Krvava jesen u Odžacima

Krvava jesen u Odžacima
Krvava jesen u Odžacima
Mesto	Odžaci
Datum	23. novembar 1944. — 25. novembar 1944.
Meta	Dunavske Švabe
Vrsta napada	Masovno ubistvo
Ubijeno	395
Počinioci	Narodnooslobodilačka vojska Jugoslavije

Krvava jesen u Odžacima (nem. Blutiger Herbst in Hodschag) predstavlja masakr kojeg su nad civilnim stanovništvom Filipova i Odžaka počinile jedinice Narodnooslobodilačke vojske Jugoslavije 23. i 25. novembra 1944. godine. U ovom zločinu je stradalo 395 stanovnika Filipova i Odžaka.

Uzroci[uredi | uredi izvor]

Povorka koju je organizovao Kultubund u selu Filipova 1938. godine.

Dunavske Švabe su naselile Odžake i okolna mesta uglavnom u XVIII veku, nakon proterivanja Osmanskih Turaka sa tih prostora i uključivanja istih u sastav Habzburške monarhije. Sve do 1944. godine Dunavske Švabe su činile većinu u svim mestima opštine osim u Bogojevu, gde su većinu činili Mađari, i Deronju jedinim mestom gde su Srbi bili većina.

Nakon završetka Prvog svetskog rata Odžaci su u sastavu Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca, kasnije Jugoslavije. Kulturbund je bio nemačka organizacija, koja je bila početno zamišljena kao nepolitička organizacija. Cilj te organizacije je bilo čuvanje i razvijanje nemačke kulture i jezika na prostoru čitave Jugoslavije. Organizacija je osnovana 1920. godine i bila je zabranjivana dva puta. Prvi put 1924. godine i drugi put tokom Šestojanuarske diktature. Prvi ogranak u Bačkoj formiran je u Parabuću, današnjem Ratkovu. Dozvolu za rad organizacija ponovo dobija 1930. godine. Radikalizacija i prihvatanje nacional-socijalističe ideje unutar organizacije počinje dolaskom Adolfa Hitlera na vlast u Nemačkoj. Broj članova je bio u porastu, posebno nakon 1939. godine i početka Drugog svetskog rata. Organizovan je i odlazak mladih Nemaca u Vermaht i SS jedinice. Nakon odbijanja Nemaca da služe mađarskoj vojsci usledio je dogovor između Hitlera i Hortija, po kom je dogovoreno da Nemci mogu služiti vojsku u dobrovoljačkim SS jedinicama. U prvih mesec dana je prikupljen veliki broj dobrovoljaca i njihov ispraćaj je napravljen 27. marta. Mladi Nemci su oformili omladinske čete Folksbundovaca, okupljeni oko organizacije Dojče Manšaft koji su maltretirali Nemce koji se nisu dobrovoljno prijavili za služenje u SS jedinicama.

Tokom Drugog svetskog rata Bačka je bila okupirana od strane Mađarske. Nova mađarska vlast je u Odžacima, kao I u drugim naseljima u Bačkoj, imala poseban tretman prema stanovništvu koje nije bilo Mađarsko ili Nemačko. U najnepovoljnijem položaju su bili Srbi, Bunjevci, Slovaci, Romi i Jevreji.Poseban tretman su imali pripadnici Srba koji su se u Odžake doselili nakon Prvog svetskog rata. Oni su masovno odvođeni u logore, a najveći logor za srpske koloniste je bio mađarski logor u Šarvaru. Ostali su bili prvo odvođeni u logor u Odžacima, koji se nalazio u Građanskoj školi. Logor u Građanskoj Školi je bio podređen većem logoru u Bačkoj Palanci.

Ratni zločin 23. novembra[uredi | uredi izvor]

Partizanska četa 23. novembra 1944. streljala je 183 osobe nemačke nacionalnosti, među njima su bila i deca, starci i dve žene.

Ljudi koji su bili odvedeni na streljanje bili su smešteni u kući fotografa Johana Raba. Četrdeset mladića je iskopalo veliku masovnu grobnicu u polju duž puta za Karavukovo. Tri Srbina, Dobranov, Urbas i Pavkov, koji su tada činili gradsko veće pokušali su da oslobode zatvorenike i spreče masovno ubijanje, ali nisu uspeli u tome. Puštena su trojica nemaca krčmar Franc Kraus, trgovac Ladislaus Kolman i Hans Petko. Oko ponoći zatvorenici su morali da se svuku i postroje po četvoro nakon čega su odvedeni do masovne grobnice gde su bili ubijeni. Jedini koji je uspeo da pobegne je Hans Majer. Tela pobijenih su bačena u raku koja je zatim bila zatrpana.

Ratni zločin 25. novembra[uredi | uredi izvor]

Uveče 24. novembra u Filipovo stigao je vod partizana iz krajiške brigade. Opkolili su selo 25. novembra i nakon jutarnje mise seoski dobošar prošao je selom i objavio da svi muškarci između 16 i 60 godina moraju da se jave u zgradu opštine. Svako ko to ne bude učinio i bude uhvaćen biće streljan na licu mesta.

Ispred zgrade opštine okupilo se oko 300 muškaraca i mladića. Oko 10 sati silom su odvedeni u ograđeno seosko groblje i postrojeni po četvorica. Dva partizanska oficira su komandovala, jedan Srbin i jedan Mađar. Donet je sto za kojim su bili nekoliko srpskih pisara. Zatim je muškarcima i mladićima naređeno da prilaze stolu gde su im zapisivali imena i podelili ih u dve grupe. Veća grupa od 212 postrojena je u kolonu po četiri oko 3 sata i odvedena je prema Odžacima. Preostali zatvorenici su bili oterani u crkvu gde su bili zaključani preko noći. Kada bi neko pokušao da izađe iz kuće, kada su zatvorenici otišli, na njega bi odmah bilo zapucano.

Kolona je zaustavljena na salašu Jozefa Rota. Ljude su prvo podsticali da odaju članove Švapsko-nemačkog kulturnog saveza i da će biti oslobođeni, ako to urade. Nakon toga je započelo mučenje. Partizanski vod je pojačan sa još pedeset ljudi iz Bačke – Srba, Slovaka, Bunjevaca i Mađara. Jedan Bunjevac iz pojačanja je prepoznao Ludviga Fogla, apotekara iz Filipova i zatražio je da bude oslobođen, jer je znao da nije kriv. Započela je prepirka i većina ljudi iz Vojvodine je stala na stranu Bunjevca i odbila da učestvuje u mučenju i pogubljenju ljudi iz Filipova. Nakon toga je kurir poslat da obavesti nadređene o nastaloj situaciji koji se vratio sa naređenjem da nezadovoljni budu odmah povučeni.

Sa Rotovog salaša ljude su odveli do rovova koji su bili korišćeni kao zaklon za protivavionske topove bivšeg nemačkog aerodroma u području Odžaka. Morali su da se svuku ispred tih rovova, a zatim su poubijani. Niko nije preživeo.

Rehabilitacije[uredi | uredi izvor]

Presudom Višeg suda u Somboru na osnovu Zakona o rehabilitaciji iz 2006. godine, na zahtev Udruženja Odžačana Mosburg, po imenu i prezimenu rehabilitovano je 113 osoba, odraslih ljudi i dece. U sudskom postupku je dokazano da su bili nevini i da su ubijeni iz političkih i ideoloških razloga. To je prva kolektivna rehabilitacija u Srbiji, do tada su sudovi u Srbiji donosili presude o pojedinačnoj rehabilitaciji.

Spomen krst[uredi | uredi izvor]

Između Odžaka i Bačkog Gračaca 2011. godine otkriven je spomen-krst za 212 ubijenih podunavskih Švaba. Ispod krsta su uklesana imena svih žrtava koje se nalaze u tri odvojene masovne grobnice.

Vidi još[uredi | uredi izvor]

Reference[uredi | uredi izvor]

Literatura[uredi | uredi izvor]

Agbaba, M., Alimpić, D., Kostić, S., Mirnić, J., Perc, R., Sokolović, K. Tadić, Ž. (1963): Vojvodina u borbi, Savez udružennja boraca narodnooslobodilačkog rata SR Srbije predsedništvo AP Vojvodine, Novi Sad
Mirnić, Josip (1974): Nemci u Bačkoj u Drugom svetskom ratu, Institut za izučavanje istorije Vojvodine, Novi Sad