Led na rekama

Reka Fontanka u Rusiji

Led na reci Biя u Rusiji

Led na rekama se pojavljuje na rekama umerenog klimata koji u hladnim zimama pokriva celu njihovu površinu.

Led je značajan za morfologiju rečnog korita i živi svet reka: ledene sante udaraju o rečne obale i ruše ih i time izazivaju produbljivanje korita ili uzrokuju poplavu priobalnog pojasa u dolini, ledeni pokrivač onemogućuje prodiranje kiseonika u rečnu vodu i tamo gde se duže zadržava uzrokuje zimski pomor riba. Sante leda ugrožavaju hidrotehnička postrojenja i građevine kao što su nasipi, brane, stubovi mostova. Led prekida saobraćaj na plovnim rekama, zato je ova pojava dobro proučena u zemljama čije se reke redovno zaleđuju.

Obrazovanje leda na rekama

Sečenje leda u martu 1929. godine, Sremska Mitrovica

Ovaj proces može se objasniti na više načina. Tako je Gej-Lisak objasnio da se prvi ledeni kristali pojavljuju na prehlađenoj površni vode, zatim se vrtložno spuštaju u dubinu, lepe se za ispupčenja u koritu i služe kao dalji centri kristalizacije. Tako nastali led se odvaja od dna i isplivava na površinu. Fizičar F.J. Altberg je imao drugačije mišljenje, zasnovano na dugotrajnim i mnogobrojnim izučavanjima leda na rekama Rusije. On je smatrao da su jezgra kristalizacije, tj. čestice koje lebde u vodi potrebne za pojavu ledenih kristala i da se led intenzivno stvara oko gvozdenih predmeta, kotvama, rešetkama crpki itd.

Na osnovu dosadašnjih proučavanja pouzdano se zna da se led na rekama obrazuje na sledeći način:

• pojava kristala leda nastaje pri temperaturi vode od -0,01 do -0,05°C;
• prvi kristali leda imaju oblike iglica i tankih pločica i pojavljuju se na površini reke;
• za obrazovanje leda potrebna su jezgra kristalizacije - najsitniji kristalići leda ili snega;
• latentna toplota kristalizacije se oslobađa pri mržnjenju vode, koja neprekidnim mešanjem vodene mase odlazi u vazduh;
• na površini reke se pojavljuje tanak i proziran staklasti led koji nastaje spajanjem kristala leda. Ovaj led se otapa na brzacima gde je intenzivno mešanje vode čija je temperatura veća od 0°C, dok se na mestima gde se voda kreće sporije ponovo pojavljuje staklasti led;
• kako je voda najsporija duž obala, staklasti led se najpre tu pojavljuje, daljim hlađenjem vode on postaje sve deblji i pretvara se u led koji se naziva vedrac;
• na rekama sa brzim tokom vodena masa se intenzivno meša, pa se led pojavljuje istovremeno na površini, u samoj vodenoj masi i na dnu korita. Led koji se obrazuje na dnu korita kod nas se zove podnac ili dubinski led;
• vedrac se širi po reci, puca i od njega se obrazuju ledene sante, nošene vodom međusobno se sudaraju i nagomilavaju u suženjima rečnog korita.

Trajanje zaleđenosti reka

Trajanje leda na rekama zavisi od nekoliko faktora, prvenstveno od geografske širine, od srednje nadmorske visine rečnog sliva, a u oblastima sa razvijenom industrijom i od tzv. termičkog zaleđivanje vode tj. od ispuštanja toplih voda u reku nakon njihove upotrebe u industriji.

Otkrivanje reke

Potonuće parnog tegljača Zemun, 16. mart 1929. godine

Otkrivanje reke je proces otapanja njenog ledenog pokrivača, koji nastaje pod uticajem prvih prolećnih kiša, Sunčevog toplotnog zračenja i toplih južnih vetrova. Ovaj proces se može ubrzati ako se led pospe tamnim materijama kao što su čađ ili pepeo, koje manje odbijaju Sunčeve toplotne zrake. Takođe, može se i usporiti ako se površina leda pokrije slamom ili granama četinara, to se čini na rekama koje nemaju mostove da bi se time omogućilo što duže prelaženje sa jedne na drugu obalu.

Najintenzivnije otapanje leda na rekama se poklapa sa najbržim otapanjem snežnog pokrivača. Dospevajući u reke snežnica otapa najpre led duž obala izaziva porast vodostaja i ledeni pokrivač pretvara u velike ledene sante koje voda nosi.

Galerija

• 
  Putnički parobrod Otadžbina na ledu
• 
  Dva broda nakon povlačenja leda, Golubac 1937. godine
• 
  Kajmakčalan u zimovniku Drenkova, 1938-39