Pređi na sadržaj

Лима пасуљ

S Vikipedije, slobodne enciklopedije

Lima pasulj
Naučna klasifikacija
Carstvo:
Plantae
(nerangirano):
Angiospermae
(nerangirano):
Eudicotidae
(nerangirano):
Rosids
Red:
Fabales
Porodica:
Fabaceae
Rod:
Phaseolus
Vrsta:
P. lunatus
Binomno ime
Phaseolus lunatus
L. 1753
Sinonimi[1]
Spisak
    • Dolichos tonkinensis Bui-Quang-Chieu
    • Phaseolus bipunctatus Jacq.
    • Phaseolus ilocanus Blanco
    • Phaseolus inamoenus L.
    • Phaseolus limensis Macfad.
    • Phaseolus lunatus var. macrocarpus (Moench) Benth.
    • Phaseolus macrocarpus Moench
    • Phaseolus portoricensis Spreng.
    • Phaseolus puberulus Kunth
    • Phaseolus rosei Piper
    • Phaseolus saccharatus Macfad.
    • Phaseolus tunkinensis Lour.
    • Phaseolus vexillatus Blanco, nom, illeg, non L.
    • Phaseolus viridis Piper
    • Phaseolus xuaresii Zuccagni

Lima pasulj[2] (Phaseolus lunatus) jednogodišnja je zeljasta biljka iz roda Phaseolus, koja pripada porodici bobova (Fabaceae). Autohtona je vrsta sa planinskih obronaka Anda (posebno na području današnjeg Perua) odakle se raširila celom Amerikom.

Opis taksona

[uredi | uredi izvor]

Lima pasulj je jednogodišnja zeljasta vreža koja može da naraste i do 5 metara u dužinu. Listovi su trodelni, sivozeleni, sjajni i prekriveni voskom. Cvast je recemozna, razvija se na kratkim stabljikama i u proseku ima između 20 i 30 cvetova. Cvetovi su sitni, ljubičaste ili zelenkasto-bele boje.

Plod je mahuna sa semenom debele pergamentaste semenjače. Seme je kružnog ili polumesečastog oblika i, uglavnom, bele boje.

Video prikaz klijanja lima pasulja

Poreklo

[uredi | uredi izvor]
Lima pasulj u katalogu semena iz 1894.

Phaseolus lunatus je vrsta pasulja koja vodi poreklo sa Anda i iz područja Mezoamerike, a botaničari veruju da su se na ta dva područja u različitom vremenu desile domenstifikacije ove vrste. Prva domestifikacija desila se na Andima oko 2000. godine pre nove ere i od nje je nastao varijetet sa krupnim semenom (varijetet lima), dok se druga domestifikacija odvijala oko 800. godine pre nove ere na području Mezoamerike i ona je rezultirala varijetetom Sieva koji je nešto sitnijeg semena.[3] Nakon evropskog reotkrića Amerike ova vrsta pasulja počinje da se uzgaja i u Evropi. Sijeva varijetet se uzgajao na području od Meksika do Argentine uglavnom na nadmorskim visinama ispod 1.600 metara, dok se lima varijetet uglavnom gajio na području Perua na područjima od 320 do 2.030 metara nadmorske visine. Ova vrsta pasulja se u Evropu uvozila uglavnom preko Lime (glavnog grada tadašnjeg Vicekraljevstva Peru), pa otuda potiče i opšteprihvaćeno ime vrste.[4]

Kultivari i hranjiva vrednost

[uredi | uredi izvor]
Kuvani lima pasulj
Nutritivna vrednost na 100 g (3,5 oz)
Energija482 kJ (115 kcal)
20,88 g
Šećeri2,9 g
Prehrambena vlakna7 g
0,38 g
7,8 g
Vitamini
Tiamin (B1)
(14%)
0,161 mg
Riboflavin (B2)
(5%)
0,055 mg
Niacin (B3)
(3%)
0,421 mg
Vitamin B5
(8%)
0,422 mg
Vitamin B6
(12%)
0,161 mg
Folat (B9)
(21%)
83 μg
Vitamin E
(1%)
0,18 mg
Vitamin K
(2%)
2 μg
Minerali
Kalcijum
(2%)
17 mg
Gvožđe
(18%)
2,39 mg
Magnezijum
(12%)
43 mg
Mangan
(25%)
0,516 mg
Fosfor
(16%)
111 mg
Kalijum
(11%)
508 mg
Natrijum
(0%)
2 mg
Cink
(10%)
0,95 mg
Ostali konstituenti
Aluminijum monofluorid2.2 µg
Link to USDA Database entry
Procenti su grube procene zasnovane na američkim preporukama za odrasle.
Izvor: NDb USDA

Postoje dve vrste kultivara lima pasulja − grmolika i vrežasta. Grmoliki kultivari dozrevaju znatno ranije, a njihove mahune su dužine oko 15 cm. Zrelo seme je ovalnog do bubrežastog oblika, dužine između 1 i 3 cm. Najraširenije je belo seme, ali nije neuobičajena pojava i semena crne, crvene, narandžaste i drugih boja. Nezrelo seme je uvek zelene boje. Lima pasulj daje obično između 2.900 i 5.000 kilograma semena i između 3.000 i 8.000 kilograma biomase po hektaru zasađene površine.

grmoliki varijeteti
  • Henderson/Thorogreen, vegetacioni period 65 dana
  • Eastland, 68 dana
  • Jackson Wonder, 68 dana (smeđe seme sa ljubičastim prugama)
  • Dixie Butterpea, 75 dana (mogu biti crveni sa šarama i beli)
  • Fordhook 242, 75 dana
vrežasti varijeteti
  • Carolina/Sieva, 75 dana
  • Christmas/Chestnut/Giant Speckled/Speckled Calico, 78 dana (seme sa crvenim šarama)
  • Big 6/Big Mama, 80 dana[5]
  • King of the Garden, 85 dana

Kao i sve vrste mahunarki, i lima pasulj je dobar izvor vlakana i visokokvalitetnih proteina. Sadrži i rastvorljiva vlakna koja pomažu u regulaciji nivoa šećera u krvi i snižavanju lošeg holesterola, dok nerastvorljiva vlakna pomažu u sprečavanju opstipacije i smetnji pri varenju.

Vidi još

[uredi | uredi izvor]

Reference

[uredi | uredi izvor]
  1. ^ „Phaseolus lunatus L. — The Plant List”. theplantlist.org. Arhivirano iz originala 08. 03. 2019. g. Pristupljeno 04. 12. 2016. 
  2. ^ Prof. dr. Žarko M. Ilin. „Povrtarstvo” (PDF). polj.uns.ac.rs. str. 31. 
  3. ^ Motta-Aldanaa, Jenny R.; Serrano-Serranoa, Martha L.; Hernández-Torresa, Jorge; Castillo-Villamizara, Genis; Debouckb, Daniel G.; ChacónS, Maria I. (2010). „Multiple Origins of Lima Bean Landraces in the Americas: Evidence from Chloroplast and Nuclear DNA Polymorphisms”. Crop Science. Crop Science Society of America. 50 (5): 1773—1787. doi:10.2135/cropsci2009.12.0706. 
  4. ^ Allison Keene, Dietribes: Lima Beans, Mental Floss
  5. ^ „Improving Heirloom varieties”. Mother Earth News. Pristupljeno 2010-01-07. 

Spoljašnje veze

[uredi | uredi izvor]
Lima pasulj na Vikimedijinoj ostavi.
Vikivrste imaju više informacija o članku Lima pasulj.
Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Лима_пасуљ&oldid=28372119”