Lajoš Čaki

lajoš čaki
Spomen bista Lajoša Čakija (levo) u Novom Sadu, Lajoš Čaki (desno)
Lični podaci
Datum rođenja	1869.
Mesto rođenja	Novi Sad, Austrougarska
Datum smrti	19. jun 1936.(1936-06-19) (67 god.)
Mesto smrti	Lepoglava, kod Varaždina, Kraljevina Jugoslavija
Profesija	tkački radnik
Delovanje
Član KPJ od	1919.

Ljudevit Lajoš Čaki (Novi Sad, 6. mart 1869 — Lepoglava, 19. jun 1936) bio je tkački radnik, komunistički revolucionar i učesnik Vidovdanskog atentata na kralja Aleksandra I Karađorđevića.

Biografija

Rođen je 1869. godine u Novom Sadu. Sin je Šandora Čakija i Lidije Varšanji. Posle završene osnovne škole, izučio tkački zanat i radio kao radnik po mnogim mestima Austrougarske monarhije.

Kao mladi radnik pristupio je u radničkom pokretu, tokom 1890-ih i bio član Sindikata poljoprivrednih radnika. Kasnije je stupio i u Socijaldemokratsku partiju, a 1911. godine je bio izabran iz za člana partijskog komiteta. Bio je veoma aktivan u radu sindikata i imao veliki uticaj na radnike, bio je organizator radničkih priredbi i izleta.

U toku Prvog svetskog rata, krajem 1916. godine uspeo je da pobegne iz Austrougarske vojske, u koju je bio mobilisan. Jedno vreme posle dezertiranja krio se po Pešti, a potom u Novom Sadu i njegovoj okolini. Posle završetka rata i stvaranja Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca, došlo je do ujedinjenja radničkih i socijalističkih partija i aprila 1919. godine je formirana Socijalistička radnička partija Jugoslavije, koja je kasnije postala Komunistička partija Jugoslavije (KPJ). Lajoš je bio njen član od osnivanja.

Krajem 1919. godine je bio izabran za člana Veća Sindikata poljoprivrednih radnika u Novom Sadu. Ovaj sindikat delovao je pored još šest strukovnih sindikata u Vojvodini i okupljao je pored poljoprivrednih radnika, sve radnije koji nisu pripadali strukovnim sindikatima. U toku 1920. godine bio je izabran za predsednika Odbora sindikata poljoprivrednih radnika. Bio je jedan od uticajnihij sindikalnih funkcionera u Vojvodini. Tokom 1919. godine bio je organizator mnogih protestnih zborova, kao i generalnog štrajka radnika Vojvodine protiv intervencije vojske Kraljevine SHS u Mađarskoj, za vreme Revolucije Bela Kuna.

Kao revolucionar Lajoš je bio nezadovoljan odlukama rukovodstva partije, posle donošenja „Obznane“, pa je pristupio grupi „Pelagićevaca“, koja se zalagala za proletersku revoluciju. Jedan deo ove organizacije, predvođen Spasojem Stejićem Baćom smatrao je da što pre treba otpočeti sa atentatima na visoke državne rukovodioce. On je 29. juna 1921. godine u Beogradu izvršio neuspeli „Vidovdanski atentat“ na regenta Aleksandra, posle čega je uhapšen, a ubrzo potom i veći deo članova njegove grupe, među kojima i Lajoš Čaki.

Odmah po hapšenju u Novom Sadu, 30. juna Lajoš je prebačen u Beograd u zatvor „Glavnjaču“. U zatvoru je bio strahovito mučen, a uhapšeni su bili čak i njegova supruga Eva i dvojica sinova. Iako nije imao nikakve veze sa atentatom, na Vidovdanskom procesu, februara 1922. godine je bio osuđen na dvadeset godina zatvora. Zatvorsku kaznu je izdržavao najpre u zatvoru u Sremskoj Mitrovici, gde je punih sedam godina proveo okovan u samici.

Godine 1927. zbog učešća u petnaestodnevnom štrajku glađu, tokom kojeg su politički zatvorenici tražili bolje uslove života, bio je ponovo izveden pred sud i osuđen, kao jedan od organizatora štrajka. Februara 1930. godine, zajedno sa Mošom Pijade, Petrom Gruborom i Kostom Čipčićem je prebačen u zatvoru Lepoglavi. Početkom 1931. godine učestvovao je u zatvorskom štrajku u Lepoglavi, a krajem jula i u šesnaestodnevnom štrajku glađu. Ovi štrajkovi vođeni su za dobijanje boljih uslova života i rada u zatvorima. Štrajkovi glađu veoma su loše uticali na njegovo zdravlje, narušeno dugogodišnjim robijanjem, ali i pored insistiranja drugih zatvorenika da u njima ne učestvuje, on je insistirao da učestvuje i nije želeo da bude štrajkbejker.

Po dolasku u zatvor u Lepoglavi, februara 1930. godine, upoznao se i družio sa Josipom Brozom Titom, sve do njegovog premeštanja u zatvor u Maribor, maja iste godine. Takođe tokom robijanja upoznao je mnoge poznate revolucionare koji su bili na robiji - Mošu Pijade, Zlatka Šnajdera, Salomona Levija, Radeta Vujovića, Otokara Keršovanija, Đuru Pucara i dr.

Njegovo zdravstveno stanje, usled dugogodišnjeg teškog robijanja, bilo je znatno pogoršano. Bio je oboleo od tuberkuloze, a kasnije mu se oduzela čitava leva strana tela. I pored toga bio je i dalje okovan. Od povreda zadobijenih od strane zatvorskih čuvara, umro je juna 1936. godine, ne dočekavši da izađe na slobodu.

Jedna osnovna škola u Bačkoj Topoli nosi ime po ovom komunističkom revolucionaru.

U Novom Sadu bista Čakija Lajoša otkrivena je 1961. na skveru u ulici Maksima Gorkog, koja je ponela ime i njegovo ime.  Prema knjizi Vojislava Puškara Javni spomenici: kulturna i istorijska spomen-obeležja u novosadskoj opštini to je poprsje od bronze77/62 cm na postamentu od crnog mermera 156/63 cm, rad vajarke Radmile Graovac. Činu otkrivanja prisustvala je porodica, sin Pal, njegova supruga, ćerke i zetovi. Danas se na mestu biste nalazi spomen bista Ferenca Feherija po kome je ovaj trg preimenovan.

Bista je uklonjena 90-tih godina prošlog veka, kao i spomen ploča koja se nalazila na kući u Slovačkoj ulici 20, gde je živeo u Novom Sadu.

Prema neproverenim podacima sahranjen je u Novom Sadu na Evangelističko-reformatorskom groblju.

Literatura

• Likovi revolucije (knjiga prva). „Prosveta“, Beograd 1962. godina.
• Pero Morača i Stanislav Stojanović Komunisti Jugoslavije 1919-1979. „Eksport Pres“, Beograd 1979. godina.
• dr Đuro Batričević Ljudevit Lajoš Čaki. „Forum“, Novi Sad 1984. godina.
• Dragan Marković, Ljubiša Ristović Pred nepriznatim sudom (knjiga prva). Kultura, Beograd 1959. godina.