Zigfrid linija

Prvobitna Zigfridova linija predstavljala je splet utvrđenja i tenkovskih prepreka koje je Nemačka tokom Prvog svetskog rata izgradila na granici sa Francuskom. Međutim, na engleskom govornom području naziv Zigfridova linija najčešće se koristio za sličnu nemačku odbrambenu liniju iz Drugog svetskog rata izgrađenu kao odgovor na francusku Mažino liniju. U Nemačkoj je bila poznata pod nazivom Zapadni bedem (Westwall), ali su ga saveznici nazvali po odbrambenoj liniji iz Prvog svetskog rata.

Zigfridova linija ili Zapdni bedem bila je odbrambeni sistem dugačak 630 km sa preko 18.000 bunkera, rovovima i tenkovskim preprekama. Prostirala se od Klevea, na granici sa Holandijom, duž zapadne granice Nemačkog carstva, sve do grada Vela na Rajni, na granici sa Švajcarskom. Više iz propagandnih nego iz strateških razloga, Adolf Hitler planirao je 1936. godine izgradnju linije koja je realizovana u periodu od 1938. do 1940. godine. Neposredno pre početka izgradnje linije Nemačka je 1936. prekršila Versajski i Lokarnski sporazum tako što je remilitarizovala Rajnsku oblast.

Poreklo naziva „Zapadni bedem“

Danas se ne zna sa sigurnošću poreklo nemačkog naziva Zapadni bedem. Najverovatnije je da je ovaj naziv ušao u popularnu upotrebu od kraja 1938. godine. Nacistička propaganda u početku nije često koristila ovaj naziv, ali je on postao opštepoznat od sredine 1939. godine jer je Hitler 20. maja 1939. godine poslao „dnevnu zapovest vojnicima i radnicima na Zapadnom bedemu“. Zvanični naziv linije do tada je zavisio od programa izgradnje koji su opisani u sledećem poglavlju. Npr. naziv „Limes program“ je upotrebljen u cilju zavaravanja javnosti kako bi se stvorila pretpostavka da se radi o arheološkom istraživanju rimskih pograničnih utvrđenja (limesa) na prostoru nekadašnje rimske provincije Gornje Germanije.

Programi izgradnje, 1938—1940

Postojalo je nekoliko različitih faza u izgradnji Zigfridove linije:

Program pogranične straže (pionirski program) za izgradnju najisturenijih položaja (1938)
Limes program (1938)
Ahen-Sar program (1939)
Utvrđeni položaj Geldern između Brigena i Kleva (1939—1940)
Zapadna zona protivvazdušne odbrane (1938)

Svi ovi programi imali su prioritet zbog čega su građevinarima bile na raspolaganju sve neophodne sirovine.

Tipični, osnovni građevinski tipovi

Na početku svakog programa izgradnje izrađivani su planovi osnovnog građevinskog tipa koji je zatim građen u velikom broju, ponekad i preko 1.000 objekata. Standardizacija bunkera i tenkovskih prepreka je bila neophodna zbog nedostatka sirovina, transportnih sredstava i radnika.

Pionirski program

Tokom glavne faze pionirskog programa izgrađen je veliki broj malih bunkera sa tri otvora, čiji su zidovi bili debeli 50 cm i koji nisu obezbeđivali zaštitu od napada bojnim otrovima. Posade ovih bunkera nisu imale obezbeđen smeštaj. Na isturenim pložajima izgrađeni su slični bunkeri sa malim grudobranom na krovu odakle je posada mogla da vrši osmatranje terena. Sve ove konstrukcije su već bile zastarele u trenutku izgradnje i mogle su da pruže zaštitu samo od šrapnela i ručnih bombi. Program je realizovala „Pogranična straža“ (Grenzwacht), mala vojna grupa koja je otpočela sa aktivnostima u Rajnskoj oblasti odmah nakon njene remilitarizacije. Bunkeri su građeni u blizini granice.

Limes program

Limes program je pokrenut na osnovu Hitlerovog naređenja da se pojača sistem utvrđenja na zapadnoj nemačkoj granici. Bunkeri koji su izgrađeni u ovoj fazi, tokom 1938. godine imali su izuzetno snažnu konstrukciju. Pretpostavlja se da je za izradu kostura svakog od ovih bunkera, poznatih pod nazivom „Tip 10", bilo potrebno 20 ljudskih godina dok je za njegovo popunjavanje bilo neophodno 287 m³ betona, što je dovoljno za izgradnju omanjeg bloka stanova.

Tavanica bunkera bila je debela 1.5 m što se pokazalo kao nedovoljno još pre završetka izgradnje. Ukupno je izgrađen 3.471 bunker „Tip 10" duž čitave Zigfridove linije. Bunkeri su imali centralnu sobu ili sklonište za 10 do 12 vojnika sa ulazom, stepenaste otvore na zadnjoj strani i borbeno odeljenje koje je bilo 50 cm više. Borbeno odeljenje imalo je otvore za mitraljeze sa prednje i bočnih strana i zaseban ulaz. Takođe su postojale i puškarnice dok je čitav bunker bio tako izgrađen da je bio otporan na napad bojnim otrovima.

Bunker je imao svoju peć za grejanje sa dimnjakom koji je na spoljnom delu bio zaštićen gustom rešetkom. Svaki vojnik je imao mesto za spavanje i klupu dok je oficir u svojoj kancelariji imao stolicu. U bunkeru je bilo malo mesta: svakom vojniku je bilo na raspolaganju oko 1 m² prostora u skučenoj unutrašnjnosti bunkera.

U unutrašnjnosti bunkera još uvek su vidljivi natpisi na zidovima „Zidovi imaju uši!" i „Ugasite svetla kada su poklopci na otvorima podignuti!" koji je trebalo da pripreme vojnike za njihov zadatak.

Ahen-Sar program

Bunkeri koji su izgrađeni u sklopu ovog programa slični su bunkerima izgrađenim tokom Limes programa; Tip 107 sa dvostrukim mitraljeskim kazamatima i betonskim zidovima debelim 3.5 m. Jedina razlika bila je ta što kod ovog tipa nisu postojali otvori sa prednje već samo sa bočnih strana bunkera. Otvori su samo izuzetno bili izgrađeni na prednjoj strani bunkera i u tom slučaju su bili zaštićeni teškim metalnim vratima. Programom su bili obuhvaćenig gradovi Ahen i Sarbriken koji su nalazili zapadno od utvrđenih položaja izgrađenih u sklopu Limes programa.

Zapadna zona protivvazdušne odbrane

Zapadna zona protivvazdušne odbrane prostirala se paralelno sa dve prethodne odbrambene linije i sastojala se uglavnom od protivavionskih kula na kojima su se nalazili položaji za nemačke protivavionske topove. Ove kule bile su zaštićene bunkerima izgrađenim u sklopu Limes i Ahen-Saar programa.

Utvrđeni položaj Geldern

Utvrđeni položaj Geldern produžio je Zigfrid liniju na sever sve do grada Kleva na Rajni. Sagrađen je po izbijanju Drugog svetskog rata. Sastojao se od zasebnih ukopanih položaja koji nisu bili opremljeni artiljerijom i mitraljezima ali su bili napravljeni od betona zbog čega su bili izuzetno otporni. Kako bi bili manje uočljivi pravljeni su u blizini farmi.

Tenkovske prepreke

Ispred utvrđenih položaja na Zigfrid liniji izgrađeno je na desetine kilometara tenkovskih prepreka koje su zbog sve oblika bile poznatije pod nazivom "zmajevi zubi" ili „bradavice“ (na nemačkom Höcker, „grbe"). Prepreke su se sastojale od armiranih betonskih blokova sa zajedničkim temeljom. Postojale su dve vrste ovakvih prepreka: Tip 1938 sa četiri betonska stupa i Tip 1939 sa pet betonskih stubova koji su rasli ka kraju prepreke. Svrha ovih tenkovskih prepreka je bila da smaknu gusenice sa neprijateljskih tenkova koji pokušaju da ih pređu ili da ih nasade na slabo oklopljen stomak i izlože ga dejstvu protivoklopne artiljerije. Pored standardnih izgrađen je i čitav niz različitih nestandardnih tenkovskih prepreka. Tamo gde su postojale mogućnosti protivtenkovski rovovi ispunjeni su vodom. Primer ovakve prepreke može se danas videti severno od Ahena u blizini Gilenkirhena.

Uslovi za rad tokom izgradnje

Najveći broj bunkera izgrađenih tokom pionirskog programa napravile su privatne firme ali privatni sektor nije bio u mogućnosti da obezbedi dovoljan broj radnika neophodan za realizaciju programa koji su usledili. Ovaj problem je prevaziđen zahvaljujući nemačkoj „Tot“ organizaciji nazvanoj po njenom osnivaču Fricu Totu. Uz pomoć ove organizacije obezbeđena je radna snaga, ponekad i pola miliona radnika, za rad na Zigfrid liniji. Transport materijala i radnika obavljala je kompanija Dojče Rajhsban koja je iskoristila prednosti koje joj je pružala mreža strateški izgrađenih železničkih pruga čija je prvobitna namena bila da omogući transport i snabdevanje nemačke vojske tokom Prvog svetskog rata.

Uslovi za rad na gradilištima su bili izuzetno opasni: npr. za transport i ugradnju teških oklopnih ploča od kojih su neke težile i do 60 t korišćeni su najprimitivniji metodi. Život na gradilištu je bio dosadan zbog čega je dosta radnika napustilo posao.

Oklopne ploče i naoružanje

Nemačka industrija nije bila u mogućnosti da isporuči dovoljan broj oklopnih ploča i naoružanja za ugradnju zbog čega su bunkeri na Zigfrid liniji imali mali vojni značaj. Oklopne ploče upotrebljavale su se za izradu otvora i poklopaca kao i za oklopne kupole za kružnu odbranu. Nemačka je u velikoj meri zavisila od uvoza sirovina neophodnih za izradu čelika kao što su nikl i molibden, zbog čega su oklopne ploče ili izostavljene ili su pravljene od materijala lošeg kvaliteta. Ovaj nedostatak vidljiv je i na tadašnjim propagandnim fotografijama Zigfrid linije.

Bunkeri su prvobitno bili opremljeni topovima koji su se u prvoj polovini rata pokazali neadekvatnim zbog čega su demontirani. Adekvatno atiljerijsko oruđe velikog kalibra, nije moglo biti montirano u postojeće bunkere zbog nedostatka prostora.

Uloga Zigfrid linije na početku rata

Uprkos činjenici da je Francuska objavila rat Nemačkoj zbog napada na Poljsku na početku Drugog svetskog rata, na Zigrfid liniji sve do početka nemačke kampanje na zapadu nije bilo većih sukoba. Umesto da se bore obe strane su se našle u tzv. Lažnom ratu izbegavajući direktan sukob. Iz ovog ratnog perioda česte su slike nemačkih i francuskih vojnika kako suše veš ili obrađuju baštu u blizini svojih bunkera. Kada je nemačka kampanja na zapadu završena sva pokretna oruđa sa Zigfrid linije prebačena su na druge frontove. Utvrđeni položaji su zapušteni i iskoro su izgubili odbrambeni značaj dok su bunkeri korišćeni kao skladišta za poljoprivredne alatke.

Reaktiviranje Zigfrid linije

Nakon iskrcavanja saveznika u Normandiji 6. juna 1944. godine i nepovoljnog razvoja situacije u Francuskoj, Zigrfid linija je ponovo dobila na značaju. 24. avgusta 1944. godine. Hitler je izdao naređenje o obnavljanju položaja na ovoj odbrambenoj liniji. Na ovim radovima učestvovalo je preko 20.000 radnika, članova Nemačke nacionalne radničke službe, od kojih su mnogi bili dečaci stari između 14-16 godina. Lokalno stanovništvo je takođe učestvovalo u izgradnju antitenkovskih prepreka ali je čitav napor u svetlu totalne savezničke nadmoći u vazduhu bio besmislen.

Tokom ovih radova postalo je jasno da postojeći bunkeri nisu sposobni da izdrže napad protivoklopnog oruđa koje je razvijeno tokom rata. Za vreme ovih radova granični položaji ojačani su izgradnjom tzv. „Tobruk“ bunkera sa jednim članom posade.

Borbe na Zigfrid liniji tokom 1944. god.

U avgustu 1944. godine odigrale su se prve borbe na ovoj odbrambenoj liniji. Najteže borbe bile su na sektoru linije kod Hartgenvalda (Hürtgenwald) u Ejfelu (Eifel), 20 km jugoistočno od Ahena. Tokom bitke na ovom jako pošumljenom terenu gubici američke vojske iznosili su 10.000 vojnika dok nemački gubici nisu poznati ali se pretpostavlja da su iznosili oko 12.000 vojnika.

Nakon bitke kod Hartgenvalda usledila je Ardenska ofanziva u rejonu južno od Hartgenvalda, između Monšaua (Monschau) i luksemburškog grada Ehternaha (Echternach). Ova ofanziva je bila poslednji nemački pokušaj da se izmeni ishod rata. Nemačka vojska je tokom ofanzive izgubila veliki broj vojnika i borbene tehnike ali nije uspela da ostvari zadate ciljeve.

Do sukoba je dolazilo i na drugim sektorima Zigfrid linije. Posade mnogih bunkera odbile su da se predaju plašeći se da će biti izvedene pred vojni sud. Mnogi nemački vojnici platili su ovakvu odluku svojim životom zato što utvrđeni položaji duž linije nisu pružali adekvatnu zaštitu od artiljerijskog i vazdušnog napada.

U proleće 1945. godine predali su se poslednji utvrđeni položaji na Zigfrid liniji.

Spoljašnje veze

Normativna kontrola
Međunarodne	VIAF WorldCat
Državne	Španija Nemačka Izrael Sjedinjene Države Češka
Ostale	Enciklopedija Britanika