Mali Gaj
| Mali Gaj rum. Gaiu Mic | |
|---|---|
| Naselje | |
  Mali Gaj Lokacija u Rumuniji | |
| Koordinate: 45° 17′ 46″ N 21° 12′ 32″ E / 45.29611° S; 21.20889° I | |
| Zemlja |  Rumunija |
| Okrug | Timiš |
| Opština | Moravica |
| Nadmorska visina | 85 m (279 ft) |
| Stanovništvo (2013)[1] | |
| • Ukupno | 208 |
| Vremenska zona | Istočnoevropsko vreme (UTC+2) |
| • Leti (DST) | Istočnoevropsko letnje vreme (UTC+3) |
| Geokod | 677710 |
Mali Gaj (rum. Gaiu Mic) je selo u opštini Moravica, koja pripada okrugu Timiš u Republici Rumuniji. Naselje je značajno po prisutnoj srpskoj nacionalnoj manjini u Rumuniji.
Položaj naselja[uredi | uredi izvor]
Selo Mali Gaj se nalazi u istočnom, rumunskom Banatu, na par kilometara od srpske granice. Naspram ovog sela sa druge strane granice je selo Veliki Gaj. Selo se nalazi na mestu gde ravničarski deo Banata prelazi u zatalasana pobrežja.
Istorija[uredi | uredi izvor]
Naseljen je Mali Gaj u 16. veku, od strane Srba. Naselje se navodno prvi put u pominje dokumentima, u Katastigu kaluđera manastira Pećke patrijaršije 1660. i 1666.godine. Stanovništvo je bilo srpsko pravoslavno. Po "Rumunskoj enciklopediji" bilo je 1717. godine u Malom Gaju srpsko-vlaškom selu popisano 30 kuća. Mali Gaj je 1764. godine pravoslavna parohija u Giladskom protoprezviratu.[2] Godine 1782. gospodar Gaja, grof Hristifor Nako je doselio porodice Slovaka a kasnije i Nemaca, ali je nacionalni karakter sela ostao isti, jer se ovi nisu zadržali.
Austrijski carski revizor Erler je 1774. godine konstatovao da mesto Mali Gaj pripada Jaručkom okrugu i Čakovačkom distriktu. Stanovništvo je izmešano srpsko i vlaško.[3] Kada je 1797. godine popisan pravoslavni klir tu je samo paroh, pop Marko Tomić (rukop. 1790) koji govori srpskim i rumunskim jezikom.[4]
Godine 1905. Mali Gaj je mala opština u Vršačkom srezu. Parohija je 1905. godine pripadala Giladskom protoprezviratu. Tu je živelo u to vreme 669 stanovnika u 117 domova. Rumuni dominiraju, a Srba je malo; ima ih 85 pravoslavnih duša (ili 15%) sa 12 kuća. Od javnih zdanja u mestu pominju se srpska i rumunska pravoslavna crkva i srpska i rumunska narodna škola.[5]
Spahija Malenica od Stamore[uredi | uredi izvor]
Oba susedna sela Veliki i Mali Gaj držali su srpski plemići Malenica "ot Stamore". Josif Malenica je svojevremeno kupio selo Gaj i naselio pustaru Stamoru, otuda dobio predikat. Kupac srpske knjige 1809. godine bio je Petar "ot Malenica" - "pritjažatelj Maloga i Velikoga Gaja i slavnog Torontalskog komiteta sudejskoj stolici prisjedatelj".[6] Po mađarskom izveštaju publikovanom iz 1839. godine u Malom Gaju je bilo 28 2/8 celih kmetovskih parcela prvoklasnih, u posedu Jelene Malenice. Selo je bilo pod podređeno Denti i Temišvaru. Imalo je jednu pravoslavnu crkvu, a stanovništvo je većinski bilo srpsko i rumunsko. Po veroispovesti zabeleženo 6 katolika i 992 pravoslavca. Po austrijskom državnom izveštaju spahiluk su 1857. godine činili: Mali Gaj sa 708 stanovnika, posed površine 1833 kj i 49 kv hv čiji je vlasnik Jelena i Đorđe Malinica; Stamora, sa 1076 stanovnika, poseda površine 3070 kj 46 kv hv u vlasništu Nikole i Đorđa Malenice. Posed Mali Gaj prekupio je 1888. godine Jovan Jagodić.[7]
Crkva i škola[uredi | uredi izvor]
Paroh Malogajski bio je 1812. godine pop Mihail Čolaković, kupac jedne pedagoške knjige.[8]
Po državnom šematizmu pravoslavnog klira u Ugarskoj, u parohiji Malom Gaju je 1846. godine paroh bio Živojin Militarević, a kapelan Dimitrije Silađević. Matične knjige krštenih i umrlih vode se od 1798. godina, a venčanih od 1797. godine.[9]
Po "Rumunskoj enciklpediji", pravoslavna crkva brvnara posvećena Sv. arhanđelima Mihailu i Gavrilu, građena oko 1700. godine, pominje se i 1757. godine.
Pravoslavni hram je bio posvećen prazniku Rođenja Presvete Bogorodice ili Maloj Gospojini, podignut je 1828. godine. Kada su se delili Srbi i Rumuni, pripala je mnogobrojnijim Rumunima. Srbi sa 18 porodica osnovali su 1874. godine svoju novu Crkvenu opštinu, i otvorili novo srpsko pravoslavno groblje. Početkom 20. veka crkvenom skupštinom predsedava Milan Bajić. Srpska pravoslavna parohija je 1905. godine bila najniže šeste klase, bez parohijskog doma a parohijska sesija iznosila samo 15 kj. zemlje. Paroh je tada pop Bogoljub Petrović administrator, rodom iz Zemuna.[10] Stare matične knjige nasledili su Rumuni, a Srbi od 1874. godine pišu svoje, nove matice. Od isplate odštete od Rumuna, i uz pomoć vlasnika sela spahije Malenice ot Stamore, podigli su 1904. godine jednu privremenu zgradu sa više prostorija, koja je služila i za crkvu i za školu, te parohijski dom i učiteljski stan. Bila je to velika kuća sa funkcijom bogomolje, posvećena prazniku Rođenja Bogorodice, iako bez tornja. Templo je 1905. godine bio nepopunjen; sa samo dve prestone ikone. Zvonara od drveta sa dva zvona podignuta je tek 1936. godine, pred tom zgradom "kapelom". Zbog dotrajalosti zgrada je srušena 1946. godine, i nije nikad građena nova. Zvona su 1983. godine završila u obližnjoj Deti.[11] Selo sa tek nekoliko Srba, ostalo je tako bez bilo kakve bogomolje.
U školskoj 1846/1847. godini, u narodnoj školi bilo je 30 dece, kojima je predavao učitelj Zaharije Petrović. U malogajskoj narodnoj školi 1867. godine učitelj je bio Petar Đurćaj. Od njega se očekivalo da 1868. godine, položi srpski učiteljski ispit u Somboru, da bi postao stalno namešten. Posle podržavljenja narodnih škola 1877. godine, nastavila je rad u Malom Gaju srpska veroispovedna škola, koju je izdržavala mesna Crkvena opština. Godine 1902. ta siromašna opština malogajska, tražila je od crkvenih viših vlasti donaciju za crkvu i školu. U zgradi koja je služila i kao bogomolja i kao škola, podignutoj 1904. godine, izvodila se nastava. Škola je srpska narodna po karakteru, četvororazredna, sa uređenim školskim vrtom. Stalno je nameštena 1905. godine učiteljica Milica Nikolić. Ona radi sa osam đaka u redovnoj nastavi i četiri đaka starijeg uzrasta u poftornoj.[10] U školi je do 1907. godine radio učitelj Živa Poštin.[12]
Stanovništvo[uredi | uredi izvor]
Godine 1863. godine zabeleženo je 912 stanovnika u Malom Gaju. Zvanični mitropolijski izveštaj iz 1866. navodi da je broj pravoslavnih stanovnika 701, od kojih je bilo 130 Srba sa 571 Rumunom. Godine 1868. u Gaju je živeo 701 stanovnik. Deset godina kasnije, stoji i popisu da u selu ima među pravoslavcima 106 Srba i 558 Rumuna. Između dva popisa 1847. i 1867. godine broj pravoslavaca u mestu je opao za 80 stanovnika. A 1900. godine spao je broj srpskih stanovnika na 85.
Po poslednjem popisu iz 2002. godine selo Mali Gaj imalo je 195 stanovnika. Poslednjih decenija broj stanovnika opada.
Selo je od davnina bilo višenarodno, a mesni Srbi su oduvek bili manjina. Danas je njihov broj simboličan. Nacionalni sastav na pojedinim popisima bio je sledeći:
| Godina popisa | 1910. god. | 1992. god. | 2002. god. |
| Ukupno st. | 647 | 208 | 195 |
| Srbi | 75 (11,6%) | 11 (5,3%) | 7 (3,6%) |
| Rumuni | 563 (87,0%) | 175 (84,1%) | 170 (87,1%) |
| ostali | 9 (1,4%) | 22 (10,6%) | 18 (9,2%) |
Vidi još[uredi | uredi izvor]
Reference[uredi | uredi izvor]
- ^ „Statistical Yearbook 2011” (PDF). Comisia Centrală pentru Recensământul Populaţiei şi Locuinţelor. Pristupljeno 2015-07-05.
- ^ "Srpski sion", Sremski Karlovci 1905.
- ^ J.J. Erler: "Banat", Pančevo 2003.
- ^ "Temišvarski zbornik", Novi Sad 8/2015.
- ^ Mata Kosovac: "Srpska pravoslavna mitropolija Karlovačka po podacima iz 1905. godine", Karlovci 1910. godine
- ^ Nikola Šimić: "Logika upotrebiteljnaja", drugi deo, Budim 1809. godine
- ^ Stevan Bugarski: "Srpsko pravoslavlje u Rumuniji", Temišvar-Beograd-Novi Sad 1995.
- ^ Ajzeman: "Nastavljenije k Blagonaraviju", Pešta 1812. godine
- ^ Reesch de Lewald, Aloysius: "Universalis schematismus ecclesiasticus venerabilis cleri orientalis ecclesiae graeci non uniti ritus regni Hungariae partiumque eidem adnexarum, necnon magni principatus Transilvaniae, item literarius, seu nomina eorum, qui rem literariam et fundationalem scholarem ejusdem ritus procurant ... pro anno ...", buda 1846.
- ^ a b Mata Kosovac, navedeno delo
- ^ Stevan Bugarski, Ljubomir Stepanov: "Istorijski i kulturni spomenici Srba u rumunskom Banatu", Temišvar 2008. godine
- ^ "Srpski sion", Karlovci 1907. godine
Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]
- Srbi u Rumuniji od ranog srednjeg veka do današnjeg vremena (srpski jezik)
- Etnička slika naselja habzburškog dela Rumunije 1880-2002. Arhivirano na sajtu Wayback Machine (7. oktobar 2022) (mađarski jezik)
