. Kansas City, MO: 39 West Press. ISBN 978-1-946358-14-1. An anthology of writings that describe Baja California, and the Gulf of California, from sources dated from the mid-sixteenth century to present.
- Chapman, Charles E. (1921). A history of California: the Spanish period. Macmillan.
- Davidson, John (1910). The origin and the meaning of the name California. San Francisco: Geographical Society of the Pacific.
- de Montalvo, Garci Rodríguez (1992). Las sergas de Esplandián [The labors of the very brave Knight Esplandián]. Medieval & Renaissance Texts & Studies. 92. Prevod: William Thomas Little. Binghamton, New York: Center for Medieval and Early Renaissance Studies, State University of New York at Binghamton. ISBN 0866981063.
- Ford, Tirey L. (1926). Dawn and the Dons; The Romance of Monterey. San Francisco, California: A. M. Robertson.
- Hale, Edward Everett (mart 1864). „The Queen of California”. The Atlantic Monthly. sv. 13 br. 77. str. 265—279.
- Hale, Edward Everett (30. 4. 1862). „The Name California”. Proceedings of the American Antiquarian Society at the Hall of the American Academy in Boston: 45—53. Pristupljeno 27. 7. 2020.
- Polk, Dora Beale (1995). The Island of California: A History of the Myth. Lincoln, Nebraska: University of Nebraska Press. ISBN 0803287410.
- Putnam, Ruth (1917). Herbert Ingram Priestley, ur. California: the name. Berkeley: University of California.
- MacDonald, Gregory (2019). Isle of the Amazons In the Vermilion Sea. Kansas City, MO: 39 West Press. ISBN 978-1-946358-14-1.
- Rodríguez de Montalvo, Garci (1526) [1496]. Las sergas de Esplandián [The Adventures of Esplandián] (na jeziku: španski). </ref>
- Maas, Georgia (26. 4. 2000). „The Maven's Word of the Day – California”. Random House. Arhivirano iz originala 21. 12. 2001. g. Pristupljeno 17. 12. 2017.
- Stewart, George (1945). Names on the Land: A Historical Account of Place-Naming in the United States. New York: Random House. str. 11–17.
- Benke, Arthur C.; Cushing, Colbert E. (2005). Rivers of North America. Academic Press. ISBN 0-12-088253-1.
- Meigs, Andrew J.; Oskin, Michael E. (2002). „Convergence, block rotation, and structural interference across the Peninsular-Transverse Ranges boundary, eastern Santa Monica Mountains, California”. Ur.: Barth, Andrew. Contributions to Crustal Evolution of the Southwestern United States. Geological Society of America. str. 281—87. ISBN 978-0-8137-2365-5.
- Bancroft, Hubert Howe (1884). History of California: 1542–1800. The Works of Hubert Howe Bancroft. 18. San Francisco: A. L. Bancroft & Company.
- Bancroft, Hubert Howe (1886). History of California: 1801–1824. The Works of Hubert Howe Bancroft. 19. San Francisco: A. L. Bancroft & Company.
- Beebe, Rose Marie (2001). Lands of Promise and Despair: Chronicles of Early California, 1535–1846
. Berkeley: Heyday Books. ISBN 1-890771-48-1. - Bouvier, Virginia Marie (2001). Women and the Conquest of California, 1542–1840: Codes of Silence. Tucson: University of Arizona. ISBN 978-0-8165-2446-4.
- Chapman, Charles E. (1916). The Founding of Spanish California: The Northwestward Expansion of New Spain, 1687–1783. New York: Macmillan.
- Chapman, Charles E. (1921). A History of California: The Spanish Period. New York: Macmillan.
- Forbes, Alexander (1919) [1839]. California: A History of Upper and Lower California from Their First Discovery to the Present Time. San Francisco: Thomas C. Russell.
- González Cruz, Edith; Altable, María Eugenia, ur. (2003). Historia general de Baja California Sur: Los procesos políticos. 2. Mexico City: Plaza y Valdes. ISBN 970-722-199-2.
- María Luisa Rodríguez-Sala; Karina Neria (2003). Los gobernadores de las Californias, 1767–1804: contribuciones a la expansión territorial y del conocimiento (na jeziku: španski). Instituto de Investigaciones Sociales, UNAM. ISBN 978-9-703-20277-5.
- Bolton, Herbert Eugene. 1936. Rim of Christendom. Macmillan, New York.
- Burrus, Ernest J. 1954. Kino Reports to Headquarters: Correspondence of Eusebio F. Kino, S.J., from New Spain with Rome. Instituto Historicum S.J., Rome.
- Burrus, Ernest J. 1965. Kino Writes to the Duchess. Jesuit Historical Institute, Rome.
- Mathes, W. Michael. 1969. First from the Gulf to the Pacific: The Diary of the Kino-Atondo Peninsular Expedition, December 14, 1684-January 13, 1685. Dawson's Book Shop, Los Angeles.
- Engelhardt, Zephyrin, O.F.M. Missions and Missionaries, Volume One|San Francisco: The James H. Barry Co., 1908.
- Jackson, Robert H. "Epidemic Disease and Population Decline in the Baja California Missions, 1697-1834" Southern California Quarterly 63:308-346|
- Mathes, W. Michael. 1974. Californiana III: documentos para la historia de la transformación colonizadora de California, 1679-1686. José Porrúa Turanzas, Madrid.
- Van Handel, Robert Michael. "The Jesuit and Franciscan Missions in Baja California." M.A. thesis. University of California, Santa Barbara, 1991.
- Vernon, Edward W. 2002. Las Misiones Antiguas: The Spanish Missions of Baja California, 1683-1855. Viejo Press, Santa Barbara, California.
Spoljašnje veze
[uredi | uredi izvor]- Baja California State Government: History
- www.ca-missions.org — The official website of the California Mission Studies Association, a good source of accurate, peer-reviewed information on Mission Era history with an extensive links page.
- California Missions article at The Catholic Encyclopedia
- Missions of Baja California and Baja California Sur
- Google earth map of the Baja missions
- Reseña histórica de las misiones de Baja California by Dr. W. Michael Mathes (in Spanish)
| Međunarodne | |
|---|---|
| Državne | |
| Ostale | |
