Ekvator
Ekvator ili polutar, ranije i ravnik (sredinom 19. veka),[1] je zamišljena kružnica koja opasuje Zemlju (ili neki drugi astronomski objekat) na podjednakoj udaljenosti od polova.[2] Ekvator deli Zemlju na južnu i severnu hemisferu. Geografska širina ekvatora je 0°. Dužina ekvatora je 40.075 km. Ekvator prolazi kroz 13 država i to su: 
Sao Tome i Prinsipe, 
Gabon, 
Kongo, 
DR Kongo, 
Uganda, 
Kenija, 
Somalija, 
Maldivi, 
Indonezija, 
Kiribati, 
Ekvador, 
Kolumbija, 
Brazil. Iako Ekvatorijalna Gvineja nosi ime ekvatora u svom nazivu, ekvator ne prolazi kroz kopneni deo ove države, mada se kontinentalni deo države nalazi 100 km severno od ekvatora, a ostrvo Anobon 155 km južno od ekvatora. Oko ekvatora vlada ekvatorijalna klima.
U prostornoj (3D) geometriji, kako se primenjuje u astronomiji, ekvator rotirajućeg sferoida (kao što je planeta) je paralela (krug geografske širine) na kojoj je geografska širina definisana kao 0°. To je zamišljena linija na sferoidu, jednako udaljena od njegovih polova, koja ga deli na severnu i južnu hemisferu. Drugim rečima, to je presek sferoida sa ravni koja je okomita na njegovu osu rotacije i na sredini između njegovih geografskih polova.
Na i blizu Ekvatora, podnevna sunčeva svetlost se pojavljuje skoro direktno iznad glave (ne više od oko 23° od zenita) svakog dana, tokom cele godine. Shodno tome, Ekvator ima prilično stabilnu dnevnu temperaturu tokom cele godine. U vreme ravnodnevice (otprilike 20. marta i 23. septembra) podsolarna tačka prelazi Zemljin ekvator pod plitkim uglom, sunčeva svetlost sija okomito na Zemljinu osu rotacije, a sve geografske širine imaju skoro 12-časovni dan i 12-časovnu noć.[3]
Etimologija
[uredi | uredi izvor]Ime je izvedeno od srednjovekovne latinske reči aequator, u frazi circulus aequator diei et noctis, što znači 'krug koji izjednačava dan i noć', od latinske reči aequare 'učiniti jednakim'.[4]
Ekvatorijalna godišnja doba i klima
[uredi | uredi izvor]
Godišnja doba su rezultat nagiba Zemljine ose od linije koja je okomita na ravan njene revolucije oko Sunca. Tokom godine, severna i južna hemisfera su naizmenično okrenute prema ili od Sunca u zavisnosti od položaja Zemlje u njenoj orbiti. Hemisfera okrenuta ka suncu prima više sunčeve svetlosti i na njoj je leto, dok druga hemisfera prima manje sunca i nalazi se u zimi (vidi solsticij).
U vreme ravnodnevice, Zemljina osa je okomita na Sunce, a ne nagnuta prema ili udaljena, što znači da su dan i noć dugi oko 12 sati na celoj Zemlji.
U blizini ekvatora, to znači da je varijacija u jačini sunčevog zračenja različita u odnosu na doba godine na višim geografskim širinama: Maksimalna sunčeva radijacija se prima tokom ravnodnevice, kada je mesto na ekvatoru ispod podsolarne tačke u visoko podne, a međusezone proleća i jeseni se dešavaju na višim geografskim širinama, a minimum se javlja tokom oba solsticija, kada je bilo koji pol nagnut prema ili udaljen od sunca, što dovodi do leta ili zime na obe hemisfere. Ovo takođe rezultira odgovarajućim pomeranjem ekvatora od podsolarne tačke, koja se zatim nalazi iznad ili blizu relevantnog tropskog kruga. Bez obzira na to, temperature su visoke tokom cele godine zbog aksijalnog nagiba Zemlje od 23,5° koji nije dovoljan za stvaranje niske minimalne podnevne deklinacije da bi dovoljno oslabio sunčeve zrake čak i tokom solsticija. Visoke temperature tokom cele godine protežu se do oko 25° severno ili južno od ekvatora, iako je umerena sezonska temperaturna razlika definisana suprotnim solsticijama (kao što je to na višim geografskim širinama) blizu granica ovog opsega ka polovima.
U blizini ekvatora, postoji mala promena temperature tokom cele godine, iako mogu postojati dramatične razlike u količini padavina i vlažnosti. Izrazi leto, jesen, zima i proleće se generalno ne primenjuju. Nizije oko ekvatora uglavnom imaju klimu tropskih kišnih šuma, takođe poznatu kao ekvatorijalna klima, iako hladne okeanske struje uzrokuju da neki regioni imaju tropsku monsunsku klimu sa sušnom sezonom sredinom godine, a somalska struja koju generiše azijski monsun zbog kontinentalnog grejanja preko visoke Tibetanske visoravni uzrokuje da šira Somalija ima sušnu klimu uprkos njenom ekvatorijalnom položaju.
Prosečne godišnje temperature u ekvatorijalnim nizijama su oko 31 °C (88 °F) tokom popodneva i 23 °C (73 °F) oko izlaska sunca. Padavine su veoma velike daleko od zona uzdizanja hladnih okeanskih struja, od 2.500—3.500 mm (100—140 in) godišnje. Godišnje ima oko 200 kišnih dana, a prosečan godišnji broj sunčanih sati je oko 2.000. Uprkos visokim temperaturama nivoa mora tokom cele godine, neke veće nadmorske visine kao što su Andi i planina Kilimandžaro imaju glečere. Najviša tačka na ekvatoru je na nadmorskoj visini od 4.690 m (15.387 ft), na 0° 0′ 0″ N 77° 59′ 31″ W / 0.00000° S; 77.99194° Z, nalazi se na južnim padinama Vulkana Kajambe [vrh 5.790 m (18.996 ft)] u Ekvadoru. Ovo je nešto iznad snežne granice i jedino je mesto na ekvatoru gde sneg leži na tlu. Na ekvatoru, snežna granica je oko 1.000 m (3.300 ft) niža nego na Mont Everestu i čak 2.000 m (6.600 ft) niža od najviše snežne granice na svetu, u blizini Tropika Jarca na Ljuljajaku.
| Klima Librvila, Gabon u Africi | |||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Pokazatelj \ Mesec | Jan. | Feb. | Mar. | Apr. | Maj | Jun | Jul | Avg. | Sep. | Okt. | Nov. | Dec. | God. |
| Maksimum, °C (°F) | 29,5 (85,1) |
30,0 (86) |
30,2 (86,4) |
30,1 (86,2) |
29,4 (84,9) |
27,6 (81,7) |
26,4 (79,5) |
26,8 (80,2) |
27,5 (81,5) |
28,0 (82,4) |
28,4 (83,1) |
29,0 (84,2) |
28,58 (83,44) |
| Prosek, °C (°F) | 26,8 (80,2) |
27,0 (80,6) |
27,1 (80,8) |
26,6 (79,9) |
26,7 (80,1) |
25,4 (77,7) |
24,3 (75,7) |
24,3 (75,7) |
25,4 (77,7) |
25,7 (78,3) |
25,9 (78,6) |
26,2 (79,2) |
25,95 (78,71) |
| Minimum, °C (°F) | 24,1 (75,4) |
24,0 (75,2) |
23,9 (75) |
23,1 (73,6) |
24,0 (75,2) |
23,2 (73,8) |
22,1 (71,8) |
21,8 (71,2) |
23,2 (73,8) |
23,4 (74,1) |
23,4 (74,1) |
23,4 (74,1) |
23,30 (73,94) |
| Količina kiše, mm (in) | 250,3 (9,854) |
243,1 (9,571) |
363,2 (14,299) |
339,0 (13,346) |
247,3 (9,736) |
54,1 (2,13) |
6,6 (0,26) |
13,7 (0,539) |
104,0 (4,094) |
427,2 (16,819) |
490,0 (19,291) |
303,2 (11,937) |
2.841,7 (111,876) |
| Dani sa kišom (≥ 0.1 mm) | 17,9 | 14,8 | 19,5 | 19,2 | 16,0 | 3,70 | 1,70 | 4,90 | 14,5 | 25,0 | 22,6 | 17,6 | 177,4 |
| Sunčani sati — mesečni prosek | 176,7 | 182,7 | 176,7 | 177,0 | 158,1 | 132,0 | 117,8 | 89,90 | 96,00 | 111,6 | 135,0 | 167,4 | 1.720,9 |
| Izvor: World Meteorological Organization (UN),[5] Hong Kong Observatory[6] | |||||||||||||
| Klima Pontijanak, Indonezija u Aziji | |||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Pokazatelj \ Mesec | Jan. | Feb. | Mar. | Apr. | Maj | Jun | Jul | Avg. | Sep. | Okt. | Nov. | Dec. | God. |
| Maksimum, °C (°F) | 32,4 (90,3) |
32,7 (90,9) |
32,9 (91,2) |
33,2 (91,8) |
33,0 (91,4) |
33,2 (91,8) |
32,9 (91,2) |
33,4 (92,1) |
32,6 (90,7) |
32,6 (90,7) |
32,2 (90) |
32,0 (89,6) |
32,7 (90,9) |
| Prosek, °C (°F) | 27,6 (81,7) |
27,7 (81,9) |
28,0 (82,4) |
28,2 (82,8) |
28,2 (82,8) |
28,2 (82,8) |
27,7 (81,9) |
27,9 (82,2) |
27,6 (81,7) |
27,7 (81,9) |
27,4 (81,3) |
27,2 (81) |
27,7 (81,9) |
| Minimum, °C (°F) | 22,7 (72,9) |
22,6 (72,7) |
23,0 (73,4) |
23,2 (73,8) |
23,4 (74,1) |
23,1 (73,6) |
22,5 (72,5) |
22,3 (72,1) |
22,6 (72,7) |
22,8 (73) |
22,6 (72,7) |
22,4 (72,3) |
22,7 (72,9) |
| Količina kiše, mm (in) | 260 (10,24) |
215 (8,46) |
254 (10) |
292 (11,5) |
256 (10,08) |
212 (8,35) |
201 (7,91) |
180 (7,09) |
295 (11,61) |
329 (12,95) |
400 (15,75) |
302 (11,89) |
3,196 (125,83) |
| Dani sa kišom (≥ 0.1 mm) | 15 | 13 | 21 | 22 | 20 | 18 | 16 | 25 | 14 | 27 | 25 | 22 | 238 |
| Izvor: World Meteorological Organization (UN)[7] | |||||||||||||
| Klima Makapa, Brazil u Južnoj Americi | |||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Pokazatelj \ Mesec | Jan. | Feb. | Mar. | Apr. | Maj | Jun | Jul | Avg. | Sep. | Okt. | Nov. | Dec. | God. |
| Maksimum, °C (°F) | 29,7 (85,5) |
29,2 (84,6) |
29,3 (84,7) |
29,5 (85,1) |
30,0 (86) |
30,3 (86,5) |
30,6 (87,1) |
31,5 (88,7) |
32,1 (89,8) |
32,6 (90,7) |
32,3 (90,1) |
31,4 (88,5) |
30,71 (87,28) |
| Prosek, °C (°F) | 26,5 (79,7) |
26,2 (79,2) |
26,3 (79,3) |
26,4 (79,5) |
26,8 (80,2) |
26,8 (80,2) |
26,8 (80,2) |
27,4 (81,3) |
27,8 (82) |
28,1 (82,6) |
27,9 (82,2) |
27,4 (81,3) |
27,03 (80,65) |
| Minimum, °C (°F) | 23,0 (73,4) |
23,1 (73,6) |
23,2 (73,8) |
23,5 (74,3) |
23,5 (74,3) |
23,2 (73,8) |
22,9 (73,2) |
23,3 (73,9) |
23,4 (74,1) |
23,5 (74,3) |
23,5 (74,3) |
23,4 (74,1) |
23,29 (73,92) |
| Količina kiše, mm (in) | 299,6 (11,795) |
347,0 (13,661) |
407,2 (16,031) |
384,3 (15,13) |
351,5 (13,839) |
220,1 (8,665) |
184,8 (7,276) |
98,0 (3,858) |
42,6 (1,677) |
35,5 (1,398) |
58,4 (2,299) |
142,5 (5,61) |
2.571,5 (101,239) |
| Dani sa kišom (≥ 0.1 mm) | 23 | 22 | 24 | 24 | 25 | 22 | 19 | 13 | 6 | 5 | 6 | 14 | 203 |
| Sunčani sati — mesečni prosek | 148,8 | 113,1 | 108,5 | 114,0 | 151,9 | 189,0 | 226,3 | 272,8 | 273,0 | 282,1 | 252,0 | 204,6 | 2.336,1 |
| Izvor: World Meteorological Organization (UN),[8] Hong Kong Observatory[9] | |||||||||||||
Vidi još
[uredi | uredi izvor]Reference
[uredi | uredi izvor]- ^ Skalica, Tomo (2007). Galijom oko svijeta. Slavonski Brod: Udruga građana Baština. str. 91.
- ^ „Equator”. National Geographic - Education. 6. 9. 2011. Arhivirano iz originala 09. 05. 2022. g. Pristupljeno 9. 3. 2021.
- ^ „Equinox: Almost Equal Day and Night, By Aparna Kher”. Pristupljeno 5. 11. 2021.
- ^ „Definition of equator”. OxfordDictionaries.com. Arhivirano iz originala 23. 5. 2018. g. Pristupljeno 5. 5. 2018.
- ^ „Weather Information for Libreville”. World Weather Information Service. World Meteorological Organization.
- ^ „Climatological Normals of Libreville”. Hong Kong Observatory. Arhivirano iz originala 26. 10. 2019. g.
- ^ „Weather Information for Pontianak”. World Weather Information Service. World Meteorological Organization.
- ^ „Weather Information for Macapa”. World Weather Information Service. World Meteorological Organization.
- ^ „Climatological Normals of Macapa”. Hong Kong Observatory. Arhivirano iz originala 26. 10. 2019. g.
Literatura
[uredi | uredi izvor]- Moritz, H (septembar 1980). „Geodetic Reference System 1980”. Bulletin Géodésique. Berlin: Springer-Verlag. 54 (3): 395—405. Bibcode:1980BGeod..54..395M. S2CID 198209711. doi:10.1007/BF02521480. (IUGG/WGS-84 data)
- Taff, Laurence G (1981). Computational Spherical Astronomy. New York: Wiley. ISBN 0-471-06257-X. OCLC 6532537. (IAU data)
- P. K. Seidelmann (Chair), et al. (2005), “Report Of The IAU/IAG Working Group On Cartographic Coordinates And Rotational Elements: 2003,” Celestial Mechanics and Dynamical Astronomy, 91, pp. 203–215.
- OpenGIS Implementation Specification for Geographic information - Simple feature access - Part 1: Common architecture, Annex B.4. 2005-11-30
- „How much land is in the tropics?”. God Plays Dice. 2007-12-04. Pristupljeno 2017-06-26.
- „TROPICALITY | Meaning & Definition for UK English | Lexico.com”. Lexico Dictionaries | English (na jeziku: engleski). Arhivirano iz originala 25. 3. 2022. g. Pristupljeno 2022-03-25.
- Menadue, Christopher B. (2017-05-30). „Trysts Tropiques: The Torrid Jungles of Science Fiction” (PDF). ETropic: Electronic Journal of Studies in the Tropics (na jeziku: engleski). 16 (1). ISSN 1448-2940. doi:10.25120/etropic.16.1.2017.3570
. - Heine, George (septembar 2013). „Euler and the Flattening of the Earth”. Math Horizons. 21 (1): 25—29. S2CID 126412032. doi:10.4169/mathhorizons.21.1.25.
- Snyder, John P. (1993). Flattening the Earth: Two Thousand Years of Map Projections. University of Chicago Press. str. 82. ISBN 0-226-76747-7.
Spoljašnje veze
[uredi | uredi izvor]- „tropics”. National Geographic Encyclopedia. National Geographic Society. 21. 1. 2011. Arhivirano iz originala 26. 11. 2021. g. Pristupljeno 2017-06-26.
| Međunarodne | |
|---|---|
| Državne | |
| Ostale | |
