Karađorđeva crkva u Topoli

Karađorđeva crkva u Topoli
Karađorđeva crkva u Topoli
Opšte informacije
Mesto	Topola
Opština	Topola
Država	Srbija
Vreme nastanka	18.
Tip kulturnog dobra	Spomenik kulture od velikog značaja
Nadležna ustanova za zaštitu	Zavod za zaštitu spomenika kulture

Karađorđeva crkva u Topoli nalazi se u sklopu Karađorđevog grada. Crkva je posvećena Rođenju Presvete Bogorodice i pripada Eparhiji šumadijskoj Srpske pravoslavne crkve.

Sagrađena je kao zadužbina Karađorđa Petrovića, po ugledu na srpske srednjovekovne vladare.

Istorijat

Spomen ploča na južnom zidu naosa koje označava mesto gde je bio sahranjen Karađorđe, pre prenošenja na Oplenac, u crkvu Svetog Đorđa

Karađorđe Petrović vođa Prvog srpskog ustanka, obnovitelj srpske države, po ugledu na srednjevekovne srpske vladare, podigao je svoju zadužbinu, crkvu Rođenja Presvete Bogorodice u svom prestonom gradu Topoli. Gradnja crkve je počela 1811. godine i iste godine su građevinski radovi i završeni o čemu svedoči ktitorski natpis iznad zapadnog portala uklesan na kamenoj ploči. Završni radovi, patosanje poda kemenom iz Studenice, enterijer, ikonostas i živopisi izvođeni su do jula 1813. godine, što potvrđuje i natpis na oltarskom zidu. Zvona za crkvu koja su izlivena u Beogradskoj topolivnici i postavljena na Karađorđevoj zadužbini, bila su prva zvona koja su se slobodno, posle više vekova robovanja pod Turcima oglasila u slobodnoj Srbiji.

Neposredno po završetku crkve, 1813. godine došlo je do sloma Prvog srpskog ustanka i počela je turska invazija na Srbiju. Do oktobra iste godine Srbija je sva okupirana. Turci su tada crkvu u Topoli zapalili i oštetili. Izgoreo je ikonostas koji je uradio zograf Jeremija Mihailović, a freske koje su uglavnom delo ustaničkog vojvode i izuzetno hrabrog predvodnika srpskih juriša Petra Nikolajevića Molera grubo izgrebane i od paljevine počađavele.

O crkvi

Karađorđeva crkva je građena od lomljenog kamena, omalterisana je i danas okrečena u belo. Uz zapadni portal podignuta je kamena spratna kula-zvonara, koja je istovremeno i jedna od četiri odbrambene kule utvrđenog Karađorđevog grada.

Unutrašnjost crkve

U unutrašnjosti crkve se jasno izdvajaju prostorne celine: na pravougaonu pripratu (narteks) se nadovezuje središnji prostor (naos) sa blagim proširenjima severne i južne pevnice, na koje se iza ikonostasa, prema istoku, gde se uvek nalazi u pravoslavnim crkvama, skladno nastavlja polukružni oltarski deo sa nišama, proskomidijom levo (severno) i đakonikonom desno (južno). Posebno lep utisak ostavljaju veliki polukružni luci i masivni stupci u crkvi.

Ktitor crkve Karađorđe Petrović sagradio je za sebe grobnicu ispred oltara. Kada se Karađorđe nakon četiri godine izgnanstva tajno vratio u Srbiju, ubijen je po nalogu Miloša Obrenovića u Radovanjskom lugu 26. jula (po starom 13. jula) 1817. godine. Nakon ubistva njegovo telo je sahranjeno na mestu ubistva, a odsečena glava odnesena u Beograd, a zatim u Stambol. Pobožna Kneginja Ljubica je kumovo telo prenela u njegovu zadužbinu u Topolu 1819. godine, a sledeće 1820. godine Knez Miloš je sagradio desno od ulaza u crkvu grobnicu i premestio Karađorđevo telo. Tek 1837. godine Karađorđeva glava je doneta iz Beograda i sahranjena u crkvi. Tu je počivao sve do 1930. godine kada je prenet u Crkvu Svetog Đorđa na Oplencu.

Živopis

Iz dokumenata Karađorđeve dvorske kancelarije (Delovodni protokol) saznajemo da je 1812. i 1813. godine na živopisu u crkvi radilo više majstora, ali ga je definitivno uobličio, davši mu svoj pečat, Petar Nikolajević Moler (1775—1816). Moler je školovan slikar, poznat po radovima u više manastira u predustaničkom periodu, pa je po tome i dobio nadimak "Moler", od nemačkog: Maler — slikar. Sažimajući tradicionalne ikonografske sadržaje sa slikarskim obrascima koji su dominirali u umetnosti 18. veka na području Karlovačke mitropolije, Moler je, po oceni istoričara umetnosti Branka Vujovića, u živopisu Karađorđeve crkve ostavio svoje najveće, najzrelije i najznačajnije slikarsko delo izuzetne umetničke snage i izraza, a ono je, van sumnje, istovremeno i najupečatljivije umetničko ostvarenje, ne samo za vreme Karađorđa već i u prvim decenijama prošlog veka u Srbiji.

U kaloti kupole, što nije tako često u srpskim crkvama, naslikana su, umesto Isusa Pantokratora — Sveta Trojica (Bog Otac, Bog Sin i Beli golub kao simbol Sv. Duha). U gornjem prstenu ispod kalote Moler je naslikao osam šestokrilih serafima (anđeli svetlosti), a u donjem prstenu osam anđela sa dugačkim trubama, koji sviraju nebesku liturgiju. U tamburu, u prostorima između prozora su Arhanđeo Gospodnji i sedam proroka (Jeremija, Mojsije, Zaharije, Isaija, Melhisedek, Avram i Danilo), a u prstenu tambura je ciklus slika o milosrdnom Samarićaninu. U oltarskom prostoru su kompozicije: Bogorodica Oranta, Hristovo vaznesenje i, u južnom delu, jedanaest svetitelja među kojima se pojednostavljenom lepotom ističu likovi sv. Save i Simeona Nemanje, srpskih svetitelja, koji pridržavaju vrlo uprošćenu maketu Svetogorskog manastira Hilandara.

Obnova crkve

Narod je crkvu obnovio već 1814. godine, i u njoj se bez prekida obavlja bogosluženje do danas. Po dolasku na srpski presto Karađorđevog sina, kneza Aleksandra (vladao 1842—1858), crkva je ponovo obnovljena. Knez joj je darovao četiri srebrna kandila (1843) sedam crkvenih knjiga (1844) i ikonostas koji je uradio tada veoma cenjeni slikar Dimitrije Avramović (1846). Posle Prvog svetskog rata Avramovićev ikonostas je prenet u crkvu obližnjeg sela Gornja Trešnjevica, a na njegovo mesto postavljen je ikonostas koji su u duborezu uradili majstori iz Debra, nadaleko čuveni po svom umeću. Duborezni ikonostas, maštovita rukotvorina debarskih umetnika, s razigranim prepletom i kopijama srednjovekovnih ikona, posebno je vredan dragulj u Karađorđevoj crkvi. Premda skromnih razmera, crkva je, kako je uočeno, bila najlepši arhitektonski objekat podignut u prvim decenijama prošlog veka u Srbiji. Da bi se ovo razumelo, treba imati u vidu da je tada, a i još koju deceniju kasnije, Saborna crkva u Beogradu bila — drvena građevina (crkva brvnara). Karađorđeva zadužbinska crkva je jednobrodna građevina, sa osnovom u obliku upisanog krsta (blaga krstasta osnova). Krov je dvoslivni, pokriven ćeramidom, nad kojim se uzdiže vitka kupola, spolja oktogonalna a iznutra polukružna. Kupola je pokrivena hrastovim drvetom ( šindra, šimla, klis). Crkva deluje prilično rustično, ali se odlikuje izuzetno skladnim proporcijama.

Ikonostas u duborezu radio je od 1926. godine majstor duborezac Nestor Aleksijević. Bio je to Srbin iz sela Osoje u Debranskom srezu, čuveni veštak sa drvetom, koji je 1913. godine prešao u Bugarsku gde je usavršavao zanat. Došao je iz Sofije u Srbiju na poziv kralja Aleksandra II Karađorđevića, odmah započeo rad. Nestor je inače bio potomak Petra Filipovića Garke i njegove braće, koji su rezali ikonostase u crkvi Sv. Spasa u Skoplju i manastirima Sv. Jovana Bigorskog i Sv. Nikole u Kruševu.

Galerija

• 
  Karađorđeva crkva
• 
  Južni deo crkve
• 
  Ulaz u crkvu
• 
• 
• 
• 
• 

Literatura

• Nedeljković, Mile. Topola ; Karađorđev grad ; Oplenac. Topola : Centar za kulturu "Dušan Petrović-Šane", 1989. str. 24—30. 
• Karađorđeva crkva u Topoli (Kalenić, broj 5/1982, str. 11-13)