Žitije Svetog Simeona

Za drugu upotrebu, pogledajte stranicu Žitije Svetog Simeona (TV film).

Žitije Svetog Simeona od Save Nemanjića predstavlja jedno od najranijih i najznačajnijih dela srpske srednjovekovne književnosti. Po svojoj tekstualnoj strukturi nije posebno delo, već jedna od početnih glava Studeničkog tipika, čiji se original čuva u Nacionalnom muzeju u Pragu pod signaturom IX H 8 — Š10.

Istorija

Sava je ovo svoje delo pisao u dva maha. Prvi put (između 1200. i 1205.) u vrlo kratkom obliku (ograničeno na istorijat Simeonovog dolaska na Svetu goru i sažeto kazivanje o njegovoj smrti) u drugoj i trećoj glavi Hilandarskog tipika, kojeg je počeo da sastavlja odmah posle smrti Sv. Simeona 1199. g. Drugi put (1208) mnogo opširnije piše Život Gospodina Simeona u okviru Studeničkog tipika , koji je stvarao u svojoj studeničkoj isposnici. Smatra se da su ova dva tipika gotovo istovetni pa otud zaključak o srodnosti i povezanosti dve verzije Žitija Sv. Simeona. Pišući ovo svoje delo, Sava se, govoreći u početku o Nemanji kao vladaru, obilno koristio Nemanjinom poveljom manastiru Hilandaru (1198/1199), iz koje je prepisao čitave stavove.

O književnom delu

Iako je po obimu malo i skromno, Savino delo se odlikuje lakim i živim izlaganjem, jakim dramskim opisima i proživljenom osećajnošću. U nauci je prepoznato da se radi o ktitorskom i po svom sastavu opširnom (ili obimnom) žitiju — ne o kraćem, prološkom. Po uzoru na vizantijske predloške čiju tradiciju sledi, i ovo žitije prikazuje obrazac svetačkog života i ponašanja, te su svi biografski podaci podređeni funkciji teksta da ohrabri manastirski kolektiv u istrajavanju u veri, te da, kao kultni spis, širi kult ovog sveca. Ovo žitije se po običaju i danas čita u manastirskim trpezarijama na dan svečevog predstavljanja, tj. 26. februara po gregorijanskom kalendaru, a time se potvrđuje kontinuitet izvanredne popularnosti ovog žanra koja je postojala u srednjem veku.

Prava književna priroda Savinog rada se razotkriva u njegovim žitijnim i pesničkim sastavima, koji, svaki u svome žanru, stoje na počecima razvoja odgovarajućih književnih rodova u osamostaljenoj srpskoj književnosti. Razvijeno žitije Sveti Sava piše tek u uvodu Studeničkog tipika, u Studenici 1208. godine. Žitije Svetog Simeona pisano je kao ktitorsko žitije osnivača Studenice, po svim pravilima ovoga žanra iz uzorne vizantijske književnosti. Usredsređen na monaški lik Simeonov, Sava je stvarne biografske podatke iz života Nemanjinog podredio ideji odricanja od prestola, moći i uzvišenosti u ovom svetu, radi nebeskog carstva. Simeon je prikazan kao dramatičan primer odricanja, osnovne jevanđelske poruke i temelja svake, a naročito monaške duhovnosti. Stoga je i uobičajeni retorski uvod u Savinom žitijnom delu spojio elemente biografske predistorije (osvajanja, tekovine Nemanje vladara) sa elementima retorične pohvale svetome, čija se veličina izgrađuje na protivrečnosti samoodricanja. Tek za ovom pohvalom sledi kazivanje o monaškim podvizima Simeonovim i o njegovoj smrti; to je glavni biografski deo Žitija, koji se ne završava pohvalom već molitvom Savinom, obeleženom snažnim tonom propovedanja i pouke. Vrlina Savinog Žitija Svetog Simeona je neposredno i jednostavno, odmereno pričanje bez retoričnosti, u kome se prepoznaje bliski svedok i pratilac, učesnik u životnim zbivanjima Simeona Nemanje, Nemanjin sin. Opis Simeonove smrti, sav u smenjivanju slike i dijaloga, uzdržan i uzbuđen u isti mah, spada u najlepše stranice stare srpske književnosti.

Intertekstualne veze (Žitije Sv. Simeona od Stefana Prvovenčanog)

Srpska srednjovekovna književnost, čiji je Sveti Sava utemeljivač, nastala je paralelno sa ranim formiranjem srpske srednjovekovne feudalne države i feudalnog društvenog poretka, pa se razvijala i napredovala naporedo sa njima i u zavisnosti od njihovog uzdizanja i jačanja. Tokom XIII i XIV veka srednjovekovna Srbija dobija nekolicinu darovitih pisaca koji su svi sa dobrim uspehom negovali jedan originalan, i za našu literaturu vrlo značajan i osoben književni rod, rod stare srpske biografije. Začetnik ovoga roda bio je upravo Sava Nemanjić, ili Sv. Sava, koji je raspolagao izuzetnim književnim darom što je učinilo da njegovo, obimom malo delo, Život sv. Simeona ne ostane upisano samo kao najstariji biografski spis srpske književnosti, nego i jedno od najboljih književnih ostvarenja srpske srednjovekovne literature. Savin brat Stefan Prvovenčani, takođe piše biografiju njihovog oca Nemanje, te tako na najbolji način dopunjava Savu. Dok je Sava opisivao najviše očev monaški život, Stefan je u svome delu Život sv. Simeona obuhvatio ne samo celokupan Nemanjin vladarski vek, već i jedan deo sopstvene vladavine. Obojica Nemanjinih sinova ostavili su ugledni model za sastavljanje biografija svih narednih vladara nemanjićke dinastije, a time zasnovali čvrst idejni temelj za dugogodišnji savez između crkvene i svetovne vlasti. Već početkom XIII veka Savino i Stefanovo delo je u dovoljnoj meri utvrdilo autoritet Stevana Nemanje kao državotvorca i osnivača dinastije. Na istom tragu polovinom veka pojavila se potreba za uzdizanjem i učvršćivanjem kulta Sv. Save kao osnivača i prvog poglavara samostalne srpske crkve. Taj posao izvršila su jedan za drugim dva hilandarska kaluđera.

Sadržaj

Naslovi poglavlja iz Žitije Stefana Nemanje od sv. Save (objavljeno 1970. u Novom Sadu):

1. Kako je nasledio ovaj sveti manastir prečasni otac naš i ktitor gospodin Simeon i o životu njegovu, kakav bi pred Bogom i ljudima. Oče, blagoslovi!
2. Stefan Nemanja ženi sina Stefana kćerju grčkoga cara Aleksija. Želja njegova da se pokaluđeri
3. Stefan Nemanja saziva sabor na kom drži govor i odriče se prestola
4. Nemanja savetuje sinove svoje
5. Nemanja se kaluđeri i dobija ime Simeon. Život u Studenici i želja za Svetom Gorom
6. Sv. Simeon odlazi u Svetu Goru
7. Sv. Simeon dolazi u Vatoped, pa potom podiže Hilandar
8. Bolest sv. Simeona i pouka njegova sv. Savi
9. Smrt, opelo i pogreb sv. Simeona
10. Sv. Sava uređuje Hilandar. Poziv od braće da prenese mošti sv. Simeona u Srbiju. Izvršenje prenosa
11. Ukratko život sv. Simeona. Pouka sv. Save bratstvu manastira Studenice, za koje je i napisao život svoga oca

Literatura

• Trifunović, Đorđe (1990). Azbučnik srpskih srednjovekovnih književnih pojmova (2. izd.). Beograd: Nolit. 

Spoljašnje veze

• Sveti Sava: Sabrani spisi, Studenički tipik