Katun (družina)
Katun (cathone), opština (comune) ili družina (compagnia), je naziv za srednjovjekovni oblik sitnih samoupravnih organizacija (družina, zajednica ljudi, obuhvaćenih nekom unutrašnjom organizacijom). Takođe, i turski izraz „džemat“ sadrži u sebi pojam katuna. Ovaj oblik udruživanja ljudi je posledica odsustva nekada jake centralne vlasti (kao i ratova i sukoba, kako u Zeti, tako i susjednim oblastima) u drugoj polovini 14. i 15. vijeku. Katun je i „planinski predeo sa pasištima u kojima se stanovalo privremeno sa stokom i u kojima se živelo samo preko leta u kolibama“[1]
Širenje katuna
[uredi | uredi izvor]Srednjovjekovni katun nije ni povremeni ili stalni ljetni „stan“ ili „bačija“ (kakvo značenje ta riječ ima danas). Osnovno zanimanje u katunu je stočarstvo, pa je zajednica nekada bila prilično pokretljiva. Ranije je stočarenje tako bilo vezano sa dizanjem privremenih logora pod šatorima. „Podizanje šatora“ (npr. „Razapeše Piperi katune“) bi se moglo u 14. i 15. vijeku protumačiti kao postepeno širenje katuna (družine) na nove teritorije, odnosno prvi korak do izgradnje stalnih naselja (sela) na novim teritorijama. Oblik i obimi katuna su raznovrsni, a od značaja su njihove ratničke družine (čije su usluge koristili gospodari Zete i Despotovine, kao i Mlečani). Na kraju, pojedine družine (katuni) uspijevaju da zahvate prostranije teritorije, u kojima postoji kriza stare vlasti i društvenih odnosa . U drugoj polovini 14. i 15. vijeku, ove družine dižu stalna sela, van ili u samim župama. Naseljavaju pronije, crkvena vlastelinstva i distrkte gradskih opština, koji su već nekome potčinjeni (gradskoj opštini ili gospodaru : Balšićima, srpskim despotima, Mlečanima). Samim naseljavanjem, družine unose izvjesni element samouprave, okupljaju u svoju zajednicu više rasutih sela, a priključuju im se i drugi, obično manji katuni (družine) i nazivaju se „opštinama“. Takve družine (opštine, katuni) sa većim brojem sela i zaselaka, između ostalih su bili: Malonšići, Pješivci, Piperi, Kuči, Bjelopavlići, Mataguži, Tuzi, Hoti i Lužani. Veći katuni (družine, opštine) začetak su plemena u Crnoj Gori.
Starješina katuna
[uredi | uredi izvor]Starješina se birao iz porodice koja se isticala bogatstvom i ratnim ugledom i borio se da starješinstvo pređe na njegove potomke. Naročito upravlja zajednicom prilikom pokreta ili rata. Upravlja u dogovoru sa predstavnicima ostalih porodica. Širenjm katuna, u njemu se množi sitna ratnička vlastela. Među istaknutim pojedincima u katunu, od značaja su rodbinske veze. Zapovjednik „ratničke družine“ katuna (opštine) je obično starješina katuna, njegov sin ili neko od bliže rodbine (bratstva).
Reference
[uredi | uredi izvor]- ^ Stojan Novaković: Vizantijski činovi i titule
Literatura
[uredi | uredi izvor]- Grupa autora (1970). Istorija Crne Gore — II knjiga (II tom). Sima Ćirković, Ivan Božić, Dimitrije Bogdanović, Vojislav Korać, Jovanka Maksimović, Pavle Mijović i Vojislav Đurić. Titograd: Redakcija za istoriju Crne Gore.
- Šuletić, Nebojša (2008). „Katun”. Enciklopedija srpskog naroda. Beograd: Zavod za udžbenike. str. 491.