Izvori i hijerarhija poslovnog prava Republike Srbije

Izvore prava predstavljaju opšti pravni akti kojima se neposredno (ustav, zakon, uredba) ili posredno (sudska presuda, sudska praksa) stvaraju opšte pravne norme. Opšti pravni akti su pismene forme (jezičke) koje imaju pravnu snagu (propisi - tekstovi poput zakona) a čiji sadržaj državni i drugi organi kao i građani koriste prilikom utvrđivanja važeće pravne norme odnosno važećeg prava.

Hijerarhijski niži (manje bitni) izvori prava moraju biti usklađeni sa hijerarhijski višim (važnijim) izvorima prava. Hijerarhijski niži izvori prava moraju osnov sopstvenog važenja imati u hijerarhijski višim izvorima prava.

Hijerarhija poslovnog prava

Držeći se načela hijerarhije pravnih akata, osnovni izvori poslovnog prava u pravnom sistemu Republike Srbije mogu se razvrstati na sledeći način (od hijerarhijski najbitnijeg ka najmanje bitnom izvoru prava):

Ustav

Ustav je najviši pravni akt Republike Srbije. Ustav sadrži pravne norme o: organizaciji Države, temeljnim strukturama celokupnog državno- pravnog poretka, pravnom statusu građanina, ljudskim pravima, kao i načela i vrednosti na kojima su osnovne pravne norme utemeljene. Svi zakoni i drugi opšti akti doneti u Republici Srbiji moraju biti saglasni sa Ustavom.

Potvrđeni međunarodni ugovori

Veliki značaj za međunarodno-poslovno i poslovno pravo, preduzeća i društva i njihovu delatnost imaju međunarodne, posebno multilateralne konvencije. Na tom planu veliku ulogu je odigrala komisija UN. Potrebno je istaći da su međunarodne konvencije, ukoliko ih je jedna država ratifikovala, na hijerarhijskoj lestvici u primeni izvora prava na vrhu, čak i iznad domaćih pozitivnih zakona.

Zakoni

Zakoni u oblasti osnivanja i delatnosti preduzeća i društva su najznačajniji savezni zakoni (zakon o preduzećima i zakon o obligacionim odnosima). Zakonom o preduzećima, regulišu se osnovna pitanja i instituti koji se odnose na preduzeća i društva, vrste odnosno oblike osnivanja preduzeća i društva, delatnost, sedište i firma preduzeća, upis u sudski registar, zastupanje preduzeća, imovinu preduzeća, statusne promene preduzeća i prestanak preduzeća. Zakon o obligacionim odnosima je značajan izvor prava za privredno pravo, posebno privredno ugovorno pravo, jer se ovim zakonom regulišu osnovna načela, nastanak obaveza, zaključenje ugovora, kao i opšta dejstva ugovora, pitanja prouzrokovanja štete i njene naknade, pitanja u vezi sa hartijama od vrednosti, kao i pitanja u vezi sa prestankom obaveze. Zakone donosi Zakonodavni organ odnosno Narodna Skupština Republike Srbije. Pravo predlaganja zakona, drugih propisa i opštih akata imaju: svaki narodni poslanik, Vlada, Skupština autonomne pokrajine ili najmanje 30.000 birača. Zaštitnik građana i Narodna banka Srbije imaju pravo predlaganja zakona iz svoje nadležnosti.

Podzakonski akti

• Uredba - Vlada uredbom podrobnije razrađuje odnos uređen zakonom, u skladu sa svrhom i ciljem zakona.
• Pravilnik – Ministarstva Pravilnikom razrađuju pojedine odredbe zakona ili propisa Vlade.
• Naredba – Ministarstva Naredbom naređuju ili zabranjuju neko ponašanje u jednoj situaciji koja ima opšti značaj.
• Uputstvo – Ministarstva Uputstvom određuju način na koji organi državne uprave i imaoci javnih ovlašćenja izvršavaju pojedine odredbe zakona ili drugog propisa.

Uredbe, Pravilnici, Naredbe i Uputstva objavljuju se u „Službenom glasniku Republike Srbije”.

Opšti akti organizacija kojima su poverena javna ovlašćenja

Zakonima i drugim opštim aktima se organizacijama mogu poveriti javna ovlašćenje kao i pravo da regulišu određenu privrednu aktivnost.

Uzanse

Uzansa jeste poslovni običaj koji je prerastao u pravilo koje se primenjuje u trgovinskim transakcijama a koje je kodifikovalo (objavilo, sakupilo i sistematizovalo) neko ovlašćeno telo.

Sudska praksa

U zapadnim zemljama (SAD, Engleska i sl) sudska praksa jeste izvor prava. Sudski precedent obavezuje sudove da i ubuduće, na određen ili sličan način, rešavaju pravne situacije koje bi se javile.

Pravna nauka

Pravna nauka može se smatrati da nauka prava jeste jedan od dopunskih izvora prava koji ima za cilj da izvrši sistematizaciju pravnih normi i instituta, te iste adekvatno protumači i da izvrši određeno uopštavanje.

Izvori prava su javni i dostupni svim građanima i moraju biti javno objavljeni na Ustavom utvrđen način. Izvori prava ne mogu stupiti na snagu odnosno ne mogu se početi primenjivati ranije od 8 dana od njihovog objavljivanja. Zakoni i svi drugi opšti akti, objavljuju se pre stupanja na snagu. Ustav, zakoni i akonski opšti akti Republike Srbije objavljuju se u republičkom službenom glasilu.

Literatura

• Луција Спировић-Јовановић, Увод у Трговинско право, Међународни научни форум „Дунав-река Сарадња“, Београд, 2005.

Spoljašnje veze

• Narodna skupština Republike Srbije
• Privredno pravo

Vidi još

• Pravo
• Izvori radnog prava Republike Srbije