Kasnoantički i srednjovekovni mozaici u Italiji

Italija ima najbogatiju kolekciju kasnoantičkih i srednjovekovnih mozaika na svetu. Iako je umetnički stil posebno povezan sa vizantijskom umetnošću i mnoge italijanske mozaike su verovatno napravili umetnici i zanatlije koji su govorili grčki, iznenađujuće je malo značajnih mozaika preostalih na osnovnim vizantijskim teritorijama. Ovo je naročito izražajno pre vizantijskog ikonoborstva iz 8. veka.^[1]

Kasnoantički mozaici

„Rani rimski mozaici pripadali su podu“;^[2] osim u Neronovoj Zlatnoj kući (Domus Aurea), malo je dokaza o ambicioznim zidnim mozaicima pre hrišćanskog perioda, čak i u Pompeji i okolnim mestima, gde su šanse za opstanak bile veće nego drugde.^[3] Čuveni Aleksandrov mozaik (oko 100.) iz Pompeja bio je pod, a glavna upotreba vertikalnih mozaika bila je za mesta neprikladna za freske, kao što su fontane, kupatila i baštenska arhitektura, uključujući veoma popularne nimfeume.^[4]

Raskošni podni mozaici pronađeni u vilama nastavljaju se u kasnoantičko doba, uključujući one u Vili Romana del Kazale na trgu Armerina i Gladijatorski mozaik, oba iz 320-ih godina. Nasuprot tome, podovi ranohrišćanskih crkava sadržali su vrlo malo figurativne umetnosti, bez sumnje uglavnom zato što se smatralo neprikladnim hodati po svetim slikama. Podovi crkvi su uglavnom geometrijski, sa malim slikama životinja u pregradama.^[5] Najveći sačuvani izuzetak je pod katedrale u Akvileji, koji je najraniji veliki hrišćanskoi mozaik u Italiji, i datira iz 314-318. Ima velike slike hrišćanskih simbola kakvi se vide u rimskim katakombama, uključujući Dobrog pastira i Jonu i kita, ali nema direktnih prikaza Hrista.^[6] Julijev grob, ispod bazilike Svetog Petra u Rimu takođe ima simbolične slike, uključujući i čuvenu sliku Hrista kao boga sunca u svojoj kočiji. Takođe ima zlatnu podlogu koja se obično ne viđa do kraja 4. veka.^[7]

Kasnoantički Rim

Santa Kostanca

Mozaici iz 4. veka u crkvama Rima imaju malo savremenih ekvivalenata na drugim mestima. U Lateranskoj bazilici bilo je mozaika koji je izgradio car Konstantin Veliki iz 312.^[8] Najranije su sačuvane u Santa Kostanci, izgrađenoj za vreme Konstantina i mauzoleju njegovih ćerki Konstantine i Helene.^[9] Ovi mozaici ukrašavaju i zidove i plafone crkve, prikazujući biblijske scene, uglavnom iz Starog zaveta, okružene rekom koja teče, ali uništeni su 1620. godine i sačuvani su samo u nekim skicama. Zasvođeni plafon deambulatorijuma zadržao je svoje mozaike od 324-326. različitih dekorativnih oblika sa malim pticama, figurama, pastoralnim scenama, putima, lišćem. Uprkos naporima istoričara umetnosti da izvuku hrišćanski simbolizam iz ovih komponenti, sklop je u suštini izveden iz paganskih ukrasnih šema za velike građevine.^[10] Rad je veoma kvalitetan i u dobrom stanju, i restauriran.^[11] Tu je i mozaik u apsidi iz 5. veka Traditio legis sa stojećim malo bradatim Hristom sa podignutom rukom. Ostale su još neke scene iz istog perioda, u velikoj meri restaurirane.^[12]

Santa Pudencijana

Santa Pudencijana ima mozaik apside iz 384-389. sa neobično komplikovanom kompozicijom Traditio Legis. Hrist sa velikom bradom sedi na bogatom tronu ukrašenom draguljima ispod velikog srux gemmata (krsta ukrašenog draguljima) na maloj planini. Hrist je okružen dvema grupama od po pet apostola, na čelu sa svetim Petrom i Pavlom, koji imaju lovorove vence na glavama koje drže dve ženske figure koje predstavljaju crkvu Jevreja i pagana (ne-Jevreja). Iza Hrista se proteže pronaos sa popločanim krovom, iznad kojeg se vidi veliki gradski pejzaž sa veličanstvenim zgradama. Na nebu su veliki simboli jevanđelista. Mozaik je malo restauriran.^[13]

Santa Marija Mađore

Santa Maria Mađore ima veliku površinu mozaika, verovatno iz 432-440. Oni pokrivaju apsidu, "trijumfalni luk" (ekvivalent luku priprate) i delove, prvobitno mnogo veće, zidova naosa, gde je 27 od originalnih 42 panela ostalo iz niza scena iz Starog zaveta. Nalaze se tačno na vrhu zida i teško ih je videti. Mozaik apside je sada uglavnom Krunisanje Bogorodice iz 1295. autora Jakopa Toritija; verovatno je prvobitno bio sastavljen od džinovskih svitaka sa lišćem koji su ostali na gornjim stranama. Bazilika San Klemente ima sličan mozaik apside, koji je prerađen 1299. godine, nakon originala iz 5. veka.^[14] Trijumfalni luk ima najraniji sačuvani monumentalni ciklus Žitija Bogorodice, kojoj je posvećena crkva, i smatra se da ga je postavio papa Sikst III (432–440) da proslavlja Efeski sabor, gde je Marijanska doktrina trijumfovala nad nestorijanstvom.

Sveti Kozma i Damjan

Apsida bazilike Sveti Kozma i Damjan (526–530) prikazuje podignutog stojećeg Hrista, bradatog i u običnoj odeći, sa Svetim Kozmom i Damjanom, Svetim Teodorom i Papom Feliksom IV koje mu predstavljaju Petar i Pavle. Ispod ove scene dvanaest ovaca na zlatnoj podlozi predstavljaju apostole, pored Jagnjeta Božijeg (Agnec). Lica su izdužena na vizantijski način, a Sveti Teodor nosi odeću vizantijskog dvorjana sa tablionom i raskošnom odećom.^[15]

Ravena

Ravena je postala prestonica Zapadnog rimskog carstva (zamenivši Milano) 402. godine. Ostala je prestonica sve do 8. veka, prvo Ostrogotske kraljevine iz 493. godine, a zatim posle 540. godine Vizantijskog egzarhata Ravene, da bi se vratila statusu malog grada koji je dobro sačuvao svoje crkvene građevine, iako su vladarske palate i dvor izgubljeni. Osam ranohrišćanskih spomenika Ravene, svi sa značajnim mozaicima, nalaze se na listi svetske baštine. To su:

Neonijanska krstionica („Pravoslavna krstionica“) (oko 430.)
Mauzolej Gale Placidije (oko 430.)
Arijanska krstionica (oko 500.)
Arhiepiskopska kapela (oko 500)
Bazilika San Apolinare Nuovo (oko 500)
Teodorikov mauzolej (520)
Bazilika Svetog Vitalija (548)
Bazilika San Apolinare in Klase (549)

Ostali gradovi

Milano je bio glavni vojni centar severne Italije, kontrolisao puteve ka severu, i efektivna prestonica Konstancija II, Konstantinovog sina. Velika osmougaona kapela San Akvilino u bazilici San Lorenco u Milanu je možda izgrađena kao carski mauzolej za Galu Placidiju oko 400. godine. Ima mozaik u apsidi Traditio Legis sa golobradim Hristom u belim haljinama pored kojih stoje apostoli, kao deo mnogo veće šeme, koji je sada ostao samo u fragmentima. U jednoj oblasti mozaik je otpao da bi otkrio donji crtež.^[16] Postoje neke figure svetaca i kupola od oko 470. u bazilici San Ambrođo.^[17]

Drugi relativno skromni mozaici nalaze se na nekoliko mesta, uključujući kupolastu tavanicu iz 5. veka u krstionici Napuljske katedrale. Neposredno izvan moderne Italije, ali u starijim granicama, nalazi se Eufrazijeva bazilika u Poreču (Parenco), u Istri, sa obimnim mozaicima od oko 530. godine na apsidi i trijumfalnom luku. Po prvi put, Bogorodica, okružena svecima, zauzima centar apside polukupolne kompozicije, sa golobradim Hristom u Veličanstvu u centru luka.^[18]

Ranosrednjovekovni mozaici (550-1200)

Rim

Četiri crkve u Rimu imaju mozaike svetaca u blizini mesta gde su se čuvale njihove mošti; svi ovi pokazuju napuštanje klasičnog iluzionizma za figure velikih očiju koje lebde u prostoru. Rim je bio u vizantijskim rukama od 536-545, što može objasniti promenu. To su San Lorenco fuori le Mura (580.), San Agnese fuori le Mura (625-638), Santo Stefano Rotondo (640.), i kapela San Venancio u Lateranskoj bazilici (oko 640.).^[19] Jedini poznati mozaici iz 8. veka su oni u grobnoj kapeli pape Jovana VII u staroj bazilici svetog Petra, koji su zabeleženi na crtežima pre rušenja zgrade, a od kojih su neki fragmenti spašeni. Oko centralne Bogorodice u molitvi, sa papom koji kleči, nalazila su se tri registra scena iz Hristovog života.^[20]

Sa političkom stabilnošću koju je donelo franačko osvajanje Italije, došlo je do novog naleta izrade velikih rimskih mozaika u periodu Karolinga.^[21] Velika sala (triklinijum) Lateranske palate imala je verske mozaike u svojoj polukupoli u obliku apside koji su preživeli, sada pomereni napolje i veoma teško restaurirani.^[22] Pet crkava u Rimu ima mozaike iz ovog perioda: San Nereo i Ačileo (oko 814.) ima ikonografski ekscentričan program na istočnom kraju, dok Santa Prasede i Santa Cecilija in Trastevere (oko 820.) i San Marko (između 828. i 848) sve imaju polukupole koje slede onu iz bazilike Sveti Kozma i Damjan (526-530) sa Svetim Petrom i Pavlom koji predstavljaju mučenike i Papom donatorom koji nosi model crkve.^[23] Santa Marija in Domnika (oko 820.) ima ustoličenu Bogorodicu sa detetom usred svetaca i anđela.

Monte Kasino

Katedrala Monreale, Sicilija, posle 1174.

Otprilike u 10. veku, sposobnost izrade visokokvalitetnih mozaičkih radova u Italiji je izgubljena, a najbolji rad su kreirali timovi koje su vizantijski carevi slali kao diplomatske usluge. Krajem 11. veka lokalno zanatstvo je počelo da oživljava, bez sumnje sa nekim početnim vizantijskim doprinosom. Važni mozaici u opatiji Monte Kasino, koje su izradili vizantijski majstori između 1066. i 1071. godine, kada je Deziderije, budući papa Viktor III, bio opat, svi su nestali (osim malih fragmenata) mnogo pre nego što je opatija uništena američkim vazdušnim napadom 1944. godine. Njihov stil je verovatno bio sličan preostalim delovima šeme u katedrali u Salernu, koju je oko 1085. godine stvorio Deziderijev blizak kolega. Prema hroničaru opatije Lavu iz Ostije, Deziderije je obezbedio da monasi nauče veštine grčkih zanatlija.^[24]

Normanska Sicilija

Kapela Palatina je kraljevska kapela normanskih kraljeva Sicilije u Normanskoj palati u Palermu, a naručio ju je Ruđer II Sicilijanski 1132. godine. U početku su grčke zanatlije bile uvezene, ali se čini da su kasnije radove, u prilično manje prefinjenom stilu, radile lokalne zanatlije 1160-ih i 1170-ih.^[25] Katedralu u Čefalu je takođe započeo Ruđer sa grčkim umetnicima 1130-ih, ali kompletna šema mozaika nikada nije završena. Crkva Martorana u Palermu ima mozaike iz istog perioda, ali u malo drugačijem stilu.

Katedrala u Monrealeu je započeta 1174. godine i ima najveću površinu mozaika pre 1200. koja je preživela u Italiji. Normanska palata i zamak Ciza u Palermu imaju jedine značajne ploče sekularnih mozaika koje su preživele iz tog perioda, verovatno od oko 1170. godine, od kojih oba pokazuju značajan islamski uticaj, iako to može odražavati vizantijski stil za takav rad. Konfrontirane figure ptica, strelaca i lavova postavljene su oko drveća u geometrijskim šemama.^[26]

Venecija

Najraniji preostali mozaici u okolini Venecije nalaze se na ostrvu Torčelo, gde se u katedrali nalazi mozaik apside iz kasnog 12. veka čuvene lepote, Bogorodice Odigitrije, izolovan na ogromnoj zlatnoj pozadini. Iz istog perioda je i Strašni sud na zapadnom zidu; ostali mozaici u katedrali su sa početka 12. i možda 11. veka.^[27] Crkva Santa Marija e San Donato na obližnjem ostrvu Murano ima sličan mozaik, ali iz 13. veka, mozaik Device, kao i opus sektilni pod iz 1140.^[26]

Sadašnja bazilika Svetog Marka u Veneciji počela je sa radom 1061. godine, a njeni zidovi su u potpunosti ukrašeni mozaikom, često menjanim, a radovi su nastavljeni do 17. veka. Crkva Svetog Marka je najveća od preostalih zgrada u Raveni, na Siciliji, Turskoj i Grčkoj, koje zadržavaju jedinstveni uticaj pune unutrašnjosti od mozaika. Neki tragovi mozaika od pre razornog požara 1106. verovatno su ostali,^[28] ali većina originalnih mozaika datira iz naredna tri veka, iako su često u velikoj meri restaurirani ili u potpunosti prerađeni kao kopije. Od vizantijskog stila prelaze u romanički. Kasniji renesansni dodaci na sreću nisu preterano istaknuti, jer se generalno smatraju nesrećnim greškama.

Oto Demus veruje da su rane mozaike kreirale lokalne radionice prema skorašnjem vizantijskom radu, a možda su uključivale ili obučavane od strane Grka.^[29] Šta god da je nekada bilo, u gradu jedva da je ostalo još neko delo mozaika.

Period visokog srednjeg veka (1200-1400)

Rim

Papa je 1220-ih morao da zatraži od Venecije majstore da izvedu mozaik apside bazilikeSvetog Pavla izvan zidina, ali krajem 13. veka Rim je ponovo bio u mogućnosti da proizvede fine mozaike sa lokalnim timovima. Od ovog perioda počinju da se poznaju umetnici odgovorni za njihov dizajn; bili su pre svega slikari, a verovatno su uglavnom odgovorni za dizajn, radeći sa stručnim timovima mozaičara. Najznačajniji iz ovog prvog perioda su Pjetro Kavalini, Jakopo Toriti i Đoto.^[30]

Reference

^ Grabar, 14-15
^ Reece, Richard, in Henig, 244.
^ Dunbabin, 241
^ Dunbabin, 236-250; Smith, David. in Henig, 135-7; Gale, 738;Adam, Jean-Pierre, tr. Anthony Mathews. Roman building: materials and techniques. Routledge. 1999. str. 228—9. ISBN 978-0-415-20866-6. . Google books
^ Talbot Rice, 118-119
^ Dale, 738
^ Gale, 740
^ Dale, 740
^ „Late Antique Roman Mosaics”. Mozaico. Pristupljeno 23. 9. 2018. CS1 održavanje: Format datuma (veza)
^ Boardman, 315. In fact they are "motifs conventional in floor-mosaic".
^ Talbot Rice,134-5, and Dale, 740
^ Talbot Rice,135
^ Talbot Rice,136-8
^ Talbot Rice,138
^ Dale, 741; Talbot Rice,138-144
^ Dale, 740;
^ Talbot-Rice, 171; Dale, 740
^ Talbot-Rice, 168
^ Dale, 741. All are dated based on the reigns of the Pope who commissioned them.
^ Dale, 741. The figure of the Virgin is now in Florence.
^ Dodwell, 3-6; Dale 741
^ Dale, 741; Dodwell, 4 describes the current version as merely a copy.
^ Dodwell, 3-6; Dale, 741
^ Dodwell, 165-167; Dale, 743-4.
^ Dodwell, 187-188
^ ^a ^b Talbot Rice, 216-17
^ Talbot Rice, 216-17; Dale, 746
^ Demus, 5
^ Demus, 188-89
^ Dale, 748

Literatura

Boardman, John ed.,. The Oxford History of Classical Art. str. 1993. ISBN 0-19-814386-9. ,Oxford University Press.
Dale, Thomas E.A., "Mosaic", in Christopher Kleinhenz (ed), Medieval Italy: an Encyclopedia. Routledge. 2004. ISBN 978-0-415-93931-7. . Google books
Demus, Otto. (1988). The Mosaic Decoration of San Marco Venice. ISBN 0-226-14292-2. (1 volume version, edited by Herbert L. Kessler), University of Chicago Press, , Google books
Dodwell, C.R.;. The Pictorial arts of the West, 800-1200. Yale UP. str. 1993. ISBN 0-300-06493-4. .
Dunbabin, Katherine M. D.; (1999). Mosaics of the Greek and Roman world. Cambridge University Press. ISBN 978-0-521-00230-1. . Google books
Grabar, André, (1979). Byzantine Painting. Skira. ISBN 0-333-25680-8. /Macmillan.
Henig, Martin,, ur. (1983). A Handbook of Roman Art. Phaidon. ISBN 0-7148-2214-0. .
Talbot Rice, David, Byzantine Art, 3rd edn 1968, Penguin Books Ltd
Runciman, Steven, Byzantine Style and Civilization, 1975, Penguin
White, John. Art and Architecture in Italy, 1250 to 1400, London, Penguin Books, 1966, 2nd edn 1987 (now Yale History of Art series). . ISBN 0-14-056128-5. Nedostaje ili je prazan parametar |title= (pomoć)ISBN 0-14-056128-5

Spoljašnje veze

Bridgeman Art Library 54 images of Sant'Apollinare Nuovo, Ravenna

[1] Grabar, 14-15

[2] Reece, Richard, in Henig, 244.

[3] Dunbabin, 241

[4] Dunbabin, 236-250; Smith, David. in Henig, 135-7; Gale, 738;Adam, Jean-Pierre, tr. Anthony Mathews. Roman building: materials and techniques. Routledge. 1999. str. 228—9. ISBN 978-0-415-20866-6. . Google books

[5] Talbot Rice, 118-119

[6] Dale, 738

[7] Gale, 740

[8] Dale, 740

[9] „Late Antique Roman Mosaics”. Mozaico. Pristupljeno 23. 9. 2018. CS1 održavanje: Format datuma (veza)

[10] Boardman, 315. In fact they are "motifs conventional in floor-mosaic".

[11] Talbot Rice,134-5, and Dale, 740

[12] Talbot Rice,135

[13] Talbot Rice,136-8

[14] Talbot Rice,138

[15] Dale, 741; Talbot Rice,138-144

[16] Dale, 740;

[17] Talbot-Rice, 171; Dale, 740

[18] Talbot-Rice, 168

[19] Dale, 741. All are dated based on the reigns of the Pope who commissioned them.

[20] Dale, 741. The figure of the Virgin is now in Florence.

[21] Dodwell, 3-6; Dale 741

[22] Dale, 741; Dodwell, 4 describes the current version as merely a copy.

[23] Dodwell, 3-6; Dale, 741

[24] Dodwell, 165-167; Dale, 743-4.

[25] Dodwell, 187-188

[Talbot_Rice,_216-17-26] Talbot Rice, 216-17

[27] Talbot Rice, 216-17; Dale, 746

[28] Demus, 5

[29] Demus, 188-89

[30] Dale, 748

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]

[19]

[20]

[21]

[22]

[23]

[24]

[25]

[26]

[27]

[28]

[29]

[30]