Italijanski gradovi-države
| Istorija Italije |
|---|
 |
.jpg)
Italijanski gradovi-države su bili brojni politički i nezavisni teritorijalni entiteti koji su postojali na Apeninskom poluostrvu od starog veka do stvaranja Kraljevine Italije u kasnom 19. veku.
Drevni italijanski gradovi-države su bili etruskanskog (legendarnih etruskanskih dvanaest gradova – dodecapolis), latinskog, od kojih je najpoznatiji Rim, i grčkog (Velika Grčka), ali i umbrijskog, keltskog i drugih porekla. Nakon pada Zapadnog rimskog carstva, urbana naselja u Italiji su uglavnom uživala veću dugotrajnost od naselja u zapadnoj Evropi. Mnogi od ovih gradova su potekli od etruskanskih, umbrijskih i rimskih gradova koji su bili postojali u Rimskom carstvu. Republikanske institucije Rima su takođe bile preživele.
Vladari nekih od ovih gradova su bili feudalni gospodari sa podređenom radnom snagom i velikim posedima, ali do 11. veka, mnogi gradovi, uključujući Veneciju, Milano, Firencu, Đenovu, Pizu, Luku, Kremonu, Sijenu, Čitu di Kastelo, Peruđu, i mnoge druge, su bili postali velike trgovačke metropole, sposobne da dobiju nezavisnost od njihovih formalnih vladara. Neki od ovih gradova su postali uticajniji, što im je omogućilo da se uzdignu u vojvodstva i pomorska carstva.
Stari vek
[uredi | uredi izvor]Gradovi Velike Grčke i Etrurije su neki od najranijih primera gradova-država u Italiji. Latinska naseobina Rim je takođe bila grad-država, osnovana 753. godine pre nove ere. Rim je eventualno osnovao mnoge kolonije i municipijume na ranijim etruskanskim, umbrijskim ili keltskim naseobinama širom Italije. Mreža rimskih gradova u Italiji je preživela pad Zapadnog rimskog carstva i predstavljala je osnovu za ponovnu pojavu gradova-država u srednjovekovnom periodu.
Srednji i novi vek
[uredi | uredi izvor]
Među najranijim srednjovekovnim gradovima-državama u Italiji, koji su počeli da se pojavljuju već u 7. veku, su bili vojvodstva Napulj, Amalfi, Gaeta, kao i Mletačka republika, koji, iako pod formalnom vizantijskom kontrolom, su bili praktično nezavisni.[a][1] Vojvodstva Spoleto i Benevent su bili pod lombardskom kontrolom.
Komune
[uredi | uredi izvor]Drugi rani italijanski gradovi-države koji su se pojavili u severnoj i srednjoj Italiji su se pojavili kao rezultat borbe za veću autonomiju tokom vladavine Svetog rimskog carstva.[2] Lombardski savez je bio savez čiji su deo na njegovom vrhuncu bili većina gradova u severnoj Italiji, uključujući Milano, Pjačencu,Kremonu, Mantovu, Kremu, Bergamo, Brešu, Bolonju, Padovu, Trevizo, Vičencu, Veronu, Lodi, Ređo Emiliju i Parmu, iako su se članovi saveza menjali kroz vreme. Drugi gradovi-države su se asocirali sa ovim „gradovima komunama“, poput Đenove, Torina i, u centralnoj Italiji, gradova-država Firence, Pize, Luke, Sijene, Ankone, Čite di Kastelo, Peruđe, Ternija i Asizija, između ostalih.
Vojvodstva
[uredi | uredi izvor]Južno od Rima i Papske države su se nalazila vojvodstva Salerno, Amalfi, Napulj i Gaeta. Drugi nezavisni gradovi su bili Bari i Trani, koji su se ujedinili u novonastaloj normanskoj Kraljevini Siciliji 1130. godine.[3]
Pomorske republike
[uredi | uredi izvor]
Amalfi, Gaeta i Mletačka republika u 11. veku su već bile autonomne pomorske republike. Oko 1100. godine, Đenova, Piza i Ankona su se takođe pojavile kao nezavisne pomorske republike: trgovina, brodogradnja i bankarstvo su im pomogli u izdržavanju moćnih mornarica na Mediteranu tokom srednjovekovnog perioda.[4]
| Ime države | Glavni grad | Vreme vladavine |
|---|---|---|
| Mletačka republika | Venecija | 697–1797. g. |
| Vojvodstvo Gaeta | Gaeta | 839–1140. g. |
| Vojvodstvo Amalfi | Amalfi | 958–1137. g. |
| Republika Piza | Piza | 1000–1406. g. |
| Republika Đenova | Đenova | 1000–1797. g. |
| Republika Ankona | Ankona | 1000–1532. g. |
| Republika Noli | Noli | 1192–1797. g. |
| Dubrovačka republika | Dubrovnik | 1358–1808. g. |
Razlika u odnosu na severnu Evropu
[uredi | uredi izvor]
Između 12. i 13. veka, Italija se uveliko razlikovala od feudalne Evrope severno od Alpa. Poluostrvo je bilo mešavina političkih i kulturnih elemenata, a ne ujedinjena država.
Izrazito brdovit reljef Apeninskog poluostrva je onemogućavao efektivnu komunikaciju između gradova. Izuzetak je bila Padska nizija: bila je jedina velika, ravna celina, i većina država koje su se nalazile u njoj su često trpele napade i invazije. Države koje su najduže preživele su se nalazile u neravnijim regionima, poput Firence i Venecije, koju je štitila laguna oko nje.
Alpi su onemogućavali carevima Svetog rimskog carstva ili raznim nemačkim vojvodama i gospodarima da napadnu sever Italije, čuvajući region od trajne nemačke političke kontrole. Uglavnom zbog ovih razloga, na Apeninskom poluostrvu nije bilo jakih monarhija, za razliku od ostatka Evrope. Vladavina Svetog rimskog carstva nad severom Italije, posebno nakon 1177. godine, je defakto bila samo formalna. U tom regionu su se nalazili autonomni (ponekad defakto nezavisni) gradovi-države.
Iako su su urbani i republikanski senzibiliteti iz vremena Rimskog carstva i dalje bili prisutni na Apeninskom poluostrvu, mnogi novi pokreti su se pojavili i mnoge promene su se odvile. Italija je prvo osetila promene u ostatku Evrope od 11. do 13. veka. Neke od promena su bile:
- porast stanovništva – stanovništvo se udvostručilo u ovom periodu
- pojavljivanje velikih gradova (Venecija, Firenca i Milano su imali preko 100.000 stanovnika do 13. veka, a mnogi drugi gradovi, poput Đenove, Bolonje i Verone, su imali preko 50.000 stanovnika)
- obnavljanje velikih katedrala
- velike migracije stanovništva od sela u gradove (Italija je imala stopu urbanizacije od 20%, čineći je najurbanizovanijim regionom na svetu u to vreme)
- poljoprivredna revolucija
- razvoj trgovine
Ekonomija
[uredi | uredi izvor]
Procenjeno je da se prihod po glavi u severnoj Italiji utrostručio od 11. do 15. veka. Italijansko društvo je bilo vrlo društveno pokretljivo društvo koje se širilo demografski, podstaknuto trgovinom koja se brzo razvijala.
U 14. veku, dok je Renesansa u Italiji počinjala, Italija je bila ekonomski centar zapadne Evrope: italijanske države su bile najveći proizvođači vunenih proizvoda. Zbog epidemije bubonske kuge 1348. godine, pojavljivanja engleske vunene industrije i čestog ratovanja u regionu, Italija je privremeno izgubila svoju ekonomsku prednost. Do kasnog 15. veka, Italija je ponovo kontrolisala trgovinu po Sredozemnom moru. Vunena industrija je doživela privremenu obnovu, a takođe je počela trgovina luksuznim predmetima poput keramike, staklenih proizvoda, čipke i svile.[5]
Italijanske države nikad nisu povratile svoj status glavnih proizvođača tekstilnih proizvoda. Iako se bankarstvo prvi put pojavilo na Apeninskom poluostrvu, nemačke i holandske banke su do 16. veka počele da nadmašuju italijanske banke u poslu. Otkriće Amerika i uspostavljanje novih trgovinskih ruta do Afrike i Indije od strane Portugalaca su izazvale da Italija izgubi status ekonomske sile[6], koja je u 16. veku postala Portugal, u 17. veku Holandija, a u 18. veku Ujedinjeno Kraljevstvo.
Pismenost
[uredi | uredi izvor]
Do 13. veka, severna i srednja Italija su postale najpismeniji regioni na svetu. Više od trećine muškog stanovništva je moglo da čita narodni jezik (neviđena stopa od pada Zapadnog rimskog carstva), kao i mali ali značajni broj žena.
Umeće računanja je takođe bilo vrlo rasprostranjeno u italijanskim gradovima-državama, zbog novih oblika knjigovodstva koji su bili neophodni za trgovačku osnovu društva. Neke od najrasprostranjenijih knjiga, poput Knjige računa (Liber Abaci) Leonarda Fibonačija iz Pize, su sadržale primene matematike i aritmetike u poslovanju[7] ili su bile priručnici u poslovanju zasnovani na naprednom računanju.
Zaista, Luka Pačoli je pomogao u nastanku bankarskog sistema stvaranjem dvojnog knjigovodstva.[8] Njegova rasprava o knjigovodstvu od 27 strana je sadržala prvi poznati objavljeni rad o toj temi, i za nju se veruje da je postavila temelje dvojnog knjigovodstva, koje se i danas koristi.[9]
Komune
[uredi | uredi izvor]
Tokom 11. veka, nova politička i društvena struktura se pojavila u Italiji: srednjovekovna komuna. Građanska kultura koja je nastajala u komunama je bila izuzetna. U nekim mestima gde su nastale komune (npr. Britanija i Francuska), one su bile apsorbovane od strane monarhističkih država u razvoju. Komune su preživele u severnoj i srednjoj Italiji i u malom broju drugih regiona širom Evrope i eventualno su se pretvorile u nezavisne i moćne gradove-države.
U Italiji, odvajanje komuna od njihovih feudalnih gospodara se odigralo od kasnog 12. do sredine 13. veka, tokom borbe za investituru između pape i cara Svetog rimskog carstva: Milano je vodio lombardske gradove protiv careva Svetog rimskog carstva i porazio ih je, obezbeđujući nezavisnost (bitka kod Lenjana 1176. godine i kod parme 1248. godine, videti Lombardski savez).
Neki italijanski gradovi-države su postali velike vojne sile vrlo rano u svom postojanju. Mletačka republika i Đenova su znatno proširile svoje posede širom Sredozemnog i Crnog mora, čime su predstavljale pretnju rastućem Osmanskom carstvu. Tokom Četvrtog krstaškog rata, Mletačka republika je osvojila tri osmine Vizantijskog carstva.[10]
Pomorske republike su jedan od glavnih primera društva zasnovanog na građanskoj i društvenoj strukturi čiji su temelji bili trgovina i razmena znanja sa delovima sveta van zapadne Evrope. Mletačka republika i Đenova, na primer, su imale bitne trgovinske veze sa vizantijskim i muslimanskim svetom, što je uticalo na razvoj renesanse u Italiji.[10]
Do kasnog 12. veka, novo i izuzetno društvo se pojavilo u severnoj Italiji; imućno, društveno pokretljivo, rastuće, sa pomešanom aristokratijom i urbanom klasom burgera (borghese), zainteresovanom za gradske institucije i republikansku vladu. Ipak, mnogi gradovi-države su imali nasilne frakcije zasnovane na porodici i bratstvu, koje su ometale koheziju u ovim gradovima (na primer gvelfi i gibelini).
Vojvodstva
[uredi | uredi izvor]
Do 1300. godine, većina ovih republika su postale dinastičke države pod kontrolom grupa ljudi sa autoritetom koje su se zvale sinjorije. Izuzeci su bile Mletačka republika, Firenca, Đenova, Luka i nekoliko drugih, koje su ostale republike okružene rastućim brojem monarhija u Evropi. U mnogim slučajevima, do 1400. godine, sinjorije su uspevale da osnuju stabilne dinastije u gradovima (ili grupama gradova) koje su kontrolisale, dobijajući titulu suverenog plemstva od njihovih formalnih gospodara. Na primer, Đan-Galeaco Viskonti je kupio titulu vojvode Milana od kralja Vaclava IV za 100.000 zlatnih fiorina.
Regionalne sile i nestanak gradova-država
[uredi | uredi izvor]U 14. i 15. veku, Milano, Mletačka republika i Firenca su uspeli da osvoje druge gradove-države, pretvorivši se u regionalne sile. Mir kod Lodija, potpisan 1454. godine, je prekinuo borbu ova tri grada za hegemoniju, uspostavljajući ravnotežu moći i stvarajući uslove za početak italijanske renesanse.[11]
Na početku 16. veka, osim nekih gradova-država poput Đenove, Luke ili San Marina, jedino je Mletačka republika uspela da održi svoju nezavisnost i da parira drugim evropskim monarhijama, poput Francuske, Španije i Osmanskog carstva (videti Italijanske ratove).
Vidi još
[uredi | uredi izvor]Napomene
[uredi | uredi izvor]- ^ Napulj od 661. godine, Amalfi i Gaeta od 839, Venecija od oko 840. godine (Pactum Lotharii, dogovor između Mletačke republike i Karolinškog carstva o mletačkoj nezavisnosti). Mletačka je postepeno postajala nezavisna; bitna godina je bila 742, kada je vizantijski car dozvolio narodu Mletačke da bira svog dužda.
Izvori
[uredi | uredi izvor]- ^ Armando Lodolini, Morske republike (Le repubbliche del mare), Rim, Biblioteka narodne istorije, 1967. (na italijanskom)
- ^ (na italijanskom) Italian "Comuni" Arhivirano 2012-03-18 na sajtu Wayback Machine
- ^ Franko Kardini i Marina Montesano. Srednjovekovna istorija (Storia Medievale). Univerzitet Le Monije. Firenca, 2006.
- ^ Đ. Benvenuti Pomorske republike. Amalfi, Piza, Đenova, Venecija (Le Repubbliche Marinare. Amalfi, Pisa, Genova, Venezia). Izdavači: Njuton i Kompton, Rim 1989; Armando Lodolini, Morske republike (Le repubbliche del mare), Rim, Biblioteka narodne istorije, 1967.
- ^ „Italijanski trgovački gradovi | Zapadna civilizacija”. courses.lumenlearning.com (na jeziku: engleski). Pristupljeno 2021-06-02.
- ^ (na engleskom) Metjuz i Plat. Zapadne humanističke nauke. Tom I: "Počeci kroz renesansu". Maunten Vju: Mejfild Pablišing Ko., 1992.
- ^ Stark, Rodni, Pobeda razuma. Rendom Haus, Nju Jork: 2005.
- ^ Karuters, Brus Dž., i Espelend, Vendi Nelson, "Računovodstvo racionalnosti: Dvostruko knjigovodstvo i retorika ekonomske racionalnosti", Američki žurnal sociologije, Tom 97, Br. 1, jul 1991, str. 37
- ^ Sengster, Alan: "Štampanje Pačolijeve Sume 1494. Godine: Koliko Kopija Je Odštampano?" Žurnal istoričara računovodstva, Univerzitet Džon Kreol, Klivlend, Ohajo, jun 2007.
- ^ a b Benvenuti, Đino (2007). Pomorske republike. Amalfi, Piza, Đenova, Venecija (na jeziku: italijanski). Njuton i Kompton.
- ^ Metingli, Geret. Renesansna Diplomatija (na jeziku: engleski). Kozimo Klesiks.
Literatura
[uredi | uredi izvor]- "Background to the Italian Renaissance", Vašington stejt juniversiti (na engleskom)
- "The Rise of the Italian City-States" (na engleskom)
- "Italy's City-States", Kraj srednjeg veka u Evropi, Univerzitet u Kalgariju (na engleskom)
- "City-states in Italy", Veb galerija umetnosti (na engleskom)
- Vejli, Danijel; Din, Trevor (2022). The Italian City-Republics. Routledž (peto izdanje) (na engleskom)
- Džouns, Filip (1997). The Italian City-State. From Commune to Signoria. Oksford: Klarendon pres (na engleskom)
- Koulmen, Edvard (1999). „Italijanske komune. Nedavni rad i moderni trendovi”. Žurnal srednjovekovne istorije (na jeziku: engleski). 25 (4): 373—397. doi:10.1016/S0304-4181(99)00010-X.
- Guiso, Luiđi; Sapijenca, Paola; Zingales, Luiđi (2016). „Dugotrajna istrajnost”. Žurnal evropske ekonomske asocijacije (na jeziku: engleski). 14 (6): 1401—1436. doi:10.1111/jeea.12177
.
