Letonski narodni preporod
Letonski narodni preporod ili Letonsko narodno buđenje (let. latviešu [или latvju] tautas atmoda) pojam je koji označava tri različita ideološki povezana nacionalna pokreta u Letoniji.
Prvi narodni preporod
[uredi | uredi izvor]Prvo narodno buđenje odnosi se na razdoblje između 1856. i kraja 1880ih godina, kad su nacionalni pokret vodili tzv. „mladoletonci“ (lat. aunlatvieši). Već su i oni sami koristili izraz „buđenje“ ali njegovu upotrebu je kasnije utvrdio Ernest Blanks, nacionalni ideolog „drugog buđenja.“ Pokret mladoletonci prvobitno je bio pokret kulturnog i književnog preporoda, ali je imao i uticaja na političkom polju u Latviji koja je tada pripadala Ruskom carstvu. 1856. godine objavljena je knjiga Jurisa Alunansa „Male pesme prevedene na letonski jezik“ (Dziesmiņas latviešu valodai pārtulkotas), a počele su s izdanjem i novine Majas Viesis (Razumni gost) koje su bile pretežno pro-nemačkim novinama Latviešu Avīzes. Drugi značajan događaj bilo je izjašnjavanje o letonskoj nacionalnosti koju je dao vođa pokreta Krišjanis Valdemars. Dotad se nijedna obrazovana osoba na području Letonije nije nazivala Letoncem, budući da je obrazovanje obično značilo i germanizaciju.
Veliki broj mladoletonca, opirući se germanizaciji i doživljavajući otvoreno neprijateljstvo nemačkog baltičkog plemstva i višeg građanstva, sve se više okretao pro-ruskim stavovima. Letonci koji su podržavali pro-nemačke stavove obično su nazivani „staroletonci.“
1860ih, nakon delovanja u Tartuu u Estoniji, potom u Sankt Peterburgu i Moskvi, vođe pokreta konačno dolaze na područje Letonije, a 1868. godine utemeljuju Letonsko društvo u Rigi, koje je organizovalo održavanje prve pozorišne predstave na letonskom jeziku, prve Konferencije letonskih učitelja i prvi Letonski festival pesama 1873. godine.
Pokret će biti ugušen u snažnoj rusifikaciji u doba Aleksandra III.
Drugi narodni preporod
[uredi | uredi izvor]Drugim narodnim preporodom obično se naziva pokret koji je doveo do proglašenja nezavisnosti Letonije 1918. godine. Nezavisnost je od 1890ih zagovarala stranka „Letonska socijal-demokratska unija“.
Treći narodni preporod
[uredi | uredi izvor]Trećim narodnim preporodom naziva se pokret koji je doveo do obnove letonske samostalnosti od Sovjetskog Saveza u tzv. „Pevajućoj revoluciji“ 1987–1991. godine.
