Izvori na Kozari

Kozara

Kozara na karti Bosne i Hercegovine

Izvori na Kozari su mnogobrojne izdani na ovoj vodom bogatoj planini u Republici Srpskoj, Bosna i Hercegovina, razmešteni na prostoru dužine 70 km i širine od 20 do 30 km, omeđenom velikim rekama Savom na severu, Vrbasom na istoku, Sanom na jugu, Unom na zapadu i Gomjenicom. Njeni izvori su locirani na području 7 opština: Novi Grad, Kostajnica, Kozarska Dubica, Gradiška, Laktaši, Banja Luka i Prijedor. Malo je planina koje imaju toliko izvora i toliko vode kao Kozara. Područje Nacionalnog parka Kozara ima najmanje nekoliko stotina izvora pijaće vode, čiji se tačan broj nezne jer niko ih još nije tačno izbrojao, ali činjenica je da svaki vodotok i jarak na ovoj planini ima vode. I to ne samo u zoni Nacionalnog parka, već i na 39 km², u okolini koja je takođe izuzetno bogata vodom.

Hidrografija Kozare

Jedan od slapova na Kozari

Voda je temelj i izvor života stanovnicima Kozare i Potkozarja. Nacionalni park Kozara obiluje čistim i pitkim izvorima i potocima. O vodnom bogatstvu parkovskog područja svedoči gustina hidrografske mreže, odnosno vodotočna mreža, koja iznosi 1 km/km2.

Područje Nacionalnog parka „Kozara“ je orohidrografsko čvorište planine Kozare. Na njenom području postoje izvori gotovo svih većih potoka i reka. Potoci su sekli duboko i stvarali strme i duboke doline.

Nacionalni park Kozara ima gustu hidrografsku mrežu, koja se sastoji uglavnom od stalnih i manjim delom periodičnih vodotoka. Ova mreža je veoma razgranata, radijalno-dendroidnog tipa, a na njeno formiranje značajno su uticali reljef i svojstva geološke podloge. Naročito severni deo područja obiluje vodotocima i izvorima.

Najznačajniji vodotoci na severnoj strani su Mlječanica, Crna rijeka i Moštanica. Rijeka Mlječanica ima najveći sliv i najdužu mrežu pritoka. Nastaje spajanjem Velike i Male Mlječanice.

Potok Starenica (Kozaračka rijeka), koji nastaje ušćem Bijele vode u Jovovac, ispod Gumlina, usijeca se u jugozapadne padine Nacionalnog parka Kozara. Najznačajnije desne pritoke Starenice su: Uromovac, Kotlovača i Zovik.

Značajni izvori su: Velika i Mala Mlječanica, Gračanica, Urimovac, Kotlovača, Zovik, Sedra, Vidova voda, Dolinac, Brezovac, Bijela voda itd.

Vode svih izvora su dobrog kvaliteta tako da se mogu koristiti za piće.

Značaj

Hidrološko blago Kozare, i njene izvore hladne pijaće vode, treba pažljivije čuvati, posebno u današnjem vremenu kada je količina zdrave pijaće vode u svetu sve manja.

Brezovački potok (izvor Sedra)

Kozaračka reka

Izvor Brezovačkog potoka (koji neki zovu i Sedra) nalazi se kod sela Rajkovića. Do njega se dolazi usponom na Kozaru iz pravca Prijedora preko Kozarca. Lociran je na samom ulazu u klisuru Kozaračke rijeke, sa leve strane puta. Voda iz ovog izvora izbija iz kaptaže. Na ovom mestu je izgrađena česma iz koje se u Kozarašku rijeku neprestano sleva voda temperature oko 11,5 °C.

Kako je ovaj izvor najbliži Kozarcu on spada u najposjećeniji, jer se do njega dolazi sa praznim, a odlazi sa punim kanisterima ....pogotovo leti, kada su stanovniici Kozarca žedni.

Izvor Kotlovački potok

Izvor Kotlovački potok se nalazi na levoj strani Kotlovačkog potoka, pored planinarskog doma. Temperatura vode je 11 °C. Voda sa česme se izliva u potok Kotlovac i Kozarašku rijeku.

Izvor Jankovićeva točak

Izvor Jankovićeva točak se nalazi na putu za Mrakovicu, pre skretanja za Benkovac, sa leve strane, asfaltnog puta. Temperatura vode sa ovog izvora je 9 °C. Po ovom svojstvu voda se ovog izvor je jedan od najhladnijih na Kozari.

Izvor Mlječanice

Izvor Mlječanica se nalazi na Mrakovici, na nadmorskoj visini 806 m. Sa desne strane spomenika na Mrečanici podignuta je česma na kojoj piše: izvor Mlječanice.

Izvor Jovića bunar

Izvor Jovića bunara nalazi se na Mrakovici, na njenoj severoistočnoj strani, u blizini restorana Bijele vode, na nadmorskoj visini od oko 790 m. Sa izvora stalno teče voda temperature 9 °C. koja se uliva u Crnu reku. Na izvoru je izgrađena česma. Na česmi piše:

„U znak zahvalnosti borcima 4. čete koji su ovde porazili neprijatelja 5. decembra 1941. godine. Rudnik Ljubija, 1972.

Izvor Rabije

Izvor Rabije nalazi se ispod hotela „Kozara“, na istočnoj strani Mrakovice. Sa vrela prema Kozaračkom potoku iz njega stalno teče mala količina vode. Na izvoru je izgrađena česma.

Izvor Cestarov bunar

Izvor Cestarov bunar lociran je ispod vrha Mrakovice. Iz njega voda neprestano teče i uliva se u Kozaračku reku. Na izvoru je izgrađena česma.

Izvor Javorov bunar

Iznad Crne reke, na putu od Mrakovice ka severoistoku, nalazi se izvor Javorov bunar, smešten u Javorovom gaju i po njemu je dobio ime.

Izvor Kapetanov bunar

Izvor Kapetanov bunar nalazi se nedaleko od izvora Javorov bunar, na samoj Mrakovici. Iz ovog kaptirano izvorišta vodom je snabdevano nekih objekata na Mrakovici. Danas se ova kaptaža ne koristi jer se objekti na Mrakovici snabdevaju vodom sa izvora Bijele vode.

Izvor Vidove vode

Oko visoravni Mrakovice nalazi se izvor Vidove vode, iz koga voda neprestano žubori. U narodu postoji verovanje da su voda sa izvor Vidove vode, čak i lekoviti.

Izvori Bele vode

Na samoj Mrakovici, gde je ranije kaptirano izvorište Jovića bunara za snabdevanje nekih objekata, danas se ne koristi jer se objekti na Mrakovici snabdevaju vodom sa izvora Bijele vode, koji se nalazi ispod Gole planine (876 m) i Lisine. (978 m).

Nadmorska visina izvora je oko 770 m. Kako voda izbija iz bele sedre koja se postepeno taložila, izvor je dobio naziva izvor Bele vode.

Bele vode su jače hidrološko čvorište. Temperatura vode je 9,1 °C. Iz kaptaže na izvoru Bele vode voda prirodnim putem otiče u basen ispod Mrakovice, odakle se upumpava u vodotoranj visok 30 m, izgrađen 1980. godine. Odavde se vodom snabdievaju hotel "Kozara", motel "Mrakovica", restoran "Bijele vode" i drugi objekti.

Izvori na Maslin bairu

Severno od Prijedora, na obroncima Kozare, dominira brdo Maslin bair (691 m), na kojem ima nekoliko izvora. Među njima je najpoznatiji Maslinovac. Zanimljivo je da voda sa ovog izvora, čija je temperatura 9 °C zbija između dve bukve.

Ovaj lokalitet Kozare poznat je iz dana ustanka avgusta 1941. godine.

Izvor Lakin točak

U dolini Mlječanice prema Vitlovskoj kosi i Mrakovici na Kozari, sa leve strane puta je česma Lakin točak.

Tokom ofanzive na Kozaru, jula 1942. godine, oko izvora je bilo smešteno nekoliko teških ranjenika, koji su tu zauvek ostali, ubijeni od strane fašista. Preživeli ranjenik Stanko Popović napravio je spomenik na desnoj strani puta za Mlječanicu. Vodu je sproveo cevovodom sa izvora Lakin točak ispod puta i napravio česmu. Temperatura vode na izvoru sa ove česme je 12 °C. Na toj spomen česmi piše:

„Putniče slučajni i namjerni, hladeći se na ovom kozjem izvoru, znaš li možda tužnu istinu o nama ranjenima, da smo dali svoje živote ovdje kod Mlječanice, u vrijeme kada se slobodarsko jutro kupalo u potocima naše krvi; da se sutra osećaš bolje, putniče slučajni i namerni!…1. jula 1972. Stanko Popović

Izvor Picina voda

Izvor Picina voda dobio je ovaj naziv jer su navodno na tom mestu ašikovali momci i devojke. Voda sa ovog izvora, prema rečima meštana iz naselja uz obod Nacionalnog parka, takođe ima lekovita svojstva i kada se popije daje snagu i elan za život.

Zbog velikog interesovanja turista za ovaj izvor pored njega su postavljene klupe i stolovi za odmor a uređen je i parking prostor.

Izvori na Vitlovskoj kosi

Pored puta koji vodi do ušća Gračanice u Mlječanicu ispod Vitlovske kose nalaze se pod krošnjama velikih bukovih stabala 2-3 izvora, sa kojih su se hladnom vodom 1942. godine snabdevala partizanska bolnica u NOB-u. Na to pored ovih izvora svedoći spomen-ploča posvećena partizanskoj bolnici i štampariji.

Izvor kod manastira Moštanica

Kod manastira Moštanica nalazi se česma iz koje neprestano teče voda temperature 11 °C.

Izvor Omerovac

Južno od Pašinog konaka je izvor Omerovac, pored koga su vojnici JNA podigli česmu. Temperatura vode ovog izvora je 9 °C. Voda sa ovog izvora odlazi u reku Moštanicu.

Izvor u Vrbaškoj kotlini

Na putnom pravcu od Bosanske Gradiške pored asfaltnim puta koji kroz Podgradac ulazi u Vrbašku kotlinu na Kozari, sa desne strane puta nalazi se česma. Pored ovog izvora postoji spomenik skojevkama. Voda sa ovog izvora koja je temperature 10 °C izvire iz zemlje, da dubine od oko 100 m, i nešto je hladnija.

Izvor Šibovac

Na putu koji id dolinom Crne reke, nalazi se mnogo izvora. Na ulazu u Šibovac, sa desne strane puta je izvor Šibovac. Na izvoru je napravljena česma na kojoj piše:

„U znak zahvalnosti borcima Druge čete koji su ovde 5. decembra 1941. godine pobedili neprijatelja. TP Kozara „Prijedor, 1972.“

Voda sa šibovačke izvorske česme koja je temperature 10 °C, otiče u potok Šibovac a zatim i u Mlječanicu.

Izvori na Glavuši

Među izvore rasute po Kozari, nalaze se i dva izvora na Glavuši, na nadmorskoj visini od 793 m, iz kojih voda neprestano teče, i to sa jednog na sever, a sa drugog na zapad.

Izvor Ilina voda

Izvor Ilina voda kod Kozaraškog kamena je stari izvor, koji se uliva u Kozarašku rijeku.

Izvor Vidove vode

Izvor Vidove vode kod Mitrovića kamena neprestano teče i uliva se u Kozaračku reku.

Izvora Kadine vode

Dva-tri izvora Kadine vode neprestano teku i ulivaju se u potok Urmovac, koji se uliva u Kozarašku rijeku.

Izvor Zamoštanica

Zamoštenica izvire ispod Gole planine. Izvor Zamoštanica ima protok od 27 litara u sekundi i temperaturu vode od 13 °C. Stručnjaci tvrde da je voda sa ovog izvora izuzetno čista. Izvor je kaptiran i voda sa izvora Zamoštanice odvedena cevima 4 km dalje do sela Lamovit. Ovom vodom se snabdeva 220 domaćinstava. Neke vode i oranice.

Kod Osnovne škole u ​​Lamoviti podignuta je česma na kojoj piše: „U znak zahvalnosti palim borcima Prve krajiške proleterske brigade, narodu i ratnim drugovima. 21. maja 1973. „

U 18 časova 1. oktobra 1981. godine temperatura vode sa ove česme bila je 4 °C. To znači da je samo 1 °C toplije nego na izvoru u Zamoštenici, udaljenoj 4 km.

Pored ovih izvora su: Studenac, Počazbiljska vrela, Šib, Zainovac, Stoinovac, Pavkovac, u Lamoviti, Bukovac, Grabovac u Brđanima, Vrijeska u Balti. Izvor svetinja u šumi Lomovi, nedaleko od Lisine. U blizini izvora nalazila se partizanska bolnica u Lomovima. Tu se nalazi spomen ploča.

Izvor Tinov točak

Izvor Tadinovog točka izbija na nadmorskoj visini od oko 800 m, ispod vrha Projsa (871 m), nedaleko od Širokog Brijega (854 m). Sa izvora teče hladna i pitka voda. Narod kaže da je sa ovog izvora najlepša i najbolja voda za piće.. Teče kroz Hajdučku kosu i uliva se u reku Golubaču. Vodu sa izvora Tadin točak koristio je Štab Drugog krajiškog odreda na čelu sa dr Mladenom Stojanovićem. Tu se nalazi i spomen ploča.

Izvor Vilenik

Izvor Vilenik, koji neprestano teče, odnedavno se zove Subotića izvor, a nalazi se između Jablana i Jakupovca. Voda sa ovog izvora dovedena je na česmu u Jakupovcima 5. oktobra 1981. godine u 14 časova i imala je temperaturu od 15 °C. Na česmi u Jakupovcima je spomenik palim borcima NOR-a.

Bunar u selu Garevci

Priča o najstarijem bunaru u selu Garevci kaže: Ovde je živeo begunac koji je voleo da se o njemu priča. 1720. godine iskopao je bunar dubok 12 m. Tada je beg sakupio 3200 djevojaka i momaka i postrojio ih odavde do Anđelića potoka kod Kozaraškog kamena, udaljenog 18 km. Od Anđelić potoka do ovog bunara se iz ruke u ruku dodavao kamen i za sat vremena prenošena potrebna količina. Iz Grmeča je doneta kaca od tisa. Ta kada je postavljena na dno bunara i izbušena sa 12 rupa. Bunar sazidan od kamena, duboka je 12 m i uvek ima vodu na istom nivou, od 12 m. Bez obzira koliko hidrofor baca vodu, ona je uvek na istom nivou. Danas se zove Begov bunar, iako je beg davno nestao. Mnogo je priča o nazivima bunara i izvorima na Kozari i Potkozarju.