Književni rodovi i vrste
Književni rodovi predstavljaju kategoriju književnog sastava. Žanr mogu odrediti književne tehnike, ton, sadržaj, ili čak (kao u slučaju fantastike) dužina. Razlike između rodova i vrsta su fleksibilne i labavo definisane, često sa podgrupama.[1] Razlike između žanrova i kategorija su fleksibilne i labavo definisane, a čak se i pravila koja određuju žanrove menjaju tokom vremena i prilično su nestabilna.[2]
Prema načinu književno-pesničkog stvaranja, umetnička književnost se deli na tri roda: liriku, epiku i dramu.[3][4]
Lirika
[uredi | uredi izvor]Lirika obuhvata kraća književna dela u stihovima u kojima njihovi autori - pesnici, iznose (opisuju, izražavaju) svoja osećanja, viđenja i shvatanja života i sveta.[5][6] Svoja osećanja, misli i razmišljanja lirski pesnici iskazuju neposredno. Lirika se deli na sledeće lirske vrste pesama: elegije, opisne pesme, ljubavne pesme, socijalne pesme, rodoljubive pesme, misaone pesme, satirične pesme, humorističke pesme.
- Elegije[7][8] su stare koliko i poezija. Još je starorimski pesnik Ovidije napisao čuvenu zbirku elegija sa Crnog mora. Životna prolaznost, gubitak dragih bića, žal za mladošću i neostvarene ljubavi su večite teme i nepresušni izvori elegija. Elegije su pisali mnogi pesnici: Branko Radičević, Jovan Jovanović Zmaj, Vladislav Petković Dis...
- Opisne (deskriptivne) pesme su vrste lirskih pesama u kojima pesnik slika prirodu i njene pojave. Subjektivnost pri opisu - slikanju prirode proističe iz pesnikovog odnosa prema njoj. Skoro da nema pesnika koji nije pisao ovu vrstu poezije: Branko Radičević, Jovan Jovanović Zmaj, Vojislav Ilić, Desanka Maksimović, Stevan Raičković...
- Ljubavne pesme[9][10] su pisali svi pesnici ikada, jer je to najlepše i najplemenitije osećanje koje živo biće prožima. O sreći i patnji, o lepoti i mladosti, o nadi i beznađu ispevano je bezbroj stihova. U starom Rimu o ljubavi su pevali veliki pesnici: Ktul, Propercije i Tibul, u srednjem veku Petrarka i despot Stefan Lazarević, a u novije vreme Desanka Maksimović, Jovan Jovanović Zmaj, Branko Radičević, Aleksa Šantić, Jovan Dučić...
- Socijalne pesme su opevani brojni socijalni momenti: težak život ljudi, beda i siromaštvo i mnoge druge socijalne nepravde. Pisali su ih: Aleksa Šantić, Dobriša Cesarić, Vojislav Ilić, Veljko Petrović, Oskar Davičo...
- Rodoljubive pesme su prema otadžbini i narodu trajna inspiracija za svakog pravog pesnika. Raznovrsni motivi su obrađeni u bezbroj pesama, kako prethodnih generacija pesnika naše i svetske poezije, tako i naših savremenika, kao što su: Đura Jakšić, Dušan Vasiljev, Desanka Maksimović, Miloš Crnjanski, Dobrica Erić...
- Misaone (refleksivne) pesme su one lirske pesme u kojima su životne istine opevane sa mnogo emotivnosti i poleta. Ove pesme, svojom sadržinom i pesničkim porukama, veoma snažno utiču na čitaoce, te zbog toga dosežu visok domet najuverljivijeg poetsko-pesničkog sadržaja. Ovu vrstu poezije su pisali: Milan Rakić, Vasko Popa, Miodrag Pavlović...
- Satirične pesme su one u kojima pesnici kritikuju, ismejavaju i izvrgavaju ruglu slabosti pojedinca i društva u celini (glupost, samoživost, kukavičluk, izdaju, isključivost, apsolutizam). Od starog Rima do danas ispevano je mnogo satiričnih pesama. Neke od njih napisali su: Jovan Jovanović Zmaj, Đura Jakšić, Branislav Nušić, Vojislav Ilić...
- Humorističke pesme za razliku od satiričnih imaju za cilj da nasmeju i razvesele, ali i da pouče. Naši poznati pesnici humora i šala su: Branko Ćopić, Duško Radović, Vlada Bulatović, Mile Stanković...
Epika
[uredi | uredi izvor]Za razliku od lirike, epika pripoveda i opisuje.[11] Pripoveda o podvizima i doživljajima, opisuje događaje, ljude i predele. Epska dela imaju bogatu i složenu fabulu: slede životne puteve junaka koji su često zamršeni i puni uspona i padova. Epiku čine dela u stihovima i prozi: ep (spev), poema, roman, pripovetka, novela, crtica, aforizam i ostale prozne vrste.
- Ep (spev), epsko umetničko delo u stihu.[12][13] Pripovedanje u epu teče postepeno i slikovito. Zbog obimnosti, zbog epske ekspozicija, zaplet, kulminacija, peripetija i rasplet su etape kroz koje se odvija događaj. U starogrčkoj književnosti poznati epovi su Ilijada i Odiseja,[14][15][16] u indijskoj Mahabharata i Ramajana, a takođe su ih pisali i pesnici srednjeg veka: Ivan Gundulić, Ivan Mažuranić...
- Poema spada u epsko-lirsku poeziju, jer se u njoj opevaju događaji i osećanja, odnosno i epski i lirski elementi. U našoj poeziji poeme su pisali: Ivan Goran Kovačić, Skender Kulenović, Slavko Vukosavljević, Oskar Davičo, a u svetskoj: Džordž Gordon Bajron, Aleksandar Sergejevič Puškin, Šandor Petefi...
- Roman se pojavio još u starom veku, grčkoj književnosti, a ime je dobio u srednjem veku. Obrađuje najrazličitije teme. U njemu se susreću različiti karakteri i slikaju mnoge životne prilike. Zahvaljujući njegovoj obimnosti i otvorenosti prema životu u svetu, pruža mnogo podataka o ljudima i vremenu koje opisuje. Postoje mnoge vrste romana: autobiografski, biografski, fantastični i naučno-fantastični, pustolovni, kriminalistički, istorijski i legendarni, humoristički, publicistički i satirični. Najpoznatiji romanopisci svetske i naše književnosti su: Viktor Igo, Migel Servantes, Onore de Balzak, Tomas Man, Ivo Andrić, Meša Selimović, Dobrica Ćosić, Milorad Pavić, Danko Popović, Aleksandar Tišma...
- Pripovetka je epsko delo manjeg obima. U pripoveci se priča o jednom događaju (doživljaju) iz života glavnog junaka. Radnja je u njoj dinamična, pripovedanje je sažeto, zbijeno, a kompozicija veoma jezgrovita i čvrsta. Pripovetka može biti veoma raznovrsna: avanturistička, socijalna, seoska, gradska, ratna, fantastična, satirična, sentimentalna, romantična, realistična... Samo neki od pisaca pripovedaka su: Ivo Andrić, Bora Stanković, Simo Matavulj, Danilo Kiš, Antonije Isaković, Aleksandar Tišma, Danko Popović...
- Novela se među proznim i epskim delima nalazi između pripovetke i romana, i to više po svojoj strukturi umetničkog oblikovanja, nego po dužini. U noveli se na sažet, jasan i zanimljiv način, i jedinstvenoj kompozicionoj celini, pripovedaju razni događaji iz života ljudi. Osnivač novele je Italijan Đovani Bokačo, a pisali su je i Francuz Gij de Mopasan, Rusi Anton Pavlovič Čehov i Maksim Gorki, Nemac Tomas Man. Od naših novelista najpoznatiji su: Simo Matavulj, Laza Lazarević, Ivo Andrić...
- Crtica je kratka priča u kojoj književnik veoma sažeto obrađuje određene teme iz života ljudi (misli i raspoloženja, život i iskustva). Crtice su pisali: Ivan Cankar, Vlada Bulatović...
- Aforizam je kratka i duhovita izreka koja sadrži samo jednu misao o čoveku i svetu u kojem živi. Najpoznatiji aforističari su: Stanislav Lec, Vlada Bulatović, Milovan Vitezović, Milovan Ilić Minimaks, Miodrag Todorović...
- Ostale prozne vrste
- Putopis. Opis ljudi, predela i mesta kroz koja književni stvaralac putuje i iznošenje utisaka i razmišljanja o onome što se videlo i čulo na tom putu. Poznati putopisci su: Ljuba Nenadović, Rastko Petrović, Isidora Sekulić...
- Biografija i autobiografija. Književno delo u kome književni stvaralac opisuje život značajne ličnosti zove se biografija - Sveti Sava, biografija svoga oca Stefana Nemanje, a kada opisuje sopstveni život, tada se naziva autobiografija - Branislav Nušić...
- Dnevnik je književna vrsta u kojoj se vode dnevni događaji, sa obeleženim danima i datumima, bilo da se to vodi za sebe ili za neku značajniju ličnost. Neki pisci dnevnika su: Vladimir Nazor, Vladimir Dedijer...
- Memoare pišu poznati pojedinci da bi oteli od zaborava sećanje od ljudi sa kojima su se sretali i događaje u kojima su učestvovali. U književnosti su poznati memoari koje su napisali: Prota Mateja Nenadović, Vinston Čerčil, Fransoa Miteran...
Reference
[uredi | uredi izvor]- ^ Todorov, Tzvetan; Howard, Richard (1976). „The Fantastic: A Structural Approach to a Literary Genre”. The Slavic and East European Journal. 20 (2): 186—189. JSTOR 305826. doi:10.2307/305826.
- ^ Pavel, Thomas (2003). „Literary Genres as Norms and Good Habits”. New Literary History. The Johns Hopkins University Press. 34 (2): 201—210. JSTOR 20057776. S2CID 144429849. doi:10.1353/nlh.2003.0021.
- ^ Banham, Martin, ed. 1998. The Cambridge Guide to Theatre. Cambridge: Cambridge University Press. ISBN 0-521-43437-8
- ^ Baumer, Rachel Van M., and James R. Brandon, eds. 1981. Sanskrit Theatre in Performance. Delhi: Motilal Banarsidass, (1993) ISBN 978-81-208-0772-3
- ^ Scott, Clive (1990). Vers Libre: The emergence of free verse in France, 1886–1914. Oxford, UK: Clarendon Press. ISBN 9780198151593.
- ^ Miller, Andrew (1996). Greek Lyric: An anthology in translation. Indianapolis, IN: Hackett Publishing. str. xii ff. ISBN 978-087220291-7.
- ^ Weisman, Karen, ur. (2010). The Oxford Handbook of the Elegy. Oxford handbooks of literature. Oxford University Press. ISBN 9780199228133. doi:10.1093/oxfordhb/9780199228133.001.0001. „For all of its pervasiveness, however, the 'elegy' remains remarkably ill-defined: sometimes used as a catch-all to denominate texts of a somber or pessimistic tone, sometimes as a marker for textual monumentalizing, and sometimes strictly as a sign of a lament for the dead.”
- ^ Klinck, Anne L. (1984). „The Old English Elegy as a Genre”. ESC: English Studies in Canada. 10 (2): 129—140. ISSN 1913-4835. S2CID 166884982. doi:10.1353/esc.1984.0016.
- ^ „Best List of Love Songs 2013”. Free Celebrity News. Arhivirano iz originala 2014-01-11. g.
- ^ David, Tung. „Top 10 Love Songs: Express Your Emotions With These Melodies”. ringdd.com (na jeziku: engleski). Pristupljeno 2023-05-19.
- ^ Meyer, Michael (2005). The Bedford Introduction to Literature. Bedford: St. Martin's. str. 2128. ISBN 0-312-41242-8.
- ^ Michael Meyer (2005). The Bedford Introduction to Literature. Bedford: St. Martin's Press. str. 21–28. ISBN 0-312-41242-8.
- ^ Lawall, Sarah N.; Mack, Maynard, ur. (1999). Norton Anthology of World Masterpieces: The Western Tradition. 1 (7 izd.). New York, NY: W.W. Norton. str. 10–11. ISBN 978-0-393-97289-4.
- ^ Lochtefeld, James G. (2002). The Illustrated Encyclopedia of Hinduism
. A—M. The Rosen Publishing Group. str. 399. ISBN 978-0-8239-3179-8.
- ^ Sharma, T.R.S.; Gaur, June; Akademi, Sahitya (2000). Ancient Indian Literature: An anthology. New Delhi, IN: Sahitya Akademi. str. 137. ISBN 978-81-260-0794-3.
- ^ Spodek, Howard; Richard Mason (2006). The World's History. New Jersey: Pearson Education. str. 224. ISBN 0-13-177318-6.
Literatura
[uredi | uredi izvor]- Bakhtin, Mikhail M. (1983). „Epic and Novel”. Ur.: Holquist, Michael. The Dialogic Imagination: Four Essays. University of Texas Press. ISBN 978-0-292-71527-1.
- Derrida, Jacques; Ronell, Avital (jesen 1980). „On Narrative: The Law of Genre” (PDF). Critical Inquiry. The University of Chicago Press. 7 (1): 55—81.
- Dorst, John D. (1983). „Neck-Riddle as a Dialogue off Genres: Applying Bakhtin's Genre Theory”. Journal of American Folklore. 96 (382): 413—433. JSTOR 540982.
- Frye, Northrup (2015) [1957]. Anatomy of Criticism. Princeton, NJ: Princeton University Press. ISBN 978-1-4008-6690-8.
- Cornel Heinsdorff: Christus, Nikodemus und die Samaritanerin bei Juvencus. Mit einem Anhang zur lateinischen Evangelienvorlage, Untersuchungen zur antiken Literatur und Geschichte 67, Berlin/New York. 2003. ISBN 3-11-017851-6..
- Jansen, Jan and J Henk M.J. Maier, eds. 2004. Epic Adventures: Heroic Narrative in the Oral Performance Traditions of Four Continents (Literatur: Forschung und Wissenschaft, 3.) LIT Verlag.
- Parrander, Patrick (1980). „Science Fiction as Epic”. Science Fiction: Its Criticism and Teaching. London: Methuen. str. 88—105.
- Tillyard, E.M.W. (1966) [1954]. The English Epic and Its Background. New York: Oxford UP.
- Wilkie, Brian (1965). Romantic Poets and Epic Tradition. University of Wisconsin Press.
- Buker, Derek M. (2002). „The Long and Longer of It: Epic Fantasy”. The Science Fiction and Fantasy Readers' Advisory. ALA Editions. str. 118.
- Corrigan, Timothy (2012). The Film Experience: An Introduction. Macmillan. str. 329.
- Dolansky, Shawna (2019). „Gilgamesh and the Bible”. Bible Odyssey. Society of Biblical Literature. Arhivirano iz originala 12. 11. 2021. g. Pristupljeno 24. 1. 2020.
- Burgoyne, Robert (2011). The Epic Film. Taylor & Francis.
- Santas, Constantine (2008). „Table of Contents”. The Epic in Film: From Myth to Blockbuster. Rowman & Littlefield. str. v.
- Bevington, David M. 1962. From Mankind to Marlowe: Growth of Structure in the Popular Drama of Tudor England. Cambridge, MA: Harvard University Press.
- Bhatta, S. Krishna. 1987. Indian English Drama: A Critical Study. New Delhi: Sterling.
- Brandon, James R. 1981. Introduction. In Baumer and Brandon (1981, xvii–xx).
- Brandon, James R., ed. 1997. The Cambridge Guide to Asian Theatre.' 2nd, rev. ed. Cambridge: Cambridge UP. ISBN 978-0-521-58822-5.
- Brockett, Oscar G. and Franklin J. Hildy. 2003. History of the Theatre. Ninth edition, International edition. Boston: Allyn and Bacon. ISBN 0-205-41050-2.
- Brown, Andrew. 1998. "Ancient Greece." In The Cambridge Guide to Theatre. Ed. Martin Banham. Cambridge: Cambridge UP. 441–447. ISBN 0-521-43437-8.
- Burt, Daniel S. 2008.The Drama 100: A Ranking of the Greatest Plays of All Time. Facts on File ser. New York: Facts on File/Infobase. ISBN 978-0-8160-6073-3.
- Callery, Dympha. 2001. Through the Body: A Practical Guide to Physical Theatre. London: Nick Hern. ISBN 1-854-59630-6.
- Carlson, Marvin. 1993. Theories of the Theatre: A Historical and Critical Survey from the Greeks to the Present. Expanded ed. Ithaca and London: Cornell University Press. ISBN 978-0-8014-8154-3.
- Cartledge, Paul. 1997. "'Deep Plays': Theatre as Process in Greek Civic Life." In Easterling (1997c, 3–35).
- Chakraborty, Kaustav, ed. 2011. Indian English Drama. New Delhi: PHI Learning.
- Deshpande, G. P., ed. 2000. Modern Indian Drama: An Anthology. New Delhi: Sahitya Akedemi.
- Goody, Jack (1987). The Interface Between the Written and the Oral. Cambridge University Press. str. 110–121. ISBN 978-0-521-33794-6.
- Harmon, William; Holman, C. Hugh (1999). A Handbook to Literature (8th izd.). Prentice Hall.
- Daṇḍin (1924). Kāvyādarśa of Daṇḍin: Sanskrit text and English translation. Prevod: Belvalkar, S.K. Poona. 1.15–19.
- Ingalls, D.H.H. Sr. (1945). „Sanskrit poetry and Sanskrit poetics”. An Anthology of Sanskrit Court Poetry: Vidyākara's Subhāṣitaratnakoṣa. Harvard University Press. Introduction pp 33–35. ISBN 978-0-674-78865-7.
- Kisak, Paul F. (19. 5. 2016). Epic Literature: " The Grand & Heroic Genre of Literature " (1st izd.). CreateSpace Publishing. ISBN 978-1533354457.
- Battles, Paul (2014). „Toward a theory of Old English poetic genres: Epic, elegy, wisdom poetry, and the "traditional opening"”. Studies in Philosophy. 111 (1): 1—34. S2CID 161613381. doi:10.1353/sip.2014.0001.
- Quint, David (proleće 2007). „Milton's Book of Numbers: Book 1 of Paradise Lost and its catalogue”. International Journal of the Classical Tradition. 13 (4): 528—549. JSTOR 30222176. S2CID 161875103. doi:10.1007/bf02923024.
- Perkell, Christine, ur. (1999). Reading Vergil's Aeneid: An interpretative guide. Oklahoma Series in Classical Culture. 23. University of Oklahoma Press. str. 190—194. ISBN 978-0-8061-3139-9. Arhivirano iz originala 10. 05. 2017. g. Pristupljeno 24. 02. 2024.
- Gaertner, Jan Felix (2001). „The Homeric catalogues and their function in epic narrative”. Hermes. 129 (3): 298—305. JSTOR 4477439.
- Kramer, Samuel Noah (1963). The Sumerians: Their history, culture, and character. Chicago, Illinois: University of Chicago Press. ISBN 978-0-226-45238-8.
- „Hexameter”. Encyclopædia Britannica. poetry.
- Darasz, Wiktor Jarosław (2003). „Trzynastozgłoskowiec”. Mały przewodnik po wierszu polskim (na jeziku: Polish). Kraków.
- Meyer, David (27. 11. 2013). Early Tahitian Poetics. Walter de Gruyter. ISBN 978-1-61451-375-9.
- Seton-Watson, R.W. (2012-10-06). „The Spirit of the Serb”. Britić (britic.co.uk).
- Kuusi, Matti; Bosley, Keith; Branch, Michael, ur. (1977). Finnish Folk Poetry: Epic: An Anthology in Finnish and English. Finnish Literature Society. ISBN 951-717-087-4.
- Connelly, Bridget (1986). Arab folk epic and identity. Internet Archive. Berkeley : University of California Press. ISBN 978-0-520-05536-0.
- Honko, Lauri (2002). The Kalevala and the World's Traditional Epics (na jeziku: engleski). Finnish Literature Society. ISBN 978-951-746-422-2.
- Barber, Karin (2007). The Anthropology of Texts, Persons and Publics. New Departures in Anthropology. Cambridge: Cambridge University Press. ISBN 978-0-521-83787-3.
- Mair, Victor H.; Bender, Mark, ur. (maj 2011). The Columbia Anthology of Chinese Folk and Popular Literature. Columbia University Press. ISBN 978-0-231-52673-9.
Spoljašnje veze
[uredi | uredi izvor]
Mediji vezani za članak Književni rodovi i vrste na Vikimedijinoj ostavi- List of fiction subgenres, definitions, and indicative words
| Državne | |
|---|---|
| Ostale | |
