Korisnik:Jerkovicanaaa/pesak
Mek Murdo suve doline su niz dolina koje nisu pokrivene snegom na severoistoku Antarktika, u Viktoirijinoj zemlji. Ime su dobile zbog niske vlažnosti vazduha i nedostatka snega ili ledenog pokrivača.[1] Suve su jer okolne planine blokiraju vazduh koji cirkuliše sa okeana i sprečavaju protok leda sa obližnjih glečera.
Suve doline su najsuvlje mesto na planeti Zemlji. Prostiru se na 4800 km2 površine.[2] Stene u dolinama su granit i gnajs, prekrivene rastresitim šljunkom.
U svakoj dolini se nalazi nekoliko slanih jezera, jezero Vanda, Don Huan jezero, jezero Vida i dr. Voda u jezerima potiče iz dubljih slojeva zemlje, a obzirom da su u zatvorenom koritu voda i so ne mogu da izađu.[3]
Zbog teške dostupnosti i otežanih uslova retki su turisti koji posećuju Suve doline. Ovo čudo prirode je zasluženo uključeno u UNESKO-ov popis svetske baštine.
Klima
[uredi | uredi izvor]Suve doline su najsušnije mesto na planeti. Jedan od razloga je nedostatak padavina. Kiša nije padala u ovom predelu preko dva miliona godina.[4] Godišnje padne snega u količini koja bi odgovarala za jedva 25 mm kiše, a na tlu ne ostaje ni taj oskudni pokrivač ѕbog suvog vetra koji oduva sav sneg i zbog toplote koju tamne, ogoljene stene upijaju od sunca.
Bitan faktor niske vlažnosti vazduha je i uticaj katabatičkih vetrova, koji se javljaju kada se hladan i gust vazduh povuče nizbrdo silom gravitacije. Vetrovi mogu doseći brzinu i do 320 km/h, zagrevajući se dok se spuštaju i isparavajući svu vodu, led i sneg. Tokom leta, ovaj proces može trajati samo nekoliko sati.[5]
Planine su u ovom području dovoljno visoke da blokiraju led koji teče sa istočnog antarktičkog ledenog pokrivača ka Rosovom moru, kao i vazduh koji cirkuliše sa okeana.
Jezera
[uredi | uredi izvor]
Jezero Vanda je najveće jezero u Suvim dolinama. Duboko je preko 60 m i prekriveno slojem leda debelim 4 m. Ipak, temperatura na dnu jezera je 25oC, jer led deluje poput staklenika i pod njim se voda zagreva.[6]
Don Huan jezero je jezero male dubine, ali ima do 18 puta više soli nego morska voda. Sadrži oko 500 grama soli po litru vode. Uprkos tome što se nalazi na Antarktiku gde je temperatura minus 50oC, zbog visoke koncentracije soli, voda u jezeru nikada ne ledi.
Jezero Don Huan je slučajno pronađeno 1961.godine i ime mu je dato po imenima dvojice istraživača koji su prvi došli na jezero da ga izučavaju. Njihova imena bila su Donald Roe i Džon Hiki i odatle naziv Don Džon ili Don Huan.[7]
Život
[uredi | uredi izvor]
U početku se mislilo da su Suve doline beživotne, pa ih je Robert Skot, kad ih je otkrio 1903.godine, nazvao „Dolinom smrti”.[4][8] Međutim, pronađene su endolitske bakterije u relativno vlažnoj unutrašnjosti stena, zaštićene od suvog vazduha. Takođe, naučnici su pronašli u vodi jezera Vida pod ledom nekoliko vrsta bakterija, koje žive u mraku, u slanoj vodi, na niskim temperaturama i potpuno izolovani od okruženja.
Naučnici smatraju da su Suve doline možda najbliže od bilo kog zemaljskog okruženja planeti Mars, pa je NASA odabrala ovo područje za testiranje svemirskih letova na Mars. Otkriće da postoji život u ovom području služi kao potvrda teorije da postoji i život na Marsu.[9]
Po Suvim dolinama su razbacani mumificirani ostaci foka. Na hladnom i suvom vazduhu njihova tela se vrlo sporo raspadaju, pa su neki možda dospeli do dolina i u njima uginuli još pre nekoliko stotina ili čak hiljada godina.[10]
Literatura
[uredi | uredi izvor]- Dumpleton Bernard: Sva čuda sveta, Mladinska knjiga, Beograd, 2005
Reference
[uredi | uredi izvor]- ^ „Dry Valleys Antarctica - McMurdo, Victoria Land”. www.coolantarctica.com. Pristupljeno 2023-03-11.
- ^ Cain, Fraser (2008-06-13). „What is the Driest Place on Earth?”. Universe Today (na jeziku: engleski). Pristupljeno 2023-03-11.
- ^ „The Lakes of the McMurdo Dry Valleys | NZETC”. nzetc.victoria.ac.nz. Pristupljeno 2023-03-11.
- ^ a b „Dry Valleys | Ice Stories: Dispatches From Polar Scientists” (na jeziku: engleski). Pristupljeno 2023-03-11.
- ^ Obryk, M. K.; Doran, P. T.; Fountain, A. G.; Myers, M.; McKay, C. P. (2020-07-16). „Climate From the McMurdo Dry Valleys, Antarctica, 1986–2017: Surface Air Temperature Trends and Redefined Summer Season”. Journal of Geophysical Research: Atmospheres (na jeziku: engleski). 125 (13). ISSN 2169-897X. doi:10.1029/2019JD032180.
- ^ „ScienceDirect.com | Science, health and medical journals, full text articles and books.”. www.sciencedirect.com. Pristupljeno 2023-03-11.
- ^ Dickson, James L.; Head, James W.; Levy, Joseph S.; Marchant, David R. (2013-01-30). „Don Juan Pond, Antarctica: Near-surface CaCl2-brine feeding Earth's most saline lake and implications for Mars”. Scientific Reports (na jeziku: engleski). 3 (1): 1166. ISSN 2045-2322. doi:10.1038/srep01166.
- ^ „Robert Falcon Scott, South Pole, the Terra Nova expedition, 1910-1913”. www.coolantarctica.com. Pristupljeno 2023-03-11.
- ^ Heldmann, J. L.; Pollard, W.; McKay, C. P.; Marinova, M. M.; Davila, A.; Williams, K. E.; Lacelle, D.; Andersen, D. T. (2013-09-01). „The high elevation Dry Valleys in Antarctica as analog sites for subsurface ice on Mars”. Planetary and Space Science (na jeziku: engleski). 85: 53—58. ISSN 0032-0633. doi:10.1016/j.pss.2013.05.019.
- ^ „Mummified seal - Dry Valleys, Antarctica”. www.coolantarctica.com. Pristupljeno 2023-03-11.