Korisnik:Golija/Umrtvljavanje privatnog kapitala od strane države

Tokom seobe naroda grčki Istok nije doživeo kulturnu propast kao Zapad. Gradska i novčana privreda, skoro potpuno propala u Zapadnom Rimskom Carstvu, nastavila je da cveta na Istoku i bila je u stvari snažnija nego ikada. Stanovništvo Konstantinopolja poraslo je na jedan milion već u petom veku, a priče savremenika o njegovom bogatstvu i sjaju zvuče kao bajka. Tokom celog srednjeg veka Vizantija (Istočno Rimsko Carstvo)je važila kao zemlja čuda puna nebrojenog blaga, neprekidnih svetkovina i palata blistavih od zlata; ona je čitavom svetu bila primer državne veličine. Sredstva koja su omogućavala taj sjaj priticala su od zanata i trgovine. Konstantinopolj je daleko više nego Rim bio metropola u modernom smislu reči; to je grad sa stanovništvom koje je bilo mešavina raznih narodnosti i imalo kosmopolitske poglede, centar industrije i izvoza, čvorna tačka spoljne trgovine i veza s udaljenim krajevima, a istovremeno i pravi istočnjački grad čiji stanovnici ne bi mogli da shvate zbog čega se na Zapadu trgovina smatrala ponižavajućim zanimanjem. Čak je i dvor sa svojim monopolima bio jedno veliko industrijsko i trgovačko preduzeće. Ograničenja koja su ti monopoli nametali ekonomskoj slobodi uslovila su da je i pored kapitalističke strukture vizantijske privrede stvarni izvor privatnog bogatstva bila nepokretna imovina, a ne trgovina. Velike zarade u trgovini nisu priticale u ruke privatnika, već su odlazile državi i carskoj kući. Ograničenja privatne inicijative nisu poticala samo od toga što je od Justinijana pravo na proizvodnju izvesnih svilenih materijala i trgovinu najvažnijim životnim namirnicama pripadalo jedino državi nego i od propisa koja je celu organizaciju proizvodnje i trgovine prepuštao gradskoj administraciji i esnafima. Međutim, zahtevi državnog blagajnika nisu se ni u kom slučaju zadovoljavali državnim monopolom u najunosnijim granama industrije i trgovine; državna blagajna je veći deo svog prihoda izvlačila od privatnih preduzeća putem taksa, poreza, carine, naplata za ovlašćenja, itd. Zbog toga pokretni privatni kapital uopšte nije mogao doći do izražaja. Autokratska ekonomska politika krune dozvoljavala je jedino zemljoposedniku da ostane neuznemiravan i samostalan na svom poljskom posedu; u gradu je sve bilo pod najstrožom kontrolom i upravom središne vlade." Zahvaljujući svojim redovnim prihodima od poreza i racionalizovanih državnih preduzeća, Vizantija je imala potpuno uravnotežen budžet i raspolagala je zalihama novca koje su joj, za razliku od zapadnih država ranog i zrelog srednjeg veka, omogućavale da suzbije sve partikularističke i liberalističke težnje. Careva moć se temeljila na snažnoj najamničkoj vojsci i na efikasnoj javnoj službi koje bi bilo nemogućno održavati bez redovnih državnih prihoda. Njima je država dugovala svoju čvrstinu, a car i svoju ekonomsku slobodu akcije i svoju nezavisnost od veleposednika.

Ti uslovi objašnjavaju zašto dinamične i antitradicionalističke tendencije, obično povezane s trgovinom, komunikacijama i gradskom novčanom privredom, u Vizantiji nisu mogle ostvariti nikakav napredak. Gradski život, koji obično izjednačava i oslobađa stanovništvo, ovde je postao izvor strogo disciplinovane, konzervativne kulture. Zahvaljujući Konstantinovoj gradskoj politici, Vizantija je od samog početka imala drukčiju društvenu strukturu nego gradovi klasične starine ili zrelog i kasnog srednjeg veka. Na prvom mestu, zakon po kome je posedovanje nekretnine u izvesnim delovima carstva moralo biti povezano s vlasništvom kuće u Konstantinopolju uslovio je seobu zemljoposednika u grad, a to je, opet, dovelo do razvoja posebne gradske aristokratije koja je prema svome caru pokazivala više lojalnosti nego plemstvo na Zapadu. Ta materijalno zadovoljena konzervativna klasa oslabila je i pokretljivost ostalog stanovništva i u velikoj meri doprinela da u jednom suštinski tako nestabilnom centru kao što je bio Konstantinopolj nastane i održi se tipična kultura apsolutne monarhije s njenim ujednačujućim, konvencionalnim i statičnim tendencijama.

Cezaropapizam je bio pretežni oblik vladavine u Vizantijskom Carstvu: to znači da je svetovna i duhovna vlast bila sjedinjena u rukama jednog vlastodršca. Vlast cara nad crkvom zasnovala se na učenju o božanskom pravu koje su razvili crkveni oci a Justinijan proglasio za zakon. To učenje je zamenilo stari, s hrišćanskom verom sada nespojivi, mit o božanskom poreklu kralja. Ako car više nije smeo da bude ,božanski', on je još uvek mogao da bude zamenik boga na zemlji ili, kako je Justinijan voleo da ga nazivaju, njegov ,vrhovni sveštenik'. Nigde u zapadnoj Evropi nije država u tolikoj meri bila teokratija, nikada u modernoj istoriji nije služba svetovnom gospodaru predstavljala tako bitan deo službe bogu kao ovde. Na Zapadu carevi su bili samo svetovni vladari i crkva im je uvek bila takmac, ako ne i otvoreni neprijatelj. Na Istoku, s druge strane, oni su stajali na čelu sve tri hijerarhije — crkvene, vojne i upravne— i smatrali su crkvu samo jednim, državnim resorom'.