Latinsko carstvo

Latinsko carstvo i susedne države, neposredno nakon 1204. godone

Latinsko carstvo je bila država koju su osnovali krstaši nakon što su 1204. godine zauzeli Carigrad, tokom IV krstaškog pohoda na prostoru nekadašnjeg Vizantijskog carstva. Ono se smatralo direktnim naslednikom Rimskog carstva i njemu su dejure bile podložne sve druge krstaške države, nastale 1204. godine.

Prvi car Latinskog carstva bio je Balduin I Flandrijski, jedan od vođa IV krstaškog pohoda, koji je 16. maja 1204. godine bio proglašen za novog rimskog cara pod imenom Balduin I.

Carstvo je u početku imalo uspeha i sreće u borbi protiv tzv. Nikejskog carstva na prostoru Male Azije i u borbama sa Kalojanom (1197—1207) i Bugarima, pogotovo tokom vladavine cara Henrika Flandrijskog (regent 1205—1206, car 1206—1216). Međutim, posle njegove smrti, carstvo je tokom vremena oslabilo usled stalnih borbi na svim stranama i nedostatka vojne i finansijske podrške sa Zapada. Udružene nikejsko-bugarske snage probale su da 1236. godine osvoje Carigrad, ali je grad uz pomoć mletačke flote izdržao opsadu. Do kraja 1247. godine nikejske snage su zauzele skoro celokupne posede Latinskog carstva i svele ga na Carigrad sa neposrednom okolinom koji se održavao najviše zahvaljujući gradskim bedemima, a sam Balduin II bio je primoran da preda Mlečanima svog sina jedinca Filipa kao zalog za novčani zajam.

Poslednji pokušaj latinskih careva da se odbrane odigrao se u jesen 1259. godine u Pelagonijskoj niziji. Tada su snage nikejskog regenta Mihajla (VIII) Paleologa (regent 1258—1261, car 1261—1282) predvođene njegovim bratom Jovanom u tzv. Pelagonijskoj bici potukle brojnije udružene snage:

• latinskog cara Balduina II (1228—1261, u egzilu 1261—1273)
• sicilijanskog kralja Manfreda (1258—1266)
• srpskog kralja Uroša I (1243—1276)
• epirskog despota Mihajla II (oko 1237—1271)
• ahajskog kneza Vilijama II Vilerdena (1246—1278)

Latinsko carstvo prestalo je da postoji 25. jula 1261. godine kada je Aleksije Stratigopul osvojio Carigrad, a poslednji latinski car Balduin II je pobegao iz grada.

Istorija

Stvaranje Latinskog carstva

Po dogovoru između krstaša teritorija Vizantinskog carstva podeljena je na osnovu dogovora, potpisanog 1. oktobra 1204. Partitio terrarum imperii Romanie, tri osmine teritorija, među njima i Krit i ostala ostrva - pripali su Mletačkoj republici. Na ostaloj teritoriji osnovane su vazalske države: Solunska kraljevina, Ahajska kneževina, Atinsko vojvodstvo, Vojvodstvo Naksos i tvorevine kratkog veka Nikejsko vojvodstvo (samo titularno), Filipoljsko vojvodstvo i Filadelfijsko vojvodstvo (samo titularno).

Vrhovni zapovednici krstaške vojske Balduin I, Bonifacije od Montferata i Mletački dužd Enriko Dandolo su za sebe zadržali najbogatije teritorije Vizantije tako da je prvi postao car Latinskog carstva, drugi kralj Solunskog kraljevstva (pod čiju vlast spadaju krstaška vojvodstva u Grčkoj) i Mletačka republika koja je dobila 3/8 teritorija carstva (pre svega ostrva). Približno tri godine kasnije sva tri trijumfanta su bila mrtva. Prva dva su poginula u dve različite bitke s Bugarskim carstvom, a dužd je umro od napora nakon bega iz bitke s Bugarima kod Hadrijanopolja 1205. godine, što je dovelo do raspada prvobitne vojne organizacije Latinskog carstva i njegovih vojnih planova za osvajanje preostalih slobodnih vizantskih pokrajina.

I pored toga dobar deo nekadašnjih teritorija Vizantinskog carstva bio je pod kontrolom suparničkih kneževina predvođenih vizantijskim Grcima poput, Epirske despotovine, Nikejskog carstva i Trapezuntskog carstva.

Carstvo u Maloj Aziji

Zauzeće Konstantinopola za vreme Četvrtog krstaškog rata 1204.

Prve vojne akcije krstaša u Maloj Aziji, bile su neobično uspešne i uskoro je gotovo cela Bitinija bila u krstaškim rukama do 1205. godine. Uspesi krstaša su se nastavili tako da je 1207. godine potpisano primirje s novoustoličenim carem Teodorom I iz Nikejskog carstva.

Latini su nastavili da nižu pobede, tako su pobedili nikejske snage u bici na reci Rindakos u oktobru 1211. godine, a nakon potpisivanja Mira iz Nimfeuma 1214. krstašima je pripala većina teritorija Bitinije i Mizije.

Ovaj mir potrajao je do 1222. godine, i od te godine se oporavlja vojna moć Nikejskog carstva i ono postaje dovoljno jako da se suprostavi Latinskom carstvu, koje je ionako slabilo u stalnim borabama koje je vodilo u svom evropskom delu. U presudnoj bici kod Poemanenuma, koja se zbila 1224. godine, Latinsko carstvo je poraženo i moralo je da prepusti sve svoje azijske posede Nikejskom carstvu, osim uskog pojasa uz grad Konstantinopolj.

Poslednji latinski posedi pali su u ruke Nikejskog carstva 1235. godine.

Carstvo u Evropi

Za razliku od Azije gde se Latinsko carstvo borilo sa, u početku vrlo slabim, Nikejskim carstvom u Evropi se suočilo sa vrlo snažnim neprijateljima, pre svega Drugim bugarskim carstvom cara Kalojana. Za vreme bitke kod Hadrijanopolja koja se odvila 14. aprila 1205, latinska konjica upala je u zasedu Kalojanovih snaga i potučena je do nogu. Car Balduin je zarobljen i odveden je u tadašnju bugarsku prestolnicu Trnovo gde je utamničen do smrti 1205. godine.

Na sreću novog cara Latinskog carstva, Henrika Flandrijskog, bugarski car Kalojan ubijen je nakon par godina (1207) za vreme opsade Soluna. Nakon toga Bugari su gubili bitku za bitkom i morali su da vrate većinu osvojenih teritorija Trakije. Godine 1210. godine, stanje s Bugarima se popravilo udajom bugarske princeze (Kalojanove kćeri) Marije za Henrika Flandrijskog.

U isto vreme Mihajlo I Komnin praunuk vizantskog cara Aleksija I Komnina koji je prvo ušao u službu Latinskog carstva se buni i osniva državu imena Epirska despotovina (1205), koja će početi da ugrožava vazalne države Latinskog carstva Solunsku kraljevinu i Atinsko vojvodstvo. Henrik je zahtevao njegovu predaju, što je Mihajlo predvideo te je dao svoju kćer za ženu za njegovog brata Eustacija u leto 1209. godine. Ova ženidba i novi savez omogućio je Henriku da organizuje vojne pohode na Makedoniju, Tesaliju i Središnju Grčku protiv pobunjenika, pre svega protiv lombardijskog vladara Solunskog kraljevstva. Ali kada je pored pomoći Mihajlo I Komnen napao na Solun, Henrik mu je 1210. godine pritekao u pomoć i Mihajlo I se morao povući na sever i prekinuti napad.

Mihajlo I Komnen je umro 1214. godine. Njegov naslednik Teodor Komnen Duka se zarekao da će osvojiti Solun. Henrik je umro 11. juna 1216, dok je nadgledao popravku zidina Soluna, njega je nasledio Petar II Kurtene, kojeg je već sledeće godine zarobio i pogubio Teodor Komnen Duka. Petrova naslednica na prestolu, Jolanda Flandrijska, upravljala je carstvom iz Konstantinopola sve do 1221. godine kad je njen sin Robert I Kurtene krunisan za cara.

Opterećen obnovljenim ratom sa Nikejskim carstvom, i stalno moleći i očekujući pomoć od pape Honorija III i francuskog kralja Filipa II, Latinsko carstvo nije bilo u stanju da spreči konačni pad Solunskog kraljevstva pod Epira 1224. godine. Epirska vojska zauzela je Trakiju tokom 1225-26, i izbila pred Konstantinopol. Tad je Latinsko carstvo spašeno od Teodora zahvaljujući vojnoj pomoći bugarskog cara Jovana Asena II, i primirje je zaključeno 1228. godine.

Vazalne zemlje Latinskog carstva

Prema podeli Vizantijskog carstva posle sloma Carigrada 1204. godine, na tom prostoru stvoreno je nekoliko krstaških (latinskih) država koje su de jure bile vazali Latinskog carstva, iako u stvari ta veza obično nije postojala.

Te države su bile:

• Solunska kraljevina (postojala od 1204. do 1224. godine)
  • Atinsko vojvodstvo (postojalo od 1205. do 1458. godine i bilo je u vazalnim odnosima sa Solunskom kraljevinom (do 1224) i Ahajskom kneževinom, a preko njih i sa Latinskim carstvom)
• Ahajska kneževina (postojala od 1205. do 1432. godine)
• Vojvodstvo Naksos ili Vojvodstvo arhipelaga (postojalo od 1207. do 1579. godine)
• Nikejsko vojvodstvo (postojalo od 1204. do 1205. godine)
• Filipoljsko vojvodstvo (postojalo od 1204. do 1205. godine)
• Filadelfijsko vojvodstvo (postojalo vrlo kratko)

Spisak latinskih careva

Latinski carevi u Carigradu

• Balduin I Flandrijski (1204—1205)
• Henrik Flandrijski (regent 1205—1206, car 1206—1216), brat Balduina I
• Petar Kurtene (1216—1217), muž Jolande sestre Balduina I i Henrika
• Jolanda (Flandrijska) Kurtene (1217—1219), sestra Balduina I i Henrika
• Robert I Kurtene (1219—1228), sin Petra i Jolande, ovenčan 1221. godine
• Balduin II Kurtene (1228—1261), sin Petra i Jolande i brat Roberta I, ovenčan 1240. godine
  • Jovan Brijen, tast Balduina II, suvladar (1229—1237)

Titularni latinski carevi u egzilu

• Balduin II Kurtene (1261—1273)
• Filip I Kurtene (1273—1283), sin Balduina II
• Katarina I (Kurtene) Valoa (1283—1308), ćerka Filipa I
• Šarl Valoa (1301—1308), suprug Katarine I
• Katarina II (Valoa) Tarentska (1308—1346), ćerka Katarine I i Šarla
• Filip II Tarentski (1313—1332), suprug Katarine II
• Robert II Tarentski (1346—1364), sin Katarine II i Filipa II
• Filip III Tarentski (1364—1373), sin Katarine II i Filipa II i brat Roberta II
• Džejms od Boa (1373—1383), nećak Filipa III

Džejms je svoju titulu preneo na vojvodu Luja I Anžujskog (1356—1384) koji je bio titularni kralj Napulja i Jerusalima, ali je ovaj nikada nije koristio, kao i njegovi naslednici.

Vidi još

• Latinske carice
• Pad Carigrada (1204)
• IV krstaški pohod
• Krstaške države

Literatura

• Van Tricht, Filip (2011). The Latin Renovatio of Byzantium: The Empire of Constantinople (1204–1228). Leiden-Boston: Brill. 
• Van Tricht, Filip (2020). „Latin Emperors and Serbian Queens Anna and Helena: Genealogical and Geopolitical Explorations in the Post-1204 Byzantine World”. Frankokratia. 1 (1-2): 56—107. 
• Van Tricht, Filip (2022). „Being Byzantine in the post-1204 Empire of Constantinople: Continuity and change (politics, government, church and religion)” (PDF). Istorijski časopis: The Historical Review. 71: 65—119. Arhivirano iz originala 11. 04. 2024. g. Pristupljeno 09. 02. 2025. CS1 održavanje: Nepodoban URL (veza)
• Van Tricht, Filip (2023). „Being Byzantine in the post-1204 Empire of Constantinople: Continuity and change (society and culture)” (PDF). Istorijski časopis: The Historical Review. 72: 67—116. Arhivirano iz originala 12. 06. 2024. g. Pristupljeno 09. 02. 2025. CS1 održavanje: Nepodoban URL (veza)
• Ostrogorski, Georgije (1969). Istorija Vizantije. Beograd: Prosveta. 
• Popović, Radomir V.; Perović, David, ur. (2005). 950 godina od Velikog raskola (1054) i 800 godina od pada Carigrada u ruke krstaša (1204): Međunarodni naučni simposion. Beograd: Pravoslavni bogoslovski fakultet. 
• Fine, John Van Antwerp (1994), The Late Medieval Balkans: A Critical Survey from the Late Twelfth Century to the Ottoman Conquest, University of Michigan Press, ISBN 978-0-472-08260-5 
• Geanakoplos, Deno John (1959), Emperor Michael Palaeologus and the West, 1258–1282: A Study in Byzantine-Latin Relations, Harvard University Press 
• Jacobi, David (1999), „The Latin Empire of Constantinople and the Frankish States in Greece”, Ur.: Abulafia, David, The New Cambridge Medieval History, Volume V: c. 1198–c. 1300, Cambridge University Press, str. 525—542, ISBN 978-0-521-36289-4 
• Miller, William (1908), The Latins in the Levant, a History of Frankish Greece (1204–1566), New York: E.P. Dutton and Company 
• Nicol, Donald MacGillivray (1993), The Last Centuries of Byzantium, 1261–1453, Cambridge, United Kingdom: Cambridge University Press, ISBN 978-0-521-43991-6 
• Setton, Kenneth M. (1976), The Papacy and the Levant, 1204–1571: Volume I, The Thirteenth and Fourteenth Centuries, DIANE Publishing, ISBN 978-0-87169-114-9 
• Angold, Michael (2011). „The Latin Empire of Constantinople, 1204–1261: Marriage Strategies”. Identities and Allegiances in the Eastern Mediterranean after 1204. Farnham: Ashgate Publishing Limited. str. 47—68. ISBN 9781409410980. 
• Geanakoplos, Deno John (1953). „Greco-Latin Relations on the Eve of the Byzantine Restoration: The Battle of Pelagonia–1259”. Dumbarton Oaks Papers. 7: 99—141. JSTOR 1291057. doi:10.2307/1291057. 
• Hendrickx, Benjamin (2015). „Les duchés de l'Empire latin de Constantinople après 1204: origine, structures et statuts” [The Duchies of the Latin Empire of Constantinople after 1204. Origin, Structures and Statutes]. Revue belge de philologie et d'histoire (na jeziku: francuski). 93 (2): 303—328. doi:10.3406/rbph.2015.8837. 
• Ostrogorsky, George (1956). History of the Byzantine State. Oxford: Basil Blackwell. 
• Perry, Guy (2013). John of Brienne: King of Jerusalem, Emperor of Constantinople, c. 1175–1237. Cambridge: Cambridge University Press. ISBN 9781107043107. 
• Wolff, Robert Lee. „The Latin Empire of Constantinople, 1204–1261”. A History of the Crusades. 2. str. 186—233. 

Spoljašnje veze

• The Latin Occupation in the Greek Lands - The Latin Empire, from the Foundation of the Hellenic World