Licinijevi tanjiri
| Licinijevi tanjiri | |
|---|---|
 Liicinijevi tanjiri iz zbirke Narodnog muzeja u Beogradu | |
| Period | 4. vek (317/318). |
| Kultura | rimska |
| Mesto otkrića | arheološki lokalitetu Kovanluk u Nišu |
Licinijevi tanjiri su srebni tanjiri ili kolotaste zdele iskovani u čast 10-to godišnjice vladavine rimskog cara Licinija u 4. veku (317/318). Licinijevi tanjiri izrađivani su na više lokacija u Evropi i danas se nalaze u mnogim muzejima u metropolama širom sveta. Oni su otkriveni i u drevnom Naisu pkriveni prilikom iskopavanja na arheološkom lokalitetu Kovanluk u današnjem Nišu.[1] Dva, od ukupno sedam otkrivenih tanjira, kao deo stalne postavke nalaze u Narodnom muzeju u Beogradu, kao ustanovi od izuzetnog značaja za kulturu Republike Srbije, a ostali u Narodnom muzeju u Nišu zajedno sa kalupi u kojima su liveni čuveni Licinijevi tanjiri, i još nekim muzejima .
Istorija nastanka i otkrića
[uredi | uredi izvor]
Nastanak tanjira vezuje se za boravak Licinija u Naisu, najverovatnije 316/317. godine, povodom proslave Konstansovih decenalija 342/343. godine, kada su braća Konstantin II i Krisp mogla da budu u prolazu kroz Nais, jer su krajem leta 343. godine učestvovali na saboru u Serdiki,[2] (što je pretpostavka na osnovu nalaza srebrnih posuda sa imenom grada i natpisom koji ukazuje da su one iskovane u čast Licinijevih decennalia – jubilarne desetogodišnjice vladanja).[3] Ovaj, ali i drugi nalazi srebrnog posuđa proizvedenih u Nišu otkriveni su i u bogatoj ostavi srebrnog posuđa u Kajzeraugstu (Castra Raurica) u Švajcarskoj, i na jednom tanjiru iz trezora u Škotskoj, Na jednom tanjiru iz ostave u Kajzeraugstu nalazi se ime majstora, a punciranim slovima ubeleženo je i ime grada i težina: EVTICIVS NAISI PV, što svedoče o postojanju neke carske radio nice (officina) u gradu Naisu u 4. veku.[4][5]
Prema dosadašnjim otkrićima tanjiri nastali na prostoru današnje Srbije, su iskovani u ateljeima rimskog Naisa u središtu Srednje Dakije, u kojima je u 4. veku postojala i radila carska radionica za izradu predmeta od plemenitih materijala.[6] Tanjiri iz Naisa su otkriveni prilikom arheoloških iskopavanja 1900. godine, na lokalitetu Kovanluk (u današnjoj Niškoj opštini Palilula) u jednoj vili posvećenoj caru Liciniju. Osamdesetih godina 20. veka u niškoj tvrđavi pronađeno je i nekoliko šamotnih kalupa koji su mogli da posluže za livenje ovih tanjira.[7]
Za proizvodnju srebrnih tanjira niška radionice se metalom najverovatnije snabdevala iz obližnjih rudnika, sa teritoriji Stare planine ili iz doline Timoka odakle je ruda intenzivno eksploatisana.[8][9]
Od sedam komada koliko je tada otkriveno dva tanjira se danas nalaze u zbirci Narodnog muzeja u Beogradu a ostali se čuvaju u Nišu i još u nekoliko muzeja u Srbiji. Veoma se retko izlažu, pogotovu svi na jednom mestu. Licinijevih tanjiri, u svetu ima sačuvanih samo desetak.[10]
Opis
[uredi | uredi izvor]Na Licinijevim tanjirima je natpis na latinskom Licin auguste semper vicas (Care Licinije da uvek pobeđuješ), a u centru posude, u lovorovom vencu, je aklamacija SIC X SIC XX koja pokazuje da su posude kovane povodom jubilarne desetogodišnjice vladavine Licinija, za 317/318 godinu. H je oznaka za saluta, za duboko poštovanje i odanost vladaru, a HH za suscepta, za sledeću decenaliju, kao izraz želje za neprekidnom vladavinom vladara. Iza je u punci pečat sa oznakom Na/iss(us).
Na tanjiru iz Naisa nalaze se dekorativni elementi koji se javljaju samo još na Arijadninom tanjiru iz Kajzeraugsta i na jednom tanjiru iz trezora u Škotskoj, tako da su model po kome je izrađen niški primerak vladari mogli da ponesu sa sobom.[11]
Namena i sudbina tanjira
[uredi | uredi izvor]Tanjiri ovog izgleda, kao i druga slična oprema, izrađivani su kao oblik komemorativnog karaktera. Predmeti, poput ovih jednostavnih posuda sa natpisom, do novca ili luksuznih fibula, služili su kao propagandno sredstvo, povodom pobede ili trijumfa aktuelnih vladara. Bili su izraz carskog dostojanstva, i najčešće njegov poklon istaknutim licima i stranim vladarima povodom sklapanja saveza ili carskog pokroviteljstva.
Originalne posude je trebalo dodeliti zaslužnim pojedincima kao carska donativa, međutim posle poraza Licinija u sukobu sa Konstantinom, on je napustio grad, a zdele nisu podeljene.
Kako su ove niške posude poslužile kao uzor za izradu sličnih u nekim radionicama i na zapadu i na istoku, pretpostavlja se da su tamo dospele kao deo lične svojine pojedinaca koji su dolazili sa teritorije Balkanskog poluostrva.
Vidi još
[uredi | uredi izvor]Izvori
[uredi | uredi izvor]- ^ „Jagodin mala, kasnoantička nekropola”. Narodni muzej Niš. Pristupljeno 17. 12. 2018.
- ^ T. D. Barnes, Athanasius and Constantius: theology and politics in the Constantinianempire, Harvard University press Cambridge Massachusetts, London (1993), 71-81
- ^ M. Mirković, „Ne ka pitanja vlade Konstantina i Licinija“, Zbornik Filozofskog fakulteta XII–1, Beograd 1974, 145–150
- ^ M. Vasić, „Nalaz rimskih srebrnih tanjira iz Niša“, Zbor ik Narodnog muzeja VI II, Beograd 1975, 221–226.
- ^ J. Kondić, „Kasnoantičko srebro“, u: Antičko srebro u Srbiji, prir. I. Popović, Narodni muzej, Beograd 1994, 60–63
- ^ Slobodan Dušanić, „Kovanje novca u rudničkim distriktima rimskog Ilirika“, Radionice i kovnice srebra, Narodni muzej, Beograd, 1995, 124.
- ^ Ivan A. Gržetić, Rade J. Jelenković, „Osobine srebra i njegova nalazišta u Srbiji“, u zborniku: Radionice i kovnice srebra, priredile Ivana Popović, Tatjana Cvjetićanin i Bojana Borić Brešković, Narodni muzej, Beograd, 1995, 14
- ^ S. Jovanović, GSAD. 3 195-199
- ^ Miodrag Tomović, „Rimsko rudarstvo i metalurgija srebra u Gornjoj Meziji“, Radionice i kovnice srebra, Narodni muzej, Beograd, 1995, 121.
- ^ „Više od 7.000 posetilaca na izložbi”. RTS Beograd. Pristupljeno 17. 12. 2018.
- ^ I. Popović, Niš i Vizantija IV (2006), 122
