Druga neprijateljska ofanziva
| Druga neprijateljska ofanziva | ||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Deo Drugog svetskog rata u Jugoslaviji i Narodnooslobodilačke borbe naroda Jugoslavije | ||||||||
.jpg) Karta borbi u istočnoj Bosni tokom Druge neprijateljske ofanzive | ||||||||
| ||||||||
| Sukobljene strane | ||||||||
 Nacistička Nemačka Nezavisna Država Hrvatska Fašistička Italija |
Narodno- oslobodilački pokret Jugoslavije |
 Centralni nacionalni komitet Kraljevine Jugoslavije | ||||||
| Komandanti i vođe | ||||||||
|
Paul Bader |
 Josip Broz Tito Koča Popović |
Jugoslovenska vojska u otadžbini | ||||||
| Uključene jedinice | ||||||||
|
Alpski bataljon |
|
| ||||||
| Jačina | ||||||||
| 30—35.000 vojnika[1] | 5—6.000 partizana[2] | 4.000 četnika[2][a] | ||||||
| Žrtve i gubici | ||||||||
| oko 730 mrtvih i ranjenih, 464 promrzla | znatni[1] | |||||||
Druga neprijateljska ofanziva 1942, znana i pod imenom romanijsko-birčanska i ozrenska operacija, poduhvat je nemačkih i ustaško-domobranskih trupa izvršen u januaru i februaru 1942. godine u istočnoj Bosni radi uništenja partizanskih jedinica i zaposedanja oslobođene teritorije.
Situacija prije pokretanja ofanzive
[uredi | uredi izvor]U toku jeseni 1941. ustaničke snage — šest partizanskih i pet četničkih odreda, koji su u toj oblasti još sarađivali sa partizanima — oslobodile su najveći deo istočne Bosne (teritoriju između reka Drine, Bosne i Spreče), ugrozivši neprijateljske garnizone, vitalne saobraćajnice i značajne privredne objekte u rudarskim i industrijskim revirima. Potkraj godine četnici su pojačali destruktivne aktivnosti, neprijateljski su konforntirali sa partizanskim jedinicama i preuzeli akcije da razbiju NOP. Dolaskom Vrhovnog štaba sa tek formiranom Prvom proleterskom brigadom na teritoriji na kojoj su djestvovala dva Narodnooslobodilačka partizanska odreda (NOPO) — Romanijski i partizanski odred Zvijezda, krajem decembra i prvih dana januara, suzbijena je umnogome četnička izdajnička delatnost, učvršćena slobodna teritorija, a partizanske snage konsolidovane i ojačane.[2]
Jačina okupatorskih snaga
[uredi | uredi izvor]Ocenivši da se, nakon razbijanja partizanskih snaga u zapadnoj Srbiji i uništenja tzv. Užičke republike, najjače ustaničko žarište nalazi u istočnoj Bosni, nemačka Komanda za jugoistok je rešila da sredinom januara preduzme ofanzivu širih razmera protiv ustaničkih (partizanskih i četničkih) snaga na toj teritoriji, s ciljem da ih razbije i ponovo uspostavi kontrolu na tom strateški bitnom području. Zato je zadržana 342. divizija koja je, posle završenih jesenjih operacija u zapadnoj Srbiji, trebalo da bude upućena na istočni front. Njeno angažovanje u novoj operaciji u istočnoj Bosni bilo je omogućeno ulaskom bugarskih trupa u istočne oblasti Srbije i preuzimanjem okupacionih zadataka, čime su nemačke posadne divizije dobile mogućnost da se pregrupišu. Pored 342. pešadijske divizije, kojoj je poverena glavna zadatak — nastupanje iz rejona Zvornika i Višegrada, u ovoj ofanzivi angažovana je i nemačka 718. divizija i 12 bataljona domobrana i ustaša — ukupno 33.000 vojnika, podržanih artiljerijskim, tenkovskim i vazduhoplovnim snagama.[1]
Jačina oslobodilačkih snaga
[uredi | uredi izvor]Partizanske i četničke jedinice koje su se nalazile na ovoj operacijskoj teritoriji (partizanske: 1. proleterska brigada i tri NOPO-a: Romanijski, Birčanski i partizanski odred „Zvijezda” — ukupno 5.000 boraca; četničke: Srebrenički, Vlasenički i Rogatički četnički odred i Cerska četnička brigada — ukupno oko 3.000 vojnika) bile su pretežito raspoređene prema neprijateljskim garnizonima i položajima, zatvarajući pravce koji su, duž komunikacija, vodili u unutrašnjost slobodne teritorije. Dubok sneg i veoma niske temperature ograničavali su borbena dejstva samo u zahvatu komunikacija.[2]
Pripreme za napad
[uredi | uredi izvor]Obavešteni o predstojećoj nemačkoj ofanzivi, četničke vođe su izrazile lojalnost nemačkim štabovima i svojim jedinicama izdale naređenja da napuste položaje i ne pružaju otpor. Ocenivši da partizanske snage ne mogu da se odupru nadmoćnijem neprijatelju, tim pre što su četničke jedinice napuštale položaje, unoseći dezorganizaciju i paniku i stvarajući uslove za brze prodore nemačkih jedinica, Vrhovni štab Narodnooslobodilačkih partizanskih odreda Jugoslavije (NOPOJ) rešio je da odustane od uporne odbrane slobodne teritorije i dao naređenje partizanskim jedinicama da primenom manevra, izvlačenjem ispod udara neprijatelja i smelim zabacivanjem u njegovu pozadinu i iznenadnim dejstvima na njegove bokove i zaštitnicu sačuvaju svoju živu silu, a neprijatelju da nanesu što veće gubitke.
Napad neprijateljskih snaga i kretanje partizanskih jedinica
[uredi | uredi izvor]
Neprijateljske snage su prešle u napad 15. januara koncentričnim nastupanjem ka centru slobodne teritorije. Najjače snage, dva nemačka puka (397. i 399.) i jedan domobranski puk, napale su, uz snažnu podršku artiljerije, ustaničke položaje južno od Zvornika i Caparda.
Otporu Birčanskog partizanskog odreda pridružile su se i neke četničke jedinice do kojih nije stiglo naređenje njihovog štaba o nepružanju otpora nemačkim trupama. Jake neprijateljske snage, podržane bataljonom tenkova, slomile su otpor branilaca i, nadirući drumovima, zauzele Drinjaču, a narednih dana i Novu Kasabu i Šekoviće. Četničke jedinice su se delom razbežale ili prebacile preko Drine u Srbiju, a delom predale, dok se Birčanski odred održao, povukavši se dalje od komunikacija. Njegovi delovi su u zoru 17. januara razbili u selu Petrovićima jednu domobransku četu, zarobivši 138 vojnika. Nastavljajući ofanzivu, nemački pukovi zauzeli su Bratunac, Srebrenicu i Vlasenicu, pripremajući se za dalji prodor ka Han-Pijesku i Romaniji, u susret snagama koje su nastupale iz Višegrada, Sarajeva i Kladnja.
U međuvremenu su i ostale neprijateljske snage izvršile brze prodore na slobodnu teritoriju: 398. puk iz rejona Višegrada ka Rogatici, u koju je ušao već 16. januara, 738. puk i četiri domobranska bataljona iz rejona Sarajeva i Pala, jednom kolonom ka Sjetlini i Rogatici, a drugom ka Romaniji, na koju su izbili 17. januara, a 750. puk iz rejona Tuzle, preko Kladnja, ka Olovu u koje je ušao 21. januara. Partizanske snage su ponegde pružale ozbiljniji otpor i usporavale nadiranje neprijatelja. Tako je do jačih borbi došlo kod Rogatice i Sjetline, te kod Mokrog i Stupara.
Da bi izbegao opasnost da se nađe u okruženju, Vrhovni štab je sa delovima 1. proleterske brigade preduzeo brzo izvlačenje iz rejona Srednjeg, gde ga je zatekla ofanziva, preko Romanije i Glasinca na Jahorinu i dalje ka Foči, koju je u međuvremenu oslobodio Durmitorski partizanski odred. Sprečena da se izvuče iz obruča istim putem, glavnina 1. proleterske brigade je krenula zaobilaznim, ali težim i rizičnijim pravcem preko reke Bosne, Sarajevskog polja i planine Igman da bi izbila u rejon Trnova i Kalinovika, na teritoriju koju je držao Kalinovički partizanki odred. Ovaj smeli pokret, poznatiji pod imenom Igmanski marš, koji je izveden pored samog Sarajeva i koji je zbog izuzetno nepovoljnih vremenskih okolnosti ušao u istoriju NOP-a, potpuno je iznenadio neprijateljske snage.
Neprijateljske snage su do 22. januara ovladale svim naseljenim mestima duž komunikacija i u njihovom širem zahvatu, ali je izostao uspeh koji su očekivali, odnosno partizanske jedinice su uglavnom sačuvale ljudstvo, izbegavši da budu uvučene u frontalne borbe i odolevši propagandi i delatnosti četnika. Veće gubitke pretrpeli su delovi 5. i 2. bataljona 1. proleterske brigade 21. januara u Pjenovcu i Bijeloj Vodi, kada su bili iznenađeni od strane nemačkih skijaških odeljenja. U Pjenovcu je poginulo 59 partizana, 4 su ranjena i desetak ih je zarobljeno, a u Bijeloj Vodi je poginulo 14 boraca i pet ih je ranjeno.
Druga faza neprijateljskog napada
[uredi | uredi izvor]Pošto su izvršile pregrupaciju, 9 nemačkih i 12 ustaško-domobranskih bataljona (oko 17.000 vojnika), od 29. januara do 4. februara izveli su operaciju protiv Ozrenskog partizanskog odreda na teritoriji između reka Bosne i Spreče, u trouglu Zavidovići—Doboj—Tuzla. Ozrenski odred, koji je imao oko 1.200 boraca, pružao je uspešan otpor, povlačeći se ka grebenu planine, a zatim je prešao u snažan protivnapad, odbacio neprijatelja i vratio izgubljenu teritoriju.
Završetak ofanzive
[uredi | uredi izvor]Nemačka ofanziva u istočnoj Bosni završila se bez većih uspeha. Neprijateljske trupe jesu prodrle na oslobođenu teritoriju, prokrstarile komunikacijama, nanele partizanskim jedinicama gubitke, u nekim izazvale osipanje, ali nisu postigle glavni cilj, razbijanje i uništenje partizanskih snaga i pacifikaciju tog strategijski važnog područja jugoslovenskog ratišta. Nemoćne da održe zauzetu teritoriju, neprijateljske snage su se ubrzo povukle na polazne položaje, zadržavši posade u samo nekoliko mesta, koje će jedva da održe.
U romanijsko-birčanskoj operaciji u nemačkim i ustaško-domobranskim trupama poginulo je, ranjeno i zarobljeno oko 400 vojnika i oficira, dok su 464 stradala od promrzlina, a u Ozrenskoj operaciji oko 330 njih je izbačeno iz stroja. Gubici partizanskih jedinica nisu poznati.
Vidi još
[uredi | uredi izvor]Napomene
[uredi | uredi izvor]- ^ Samo manji deo četničkih snaga bio je angažovan u borbi protiv okupatora.
Reference
[uredi | uredi izvor]- ^ a b v Gažević 1970, str. 545.
- ^ a b v g Gažević 1970, str. 544.
Literatura
[uredi | uredi izvor]- Gažević, Nikola, ur. (1970). Vojna enciklopedija (na jeziku: srpskohrvatski). Beograd: Redakcija Vojne enciklopedije.
- Sirotković, Jakov; Krleža, Miroslav, ur. (1984). Enciklopedija Jugoslavije: Crn - Đ (na jeziku: srpskohrvatski) (2 izd.). Zagreb: Jugoslavenski leksikografski zavod.
