Pređi na sadržaj

Kontrabas

S Vikipedije, slobodne enciklopedije

Kontrabas

Kontrabas je najveći i po registru najdublji gudački instrument sa četiri žice (nekada je imao tri).[1] Pripada grupi gudačkih instrumenata kao i violina, viola, violončelo i begeš.[2] Po strukturi je sličan violončelu, ima četiri, mada povremeno i pet žica.

Kontrabas je standardni član gudačke sekcije orkestra, zajedno sa violinama, violom i violončelom,[3] kao i koncertnog benda, a pojavljuje se u končertima, solo i kamernoj muzici u zapadnoj klasičnoj muzici.[4] Kontrabas se koristi u nizu drugih žanrova, kao što su džez, bluz i rokenrol u stilu 1950-ih, rokabili, psihobili, tradicionalna kantri muzika, blugras, tango i narodna muzika.

Kontrabas je instrument za transponovanje i obično se beleži za jednu oktavu više od podešenog da bi se izbegle preterane linije ispod palice. Kontrabas je jedini moderni gudački instrument koji se podešava u kvartarama[5] (poput bas gitare ili viole), a ne u kvintama, sa žicama koje su obično podešene na E1, A1, D2 i G2.

Opis[uredi | uredi izvor]

Elen Andrea Vang nastupa na džez festivalu u Oslu

Kontrabas stoji oko 180 cm (6 feet) od svitkas do krajnje igle.[6] Međutim, dostupne su i druge veličine, kao što su 1⁄2 ili 3⁄4, koje služe za prilagođavanje visine i veličine ruke svirača. Ove veličine ne odražavaju veličinu u odnosu na punu veličinu ili 4⁄4 bas; 1⁄2 bas nije polovina dužine 4⁄4 basa, ali je samo oko 15% manji.[7] Obično se pravi od nekoliko vrsta drveta, uključujući javor za leđa, smreku za vrh i ebanovinu za vrat. Neizvesno je da li je instrument potomak viole da gamba ili violine, ali je tradicionalno povezan sa porodicom violina. Dok je kontrabas po konstrukciji gotovo identičan drugim instrumentima porodice violina, on takođe utelovljuje karakteristike koje se nalaze u starijoj porodici viola.

Notne note otvorenih žica su E1, A1, D2 i G2, isto kao akustična ili električna bas gitara. Međutim, rezonancija drveta, u kombinaciji sa konstrukcijom nalik na violinu i velikom dužinom skale, daje kontrabasu mnogo bogatiji ton od bas gitare, pored mogućnosti upotrebe gudala, dok bespragni vrat omogućava glatke glisande i legate.

Poreklo[uredi | uredi izvor]

Italijanski naziv kontrabas (Contrabbasso (IT.); Contrebasse (Fr.); Kontrabass (Ger.) potiče od registarskog obeležja instrumenta i on je univerzalan, bez obzira na ortografska obeležja. Izuzetak je engleski naziv Double-bass, ali je njegov smisao identičan.  Vodi poreklo iz sredine 15. veka (contrabbasso di viola). Pripadao je grupi gudačkih instrumenata iz roda starih viola (viola da gamba), koji su se prilikom sviranja držali na kolenu ili među kolenima.[8]

Istorijat[uredi | uredi izvor]

Barok[uredi | uredi izvor]

U periodu ranog baroka u muzici, krajem 16. i početkom 17. veka sve više se razvija osećaj za harmoniju, a njen značaj se najviše ispoljava u vidu basa kontinua (ital. basso continuo = stalan, neprekidan bas). Deonica basa kontinua je redovno bila prisutna u instrumentalnim i vokalno-instrumentalnim ansamblima. Kontrabas, odnosno, jedan od instrumenata koji pripadaju grupi viola da gamba, imao ulogu da svojom bojom obogati deonicu violončela. Njihov notni zapis u partituri bio isti jer se podrazumevalo da kontrabas zvuči za oktavu niže.

Period srednjeg, zrelog baroka donosi veliki razvoj homofone i polifone, instrumentalne i vokalno-instrumentalne muzike (fuga, preludijum, svita, končerto groso, kamerna sonata, invencija, opera, oratorijum, kantata...) što uslovljava potrebu za kvalitetnijim i lepšim zvukom instrumenata. Zajedno sa razvojem instrumentalne muzike, razvijaju se i instrumenti, stoga i kontrabas prolazi kroz fazu usavršavanja – promena konstrukcije, broja žica, oblika gudala...

Iako epoha baroka u muzici donosi veliki razvoj u polju instrumentalne muzike, uloga kontrabasa ostaje ista kroz sve tri faze (rani, zreli, pozni) ostaje ista – uloga „pratećeg“ instrumenta koji podržava deonicu violončela. Razlog ovakvoj upotrebi instrumenta su njegove tehničko-izražajne mogućnosti uslovljene njegovom konstrukcijom (veličina, debljina i dužina žica), tehnikom sviranja i bojom zvuka.  Izuzeci su pojedini polifoni i fugato odlomci gde kontrabas nastupa sam, kako bi tema bila izražena u najnižem registru.

Klasicizam[uredi | uredi izvor]

Kontrabas

Epoha klasicizma, period druge polovine 18. veka i prvih tridesetak godina 19. veka nastavlja razvoj instrumentalne muzike. Važan segment ove epohe je pojava i razvoj simfonije.  Proširio se sastav orkestra kao i brojnost gudačkih instrumenata. Sa većim brojem kontrabasa u orkestru, njegova boja dolazi više do izražaja, iako i dalje udvaja deonicu violončela. Notni zapis za ove instrumente je obeležavan pod zajedničkim nazivom Bassi ili Vc & Cb.

Na prelazu između epohe klasicizma i romantizma, u simfonijama Ludviga van Betovena,  deonice violončela i kontarabasa su razdvojene. Vremenom je to sve češći manir u delima romantičara. Isticanjem violončela kao tenorsko-melodijskog instrumena, kompozitori osamostaljuju deonicu kontrabasa i njegova uloga postaje sve značajnija – poistovećuje se sa udaračkim instrumentima zbog metro-ritmičke preciznosti. U tom periodu solistička literatura za kontrabas je retka, s obzirom na tadašnje ograničene mogućnosti instrumenta. Uprkos masivnosti i dubini tona njegovo generalno zvučanje je po volumenu daleko ispod prefinjenog i zaobljenog zvuka violončela ili violine. Kontrabas ima najslabiju zvučnost u svojoj insturmentalnoj grupi, a zbog debelih i teških žica, teže se ostvaruje određena artikulacija ili sviranje dugih pasaža. U cilju postizanja  što kvalitetnije zvučnosti, izražajnosti i tačnije artikulacije sviranje kontrabasa uslovljava veću fizičku angažovanost i preciznost u odnosu na značajno manje gudačke intrumente, ipak poseduje veliki broj tehničkih i izražajnih mogućnosti.[9]

Romantizam[uredi | uredi izvor]

Neki od prvih virtuoza na kontrabasu iz perioda romantizma, koji su i prvi kompozitori dela za ovaj instrument, su Domeniko Dragoneti (Domenico Dragonetti, 1763-1846) i Đovani Botesini (Giovani Botessini, 1821-1889). Ova dva kompozitora su postavili složene zadatke pred izvođače i otvorili put ka osamostaljivanju kontrabasa u izvođačkom smislu. Ipak, kontrabas je češće bio u upotrebi kao orkestarski instrument, a njegova najveća ekspanzija kao solističkog instrumenta, dešava se tokom 20. veka.

Kontrabas je solističku ulogu u orkestru stekao tek u malim sastavima džez muzičara. Džez kontrabasisti značajno obogaćuju sviračku tehniku i poziciju kontrabasa u porodici tradicionalno solističkih instrumenata. Značajni inovatori na instrumentu su Oskar Petiford (Oscar Pettiford), koji proglašava kontrabas najvažnijim instrumentom u orkestru; Rej Braun (Ray Brown), koji je u način okidanja žice uneo odmerenost i finoću zvuka; Pol Čejmbers (Paul Chambers) koji se odlikovao veštim solo deonicama gudalom, za razliku od najčešćeg sviranja okidanjem žice; Čarls Mingus (Charles Mingus), koji uvodi treći prst u sviranju leve ruke (na vratu instrumenta).

Od sredine 20. vela do danas, ovaj instrument se tretira kao solistički, a broj virtuoza se povećava.[10]

Gudalo[uredi | uredi izvor]

Džez festival u Nišu 1996. Kontrabas svira Branko Marković (Big Bend RTS)

Gudalo za kontrabas je najkraće i najteže, u odnosu na ostala. Svira se stojeći ili sedeći na visokoj stolici, sa instrumentom blago iskošenim na levu stranu. Dva su se oblika gudala zadržala do danas - nemački model i zastupljeniji italijanski. Razlikuju se i načini držanja gudala. Šakom odozdo je danas već ustaljen način držanja (nemačko držanje), nasuprot ređem držanju gudala kao što je šakom odozgo (italijansko gudalo), poput onog na violini ili violončelu. Ton se dobija prevlačenjem gudala preko žica koje se štimuju po intervalu čiste kvarte G, D, 1A, 1E.

Tehnika desne ruke, odnosno, tehnika sviranja gudalom je raznovrsna kao i kod drugih gudača. Na kontrabasu je moguće izvoditi tri vrste poteza – ležeće, skačuće, bacane – kao i drugi gudački instrumenti. U grupu ležećih poteza koji se na kontrabasu mogu izvesti su: legato (legato, sviranje većeg broja tonova tokom neprekidnog kretanja gudala u jednom smeru), detaše (détaché, svaki ton se izvodi posebnim potezom gudala), martelato (martellato, kratko i odsečno sviranje tonova posebnim potezom gudala koje se zaustavlja između svakog tona). Među skačuće poteze ubrajaju se: spikato (spiccato, gudalom se lako i brzo odskače na žici), stakato (staccato, veći niz kratkih tonova se izvodi tokom neprekidnog kretanja gudala u jednom smeru) i mnogi drugi.  Nešto ređi, ali svakako izvodljivi potezi na kontrabasu su bacani, najčešće žete rikoše (jetté ricochet, gudalo se baca na žicu, odbija i vraća nekoliko puta).

Takođe je moguće izvođenje kon lenjo (con legno, sviranje okrenutim gudalom, odnosno, drvetom), sul pontičelo (sul ponticello, iznad kobilice) i sul tasto (sul tasto, na hvataljci). Često je, naročito u klasičnim i džez orkestrima, sviranje picikato (pizzicatto, okidanje žice prstima).

Notacija[uredi | uredi izvor]

Kontrabas je jedini transponujući instrument u gudačkom korpusu, tako da je njegov pisani opseg od E do be1 (moguće i do ge2), stvarno zvučanje. Orkestarski štim{petožični od subkontra BE2 ili HA2, zatim žice kontra E1, A1, velika oktava DE i GE} , solo štim (naštimovane žice za stepen naviše) kontra FIS1, HA1, velika oktava E, A.

Muzika za kontrabas se piše pretežno u bas ključu, ali često se primenjuje promena ključa u tenor ili violinski, da bi se izbegle note sa četiri ili više pomoćnica.Takođe se primenjuje i oktavno zapisivanje, više ili oktava niže. Ovo omogućava izvođačima lakše i brže čitanje notnog teksta.

Reference[uredi | uredi izvor]

  1. ^ Slatford, Rodney; Shipton, Alyn (2001). „Double bass”. Oxford Music Online: Grove Music Online. ISBN 978-1-56159-263-0. doi:10.1093/gmo/9781561592630.article.46437. Pristupljeno 6. 12. 2019. 
  2. ^ „Ludwig-van.com – The Octobass Is An Instrument Capable of Playing Below Human Hearing Range”. 
  3. ^ „The Orchestra: A User's Manual”. Arhivirano iz originala 29. 12. 2011. g. , Andrew Hugill with the Philharmonia Orchestra
  4. ^ Alfred Planyavsky, „"Chamber music in the Vienna Double Bass Archive"”. Arhivirano iz originala 25. 08. 2021. g. , September 1996, translated by James Barket
  5. ^ „Bass basics”. Arhivirano iz originala 30. 1. 2020. g. Pristupljeno 30. 1. 2020. 
  6. ^ Double Bass Sizing FAQ, Bob Gollihur
  7. ^ „Bass Sizes”. www.amromusic.com. 
  8. ^ Despić, Dejan (1986). Muzički instrumenti (Stručna literatura). Beograd: Univerzitet umetnosti. str. 91. 
  9. ^ Đurić, Olivera (2005). Vodič kroz istoriju muzike (Stručna literatura). Beograd: Vojna štamparija. str. 48. 
  10. ^ Adler, Samuel (2002). The study of orchestration (Stručna literatura). New York-London: W.W. Norton&Company, Inc. str. 83. 

Further reading[uredi | uredi izvor]

  • Grodner, Murray, Comprehensive Catalog of books, recordings and videos for the double bass. Bloomington IN, Murray Grodner, 2000.
  • Praetorius, Michael, Syntagma Musicum, Band II, Kassel, Bärenreiter, 2001. (Reprint of the first edition of 1619). ISBN 978-3-76181527-4.
  • Billė, Isaia, Gli strumenti ad arco e i loro culturi. Rome, Ausonia. 1928. Pdf available at: https://www.vitoliuzzi.com/news-for-a-new-and-authentic-history-of-the-classic-bass/ Arhivirano na sajtu Wayback Machine (22. oktobar 2022).
  • Boyden, David B.; et al. (1989). The Violin Family. ISBN 0-393-30517-1. , The New Grove Musical Instruments Series, London, Macmillan. .
  • Brun, Paul (2018). A New History of the Double Bass. ISBN 2-9514461-0-1. , Seillons source d'Argens, Paul Brun Productions. .
  • Elgar, Raymond, Introduction to the Double Bass, published by the author, St Leonards on Sea, 1960.
  • Elgar, Raymond, More About the Double Bass, published by the author, St Leonards on Sea, 1963.
  • Elgar, Raymomd, Looking at the Double Bass, published by the author, St Leonards on Sea, 1967.
  • Lohse, Jonas (2020). Das Kontrabass-Buch. ISBN 978-3-9822602-0-4. , Friedberg, Jonas Lohse Verlag. .
  • Martin, Thomas, Martin Lawrence and George Martin, The English Double Bass . Banbury, Arpeggio Publishing, 2018.
  • Palmer, Fiona M. (1997) (1997). Domenico Dragonetti in England (1794-1846) : the career of a double bass virtuoso. ISBN 0-19-816591-9. . Oxford, Clarendon Press, .
  • Planyavsky, Alfred, Geschichte des Kontrabasses, Tutzing, Verlag Hans Schneider, 1984.
  • Stanton, David H., The String (Double) Bass. Evanston IL, The Instrumentalist Company, 1982.
  • West, Chris, "The Paganini of the Double Bass - Bottesini in Britain." Independently published. 2021. ISBN 979-8747194595..
  • Billè, Isaia, Nuovo metodo per contrabbasso. Milan: Ricordi, 1922
  • Bradetich, Jeff, Double Bass: The Ultimate Challenge. Denton, TX: Music for All to Hear, 2016.
  • Cruft, Eugene, The Eugene Cruft School of Double Bass Playing: A Method with a Repertoire. Oxford: Oxford University Press, 1966.
  • Goïlav, Yoan, La contrebasse: Une philosophie du jeu, histoire, pédagogie, technique / The Double Bass: A Philosophy of Playing, History, Pedagogy, Technique. Lévis, Quebec: Doberman-Yppan, 2003.
  • Goldsby, John, The Jazz Bass Book: Technique and Tradition. San Francisco: Backbeat Books, 2002.
  • O'Brien, Orin. Double-Bass Notebook: Ideas, Tips, and Pointers for the Complete Professional. New York: Carl Fisher. 2016. ISBN 978-0825888830. .
  • Simandl, Franz, New Method for the Double Bass. Carl Fischer, 1984.
  • Tambroni, Peter, An Introduction to Double Bass Playing. Oak Park IL, www.MostlyBass.com, 2014.
  • Trebbi, Alfredo, "Il Contrabbasso - novissimo manuale semiserio." Milan: Casa Musicale Sonzogno. 2007. ISBN 978-88-87318-40-1..
  • Turetzky, Bertram. The Contemporary Contrabass. Berkeley: University of California Press, 1989.

Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]

Kontrabas na Vikimedijinoj ostavi.
Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Контрабас&oldid=27871963”