Zgrada građanske štedionice u Beogradu
| Zgrada građanske štedionice | |
 | |
Informacije
| |
|---|---|
| Lokacija | Beograd  Srbija
|
| Status | srušena |
| Otvaranje | 1929. godine |
| Srušena | 20. avgust 2023. |
Kompanije
| |
| Arhitekta | Stevan Tobolar |
Zgrada građanske štedionice je bila zgrada koja se nalazila u ulici Svetozara Markovića 43 u beogradskoj opštini Savski venac. Izgrađena je 1929. godine po projektu arhitekte Stevana Tolbara, a srušena 2023. godine.
Istorijat
[uredi | uredi izvor]Krajem 19. veka u Srbiji se otvaraju prve fabrike i država doživljava industrijsku revoluciju. Razvoj industrije uzrokovao je i razvoj bankarstva, pa se u narednim decenijama osnovao čitav niz banaka i štedionica. Jedna od njih bila je Građanska štedionica, osnovana 1905. godine u Beogradu.[1]
Tokom svog postojanja spadala je u kategoriju srednje velikih beogradskih novčanih zavoda, a u svoju imovinu, pored akcija i kredita, ubrajala je i niz placeva na vrlo atraktivnim beogradskim lokacijama.[1] Jedan od tih placeva bio je na adresi Svetozara Markovića 43, tada u Studeničkoj ulici, a on je odabran za izgradnju novog zdanja štedionice.[1][2]
Opšte informacije
[uredi | uredi izvor]Iako je prvobitna namera bila da se stara i trošna zgrada na samom uglu sruši, plan je promenjen i novo zdanje sazidano je u nastavku, na broju 43. Za arhitektu je odabaran inženjer Stevan Tobolar, koji je pre toga učestvovao u izgradnji predstavništa Prvog parobrodskog društva u Beogradu.
Izgradnja objekta započela je 1929. godine, a zamišljena je kao poslovno-stambeni projekat. U prizemlju zgrade bila je smeštena ekspozitura Štedionice, kao i prateće poslovne prostorije. Na preostala tri sprata smeštena su po pod dva troiposobna stana, formirana po ugledu na tzv. „beogradski stan”. U ovim stanovima, centralna prostorija bio je antre iz koga se ulazio u ostale sobe, raspoređene prema nameni - s jedne strane su se nalazile kuhinja, trpezarija, ostava i pomoćne prostorije, dok je sa druge strane bio salon, spavaće i radne sobe. Stanovi u ovoj zgradi bili su namenjeni službenicima banke, kao i za rentiranje.[1]
Iako je tih godina u arhitekturi Beograda već počeo da se oseća uticaj modernizma i pored izuzetno moderne strukture i relativno svedene fasade, sama fasada zgrade je primer poznog akademizma. Simetrično postavljeni balkoni sa bogatom ogradom, kolosalni visoki stubovi koji ističu elegantne vertikale zgrade, te istureni venac koji podseća na antičke hramove ukrašen cvetnim ornamentima, majstorski su osmišljeni kako bi se iskazala bogatstvo, ozbiljnost i sigurnost koje je sama Štedionica htela da prezenutuje svojim klijentima. Utisak monumentalnosti i prosperiteta posebno je pojačan figurom Merkura koja se nalazila na pročelju zgrade između drugog i trećeg sprata. Impozantna figura prikazivala je antičkog boga u kako stoji na Zemaljskoj kugli, u jednoj ruci držeći žezlo obavijeno zmijama, a u drugoj kožnu vreću. Njegov izgled bio je upotpunjen plaštom i šlemom sa krilima, prepoznatljivim simbolima božjeg glasnika.[1]
Zgrada je bila sedište Štedionice sve do Drugog svetskog rata. U posleratnom periodu, Građanska štedionica je prestala sa radom, a prostorije ekspoziture su dobile novu namenu. Do rušenja 20. avgusta 2023. na ovom prostoru nalazili su se kafei sa pogledom na park Manjež.[1]
Ova zgrada, zajedno sa kompleksom okolnih zgrada bila je deo celine Zapadni Vračar i do 25. decembra 2020. godine bila zaštićena kao spomenik kulture Republike Srbije od strane Zavoda za zaštitu spomenika kulture grada Beograda, a nazivali su je „simbolom ekonomskog uspona Beograda 19. veka”.[3] Srpski mediji Vreme i N1 opisali su ovu zgradu kao „primer poznog akademizma, monumentalne fasade sa simetričnim balkonima, kolosalnim stubovima, isturenim vencom ukrašenim cvetnim ornamentima i figurom rimskog boga trgovine i putovanja Merkura, na centralnom delu”.[3][4][5][6]
U vreme kada su se na prostoru srušenih zgrada na ovom potezu, uključujući i Zgradu građanske štedionice zidale nove zgrade, Predstavnici Centra za urbani razvoj zatražili da se vrate autentične fasade vobjekata u Ulici Svetozara Markovića na Slaviji koje su srušene. Ovu inicjativu podržala je i glumica Svetlana Bojković, ali ona nije primenjena.[7] Deo medija i javnosti osudio je rušenje ovog objekta.[8][9]
Reference
[uredi | uredi izvor]- ^ a b v g d đ Zgrada Građanske štedionice 011info.com 27. 8. 2019.
- ^ Srušena je zgrada Građanske štedionice iz 1929 - simbol ekonomskog uspona Beograda 19. veka nspm.rs 28. 8. 2023.
- ^ a b Novi stambeno-poslovni objekti nastavljaju da brišu istoriju Beograda oblakodermagazin.rs 23. 8. 2023.
- ^ Koje se sve zgrade ruše na Slaviji i da li su bile pod zaštitom države n1info.rs 17. 8. 2023.
- ^ Na poziv građana stigla i komunalna milicija n1info.rs 19. 8. 2023.
- ^ U Beogradu srušena Stara štedionica iz 19. veka zbog gradnje stambeno-poslovnog kompleksa 021.rs 24. 8. 2023.
- ^ Mogu li se vratiti autentične fasade na Slaviji politika.rs 38. 8. 2023.
- ^ Rušenje na Slaviji uprkos protivljenju dela javnosti masina.rs 18. 8. 2023.
- ^ TRAŽE ZAŠTITU, A NE NOVE KVADRATE: Inicijativa protiv rušenja u bloku između Trga Slavija i "Manježa" Večernje novosti 25. 12. 2021.
